Prof. Lisen Bashkurti

Muaji nëntor 2020 shënoi sfidat e radhës për Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut me Bashkimin Evropian. Të dy vendet po përpëliten në mënyrë mjerane për të bindur Bashkimin Evropian, respektivisht të gjitha vendet anëtare për të organizuar konferencat ndërqeveritare për hapjen e negociatave për anëtarësim. Por, mjerisht, edhe muaji nëntor nuk hapi dritë të jeshile as për Shqipërinë dhe as për Maqedoninë e Veriut. Në mars 2020, liderët e BE-së hapën për të dyja vendet e Ballkanit Perëndimor, Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut shpresat për të filluar bisedimet formale për t’iu bashkuar bllokut të BE-së. Çfarë po ndodh me këto dy vende dhe çfarë po ndodh brenda BE-së lidhur me Ballkanin Perëndimor?

1. Shqipëria, dështim i brendshëm, mbuluar me pluhur propagandë

Shqipëria po ecën në rrugën e dështimit për organizimin e konferencës ndërqeveritare për hapjen e negociatave me BE-në. Një numër kërkesash të përsëritura në mënyrë insistuese po i vendosen këtij vendi nga BE-ja dhe nga vende anëtare të veçanta. Kohët e fundit, duke parë që kapaciteti i Shqipërisë për të realizuar 15 kërkesat e Bundestagut Gjerman të vitit e kaluar, kërkesa që u shndërruan në kushte të BE-së për organizimin e konferencës së parë ndërqeveritare Shqipëri-BE për hapjen e negociatave për anëtarësim, janë të kufizuara, BE-ja i reduktoi këto kërkesa në dy: së pari, në funksionalizimin e Gjykatës Kushtetuese brenda vitit; së dyti, në rishikimin e ligjit me mediet.
Deri tani, në Shqipëri, në vend që të ecet në këto dy drejtime, Qeveria Rama po përpiqet që ta mbulojë këtë dështim të radhës me pluhur propagande që synon të largojë vëmendjen e politikës, medies dhe të opinionit publik mbi këtë dështim fatal. Propaganda e Qeverisë Rama është shumëfishuar dhe përkeqësuar aq shumë saqë edhe vetë krijuesit e saj kanë filluar të mos e besojnë më. Dështimi në rrugën drejt BE-së duhej të ishte këmbanë alarmi për politikën, medien dhe opinionin publik për arsye se cenon aspiratën më ambicioze të popullit shqiptar tash 30 vjet. Në fakt, pluhuri i propagandës së harresës ishte kaq i madh dhe kaq i nxirë saqë, as politika, as opinioni publik dhe as media nuk i ranë këmbanave të alarmit. E fokusuar në debatin politik të ditës, e mbërthyer nga Covid-19 dhe kriza e rëndë ekonomike dhe sociale Qeveria, politika, media dhe opinion publik po lënë në hije problemin më madhor: dështimin në rrugën drejt BE.

2. Maqedonia e Veriut, historia po përsëritet me Bullgarinë

U bënë një dekadë e gjysmë qëkur Maqedonia e Veriut ka aplikuar për anëtarësim në BE e sërish vendi po sfidohet në këtë rrugë. Mbas afro dy dekadash debate të zjarrta bllokuese në BE me fqinjin e Jugut, Greqinë lidhur me emrin, të dy palët arritën një marrëveshje, që u konsiderua historike nga palët. Vendi i riemërua ‘Maqedonia e Veriut’, që i hapi dritën e jeshile për në BE. Por, kur çdo gjë dukej se po ecte mbarë për Maqedoninë e Veriut, një tjetër sfidë iu shfaq në horizont, këtë radhë nga fqinji Lindor, Bullgaria.
Bullgaria, tanimë e përfshirë në protesta të mëdha antiqeveritare, ka kundërshtuar hapjen e bisedimeve për anëtarësim me Maqedoninë e Veriut, duke u deklaruar se është e “pakënaqur nga kuadri aktual i negociatave”. Sipas shtypit të BE-së, ministri i jashtëm bullgar nuk ka dhënë ndonjë shkak specifik për këtë kundërshtim, por thjeshtë është shprehur se kuadri aktual i negociatave “nuk parashikon garancitë ligjore të kërkuara nga Bullgaria”, duke shtuar më tej se kërkesat e tij janë bashkëngjitur formalisht në dokumentet e negociatave.
Dy kërkesat e Bullgarisë ndaj Maqedonisë së Veriut lidhen direkt me çështje të identitetit të kësaj të fundit. Së pari, është çështja e identifikimit të gjuhës së Maqedonisë së Veriut. Bullgaria kërkon që gjuha e Maqedonisë së Veriut të identifikohet si gjuhë bullgare ose idealet e saj, duke mohuar ekzistencën e një gjuhë të veçantë maqedone. Maqedonia e Veriut e kundërshton diçka të tillë, duke i quajtur dy gjuhë të veçanta që kanë nevojë për interpretim dhe përkthim, ndryshe nga rasti i Serbishtes dhe Kroatishtes, që janë të një trungu dhe nuk kanë nevojë për interpretim dhe përkthim. Së dyti, kërkesa e tjetër e Bullgarisë lidhet me definimin e identifikimin e vetë identitetit ‘Maqedonas’. Bullgaria zyrtare dëshiron që të njihet ‘origjina Bullgare e kombit Maqedonas’, dhe të hiqet dorë nga pala e Maqedonisë së Veriut prej çdo lloj pretendimi që ‘minoriteti maqedonas në Bullgari të thërritet si ‘Maqedonas’, por vetëm si ‘Bullgarë’.
Bazuar në studimet e bëra nga ‘Instituti Ndërkombëtar për Studime për Lindjen e Mesme dhe Ballkanike’ (the International Institute for Middle East and Balkan Studies (IFIMES), Maqedonasit etnik përbëjnë 10 për qind të popullsisë së Bullgarisë’. Gjithashtu, po ky institut vëren se ‘gjuhët Bullgare dhe Maqedone janë dy gjuhë të ndryshme për të cilat komunikimi ka nevojë për interpretim dhe përkthim dhe jo si në rastin e serbishtes dhe kroatishtes, komunikimi ndërmjet të cilave nuk ka nevojë për interpretim dhe përkthim’.
Qasja e fortë nacionaliste e Bullgarisë ndaj Maqedonisë së Veriut, duke atakuar dy kolonat themelore të identitetit kombëtar të saj, identitetin kombëtar dhe gjuhën lidhet më së shumti me situatat politike të brendshme që po kalon aktualisht qeveria e Bullgarisë. Situata jo e rehatshme për Qeverinë Bullgare, që po përballet prej 100 ditësh me protesta të fuqishme popullore kundër korrupsionit dhe me mocione mosbesimi në Parlament po e shpie Bullgarinë drejt një qasje nacionaliste të përafërt me atë të kryeministrit hungarez, Viktor Orban. Protesta Bullgare kanë targetuar kryeministrin Borisov dhe kryeprokurorin Geshev si të lidhur me oligarkinë mafioze. Borisov ka refuzuar të dorëhiqet dhe deri tani i ka mbijetuar mocioneve mosbesimit.
Për konjukturën e vështirë të Bullgarisë, procesi i pranimit të Maqedonisë së Veriut në BE është mënyra më e mirë për të detyruar Shkupin që të bëjë koncesione esenciale ndaj Bullgarisë. Akoma më e rëndësishme është fakti që këto koncesione kërkohen për çështje identitare dhe historike, duke reflektuar nevojën e Qeverisë Bullgare për të adoptuar një qasje të fortë nacionaliste për arsye të mirëfillta politike të brendshme. Sidomos në kushtet e përballjes me përfolje për korrupsion, protesta rrugëve të Bullgarisë dhe rënia ekonomike për shkak të pandemisë që ka prekur vendin.

3. BE-ja, imazh i cenuar në Ballkanin Perëndimor

I kapluar nga sfidat e brendshme që nga kriza financiare e 2008, valët emigrative pas ‘pranverës arabe’, brexi-ti britanik dhe nacional-populizmat anë e kënd hapësirës politike brenda dhe jashtë tij, Bashkimi Evropian është i detyruar të përballet edhe me sfidat e zgjerimit. Këtë radhë sfidat e zgjerimit lidhen me Ballkanin Perëndimor. Me përjashtim të Kroacisë, që e kaloi këtë sfidë pa kokëçarje të mëdha për BE, vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor duket se po paraqesin sfida të shumta dhe të vazhdueshme.
Një nga sfidat aktuale të BE duket të jetë ngjallja e qasjeve nacional-populiste që cenojnë shtetin ligjor, mirëqeverisjen dhe politikën e jashtme të BE-së lidhur me zgjerimin. Pas shqetësimeve të BE lidhur me modelin e Orbanit në Hungari, edhe Bullgaria, këtë radhë si një vend direkt i lidhur me Ballkanin Perëndimor, po cënon politikat e zgjerimit. Për BE-në është principale që vendet anëtare të respektojnë demokracinë, sundimit e ligjit dhe politikat e unifikuara të BE-së për zgjerimin drejt Ballkanit Perëndimor. Lufta kundër krimit dhe korrupsionit janë targete në ngritje në BE. Kultura e ndëshkimit kundër tyre, gjithashtu. Hungaria dhe Bullgari duket së përbëjnë shqetësim për BE në këto aspekte të demokracisë, sundimit të ligjit, luftës kundër krimit dhe korrupsioni dhe adoptimit të politikave në linja të unifikuara me BE për zgjerimin.
Qasja e fundit e Bullgarisë ndaj Maqedonisë së Veriut tregon një krisje tjetër brenda BE-së për politikën e zgjerimit ndaj Ballkanit Perëndimor. Ky incident paraqet një sinjal të rëndë dhe shumë të komplikuar që mund ta shndërrojë politikën e zgjerimit të BE-së drejt Ballkanit Perëndimor, nga instrumenti më efikas i politikës së jashtme të BE-së, në një instrument të dobët dhe aspak efektiv. Një devijim i tillë i qëllimit dhe funksionimit të politikës së zgjerimit të BE-së drejt Ballkanit Perëndimor do të dëshmonte qartazi ndërkombëtarisht se BE-ja sa më shumë që zgjerohet dhe diversifikohet, aq më shumë bëhet e pamundur për të adoptuar dhe aplikuar politika të përbashkëta dhe norma të politikës së saj të jashtme pa u përballur me agjenda nacionaliste që e sfidojnë brenda saj. Nuk ka asnjë dyshim se devijime të tilla nacioanl-populiste nga vlerat, politikat dhe normat e BE-së e dëmtojnë rëndë imazhin e BE-së në rajonin e Ballkanit Perëndimor, i cili pret nga BE-ja ta mbajë premtimin e bërë për zgjerim.