Republika Srpska (RS) planifikon të eksportojë energji elektrike të tepërt në Hungari. Në këmbim, ky entitet i BiH do të merrte naftë dhe produkte nafte nga ai vend.

Kjo ide u përmend për herë të parë në mes të tetorit kur Milorad Dodik, në atë kohë anëtar i Presidencës së Bosnje dhe Hercegovinës (BiH), zhvilloi bisedime me kryeministrin hungarez Viktor Orban në Budapest.

Sipas faqes zyrtare të internetit të kryeministrit hungarez, Orban dhe Dodik diskutuan në Budapest “projekte të përbashkëta që do të kontribuojnë në zbutjen e ndikimit të krizës energjetike në BiH dhe Hungari”.

Dodik e konfirmoi këtë në një intervistë për programin e shërbimit publik hungarez (MTVA) “Serbian Screen”, i cili u transmetua më 8 nëntor. Ai shpjegoi se Orbán e kishte paraqitur këtë ide.

Siç tha ai, sipas vlerësimeve të tij, Republika Srpska mund të prodhojë rreth 35 për qind të tepricës së energjisë elektrike për eksport.

Radio Evropa e Lirë (RSE) nuk ka marrë përgjigje nga ministria përkatëse në Hungari dhe kompania më e madhe energjetike në vend nëse janë në dijeni të kësaj ideje dhe nëse janë ndërmarrë ndonjë hap konkret.

Nisma për formimin e një komuniteti rajonal të energjisë

Përveç Republika Srpska dhe Hungaria, në këtë histori duhet të përfshihet edhe Serbia, për të cilën do të zbatohej e njëjta marrëveshje si për Hungarinë.

As nga ministria kompetente e Republikës së Serbisë dhe as nga Industria e Naftës së Serbisë, RSE nuk ka marrë përgjigje në pyetjen për “bashkësinë solidare të energjisë”.

Sipas ministrit të Energjisë dhe Minierave të Republikës Srpska, Petar Gjokiq, ka një iniciativë për të formuar një shoqatë rajonale të energjisë, e përbërë nga disa shtete. Gjokiq thekson se kjo ide ende duhet të përpunohet.

“Ende duhet të diskutojmë për detajet dhe mënyrën se si do të organizohet, cilat do të jenë funksionet e tij, nëse fitohen të drejta të caktuara, sigurisht që fitohen të drejta të caktuara, sigurisht edhe detyrime”, ka theksuar Gjokiq për RSE-në.

Ai thekson se kjo ide mund të jetë e dobishme për “sigurinë energjetike, të cilën ne duam ta sigurojmë në këtë mënyrë”.

Në të njëjtën kohë, Elektroprivreda Republika Srpska, një kompani e angazhuar në prodhimin dhe shitjen e energjisë elektrike në RS, thonë se ata janë të njohur me këtë ide, por që deri tani askush nuk i ka kontaktuar ata në lidhje me zbatimin e saj.

Cilat janë rreziqet e mundshme?

Luka Petroviq, drejtor i Elektroprivreda RS për RSE, vlerëson se kriza energjetike ka goditur Evropën dhe se “është logjike që duhet të kërkohen disa zgjidhje të reja për stabilitetin dhe pavarësinë energjetike”.

“Të gjitha kompanitë e energjisë elektrike mund të lidhen më mirë dhe të krijojnë një sistem energjetik më të qëndrueshëm dhe të pavarur. Ky, natyrisht, është edhe misioni i lidhjeve të ardhshme, por gjithçka duhet të analizohet dhe të shihen avantazhet dhe disavantazhet e bashkimit”, tha Petroviq. .

Ai shtoi se ka pengesa të mundshme në krijimin eventual të kësaj shoqate sepse Evropa po përpiqet të ndalojë eksportin e energjisë elektrike për prodhuesit e energjisë elektrike që nuk paguajnë tarifë për dioksid karboni.

Një nga angazhimet nga Axhenda e Gjelbër për Ballkanin Perëndimor që BiH duhet të përmbushë është futja e taksave të dioksidit të karbonit (CO2).

Nëse kjo taksë do të vendosej, Bosnja dhe Hercegovina do të shmangte Mekanizmin e Rregullimit të Kufirit të Karbonit (Carbon Border Adjustment Mechanism – CBAM), i cili duhet të aktivizohet nga viti 2027.

Sipas këtij sistemi, të gjitha produktet prodhimi i të cilave lëshon shumë dioksid karboni do t’i nënshtrohen një tarife kur importohen në tregun e BE-së. Kjo vlen edhe për energjinë elektrike dhe BE-ja është një nga më të rëndësishmet në BiH. partner në tregtinë e energjisë elektrike.

“Brenda atij komuniteti energjetik, ne do të kishim një avantazh të konsiderueshëm, sepse ka mungesa të caktuara të energjisë në Serbi, dhe ne kemi suficite, Hungaria ndonjëherë ka suficit, ndonjëherë deficit, kështu që në përgjithësi ai komunitet do të përmirësonte stabilitetin tonë”, beson Petroviq.

Drejtori i ERS thotë se për shkak të vitit të thatë dhe funksionimit të dobët të hidrocentraleve, ata duhej të importonin energji elektrike. Ai shtoi se tani funksionojnë “me kapacitet të plotë dhe kanë mbetur mjaftueshëm energji elektrike për të eksportuar”.

Sa energji elektrike eksportohet dhe sa naftë importohet?

Sipas të dhënave nga Zyra e Statistikave të njësisë për vitin 2020, në RS janë prodhuar 7,899 gigavat orë (gWh) energji elektrike, nga të cilat 3,634 gWh janë eksportuar, duke përfshirë tregun e BiH-së së dytë, entitete, Federata e Bosnjës dhe Hercegovinës.

Vitin e kaluar, RS eksportoi energji elektrike me vlerë totale 358.9 milion KM (rreth 179 milionë euro).

BiH nuk ka rafinerinë e vet të naftës dhe varet nga importet e karburanteve, të cilat prodhohen kryesisht nga përpunimi i naftës së papërpunuar ruse.

Çfarë thonë rregullatorët Evropianë dhe kombëtarë?

Komuniteti i Energjisë thekson për RSE se është e vështirë të komentohet njoftimi për formimin e një “komuniteti të energjisë së solidaritetit”, sepse ata nuk kanë informacion të mjaftueshëm.

Ata përgjigjen se, për sa u përket atyre, Traktati i Komunitetit të Energjisë “siguron një kornizë solide për bashkëpunimin rajonal të energjisë midis Bashkimit Evropian dhe vendeve fqinje nënshkruese”.

Komisioni Shtetëror Rregullativ për Energjinë Elektrike (DERK) sqaron për Radion Evropa e Lirë se nuk ka kufizime në tregtinë ndërkombëtare të energjisë elektrike, nëse kompania ka leje.

Licencën e rregullatorit për tregtinë ndërkombëtare të energjisë elektrike në RS e kanë Elektroprivreda RS nga Trebinja, Rudnik dhe termocentrali Stanari, “Energy Financing Team”  nga Bileća dhe “Renewable Energy Solutions BH” nga Banja Luka.

Marrëveshje mes sanksioneve kundër Rusisë

Që nga 5 dhjetori, sanksionet e Bashkimit Evropian ndaj Rusisë përfshijnë një embargo të plotë të importit të naftës bruto nga deti, dhe nga 5 shkurti i vitit të ardhshëm, kjo vlen edhe për produktet e naftës së rafinuar. Nga kjo nuk përjashtohen edhe vendet e Ballkanit Perëndimor, të cilat e marrin pjesën më të madhe të naftës bruto nga Rusia.

Për Ivan Brodiqin, redaktor i portalit rajonal të energjisë “Energy Press”, është e pazakontë që historia e shkëmbimit të energjisë elektrike me naftë të shfaqet ndërkohë që Rusia është nën sanksione.

Për RSE, ai vlerëson se origjina e kësaj ideje qëndron në varësinë e pjesshme të Serbisë nga nafta ruse dhe njoftimin e presidentit të Serbisë, Aleksandar Vuçiq, se do të ndërtojë një tubacion nafte për në Hungari.

“Unë nuk e di se sa prodhues të energjisë Hungaria duhet të tregojë solidaritet me RS, por ajo që di është se përjashtimi për prodhuesit rusë të energjisë për sa i përket sanksioneve kundër Hungarisë vlen vetëm për Hungarinë. Hungaria nuk ka të drejtë, për shembull, për të shitur derivate nga nafta ruse përtej kufijve të saj,” vuri në dukje Brodiç.

Brodiq thotë se eksporti i energjisë elektrike në këmbim të burimeve të tjera të energjisë është një rast i rrallë në Evropë.

“Shkëmbimi i drejtpërdrejtë është në fakt një fenomen shumë i rrallë në vendet e tregut të lirë, zakonisht një shkëmbim i tillë për energjinë, ushqimin për naftën, energjinë elektrike për naftën dhe të ngjashme i referohet vendeve si Irani, Iraku, Venezuela, vendeve që janë nën sanksione për ndonjë arsye”, thotë Brodic.

Për sa i përket solidaritetit energjetik, ai kujton se një rregullore e ngjashme në nivel BE ka që nga viti 2017, e cila i referon anëtarët me njëri-tjetrin në rast të mungesës së gazit.

Nënshkrimi i marrëveshjeve të tilla u bë më i zakonshëm vetëm këtë vit, kur filloi kriza energjetike e shkaktuar nga pushtimi rus në Ukrainë.

Marrëdhëniet mes Dodikut dhe Orbanit

Lideri hungarez i krahut të djathtë dhe presidenti i sapozgjedhur i RS kanë pasur marrëdhënie të ngushta për një kohë të gjatë.

Takimi i parë domethënës u zhvillua kur Dodik u takua me Orban në Budapest në vitin 2019, pas së cilës kryeministri hungarez tha se dëshironte marrëdhënie zyrtare dhe forcimin e bashkëpunimit me RS.

Më vonë, ata u takuan disa herë në Budapest dhe Beograd, dhe Orban vizitoi Dodikun në Laktashi afër Banja Lukës në nëntor të vitit të kaluar.

Në fund të vitit të kaluar, Orban kundërshtoi propozimin e qeverisë gjermane që Bashkimi Evropian të vendosë sanksione ndaj Dodik.

Në prag të Zgjedhjeve të Përgjithshme të fundit në BiH, kryeministri hungarez e mbështeti Dodikun në një njoftim video dhe ishte një nga liderët e paktë në rajon që e uroi atë për fitoren e tij – gjatë numërimit të votave, për shkak të pretendimeve të opozitës. për mashtrimin zgjedhor, ishte ende në vazhdim.

Bashkëpunimi ekonomik midis Hungarisë dhe RS u intensifikua gjithashtu vitin e kaluar.

Në takimin në Laktashi u ra dakord që të krijohet një fond për ndihmën e RS, përmes të cilit Hungaria do të ndihmojë ekonominë e këtij entitetit të Bosnje dhe Hercegovinës me 100 milionë euro.

Deri më tani për blerjen e makinerive bujqësore janë investuar 35 milionë euro.

Një investim i konsiderueshëm po vjen edhe në fushën e energjisë, sepse kompania “Lugos Renewables” nga Budapesti do të jetë pronare shumicë e një termocentrali diellor me vlerë mbi 50 milionë euro, i cili duhet të ndërtohet në jug të Bosnjë-Hercegovinës.

Kjo kompani tha për Radion Evropa e Lirë se ndërtimi duhet të fillojë vitin e ardhshëm.