Prof. Shannon Vallor

Drejtore e Qendrës për të Ardhmen Teknomorale në Universitetin e Edinburghut

Dalja e ChatGPT nga OpenAI ka prodhuar një lumë komentesh, në media dhe qarqe shkencore, në lidhje me potencialin dhe rreziqet e inteligjencës artificiale.

Në thelbin e tij ChatGPT është një version i fuqishëm i modelit të madh gjuhësor, i njohur si GPT. GPT do të thotë transformator gjenerues i trajnuar paraprakisht; një lloj modeli i të mësuarit të makinerive që merr modele nga një grup i madh të dhënash (shumica e tyre të fshira nga interneti) për të gjeneruar përbërje të reja të dhënash, (të tilla si copëza teksti) duke përdorur të njëjtat modele. Drejtorët ekzekutivë të kompanive të Inteligjencës Artificiale, politikanët dhe studiuesit e spikatur të Inteligjencës Artificiale tani po shpallin publikisht alarme për potencialin e mjeteve si GPT, si kërcënim ekzistencial për njerëzimin.

Disa pretendojnë se GPT mund të jetë ‘shkëndija’ e parë e inteligjencës së përgjithshme artificiale, ose AGI – një arritje e parashikuar të sjellë ardhjen e makinave të ndjeshme dhe të vetëdijshme, intelektet supreme të të cilave do të na dënojnë duke na bërë të parëndësishëm.

Por siç kanë vërejtur shumë më tepër ekspertë të zgjuar të Inteligjencës Artificiale, nuk ka asnjë bazë shkencore në pretendimin se modelet e mëdha gjuhësore janë ose do të jenë ndonjëherë të pajisura me përvoja subjektive – lloji i ‘jetës së brendshme’ për të cilën flasim kur u referohemi njerëzve të ndërgjegjshëm, ose krijesa të tjera tek të cilat inteligjenca dhe ndjenjat shkojnë dorë për dore, si qentë, elefantët dhe oktapodet.

Gjithçka që dimë për ndjenjën është e papajtueshme me një model të madh gjuhësor, të cilit i mungon çdo lidhje me botën reale (përveç teksteve që ne vetë i fusim). Ndjenja kërkon aftësinë për të ndjerë dhe mbajtur kontakt me botën shumëdimensionale, realitetin që ndodh përreth jush, përmes organeve ndjesore-motore dhe një sistemi nervor të mishëruar që shoqërohet me mjedisin fizik. Pa këtë lidhje me realitetin, nuk ka asgjë për të ndjerë, asgjë për t’u kapur, nuk ka realitet për të formuar.

A do të thotë kjo se Inteligjenca Artificiale nuk është asgjë për t’u shqetësuar? Disa udhëheqës të Inteligjencës Artificiale, si Prof Yann LeCun, e nxjerrin këtë përfundim. Pikëpamja e tyre është se Inteligjenca Artificiale e sotme nuk ka gjasa të çojë në AGI, kështu që nuk paraqet kërcënim serioz për njerëzimin. Fatkeqësisht, edhe këta tekno-optimistë e kanë gabim. Kërcënimi është shumë i madh. Ne thjesht e kemi keqkuptuar (ose, në disa raste, ndoshta keqinterpretuar me dashje) natyrën e tij.

Inteligjenca artificiale pa aftësinë për të menduar është më e rrezikshme se Inteligjenca Artificiale që e ka atë. Çfarë kërcënimi mund të përbëjë Inteligjenca Artificiale pa mendje apo aftësi? Duke bërë këtë pyetje, harrojmë se një mashtrues mund të jetë më i rrezikshëm se një konkurrent.

Mbijetesa e njeriut nuk rrezikohet nga Inteligjenca Artificiale, të paktën jo për arsye që përfshijnë ndjenjat e makinës. Por zhdukja nuk është rreziku i vetëm. Humbja e kapaciteteve njerëzore që e bëjnë mënyrën tonë të ekzistencës të vlefshme për t’u zgjedhur dhe ruajtur është një tjetër rrezik.

Imagjinoni sikur alienët të zbarkojnë nesër dhe të na ofrojnë një zgjedhje: Opsioni A: ata pushtojnë Tokën dhe ne shfrytëzojmë shanset tona për të rezistuar. Opsioni B: ata e lënë planetin të qetë, por vetëm pasi na zëvendësojnë me robotë që kryejnë të gjitha aktivitetet e zakonshme të ngjashme me njerëzit (ngrënia, biseda, puna) pa aftësi për mendim të pavarur ose vizion krijues, pa aftësi për t’u shkëputur nga modelet e të shkuarës dhe asnjë motiv përtej replikimit efikas të rendit ekzistues. A është opsioni B zgjidhja më e mirë? Apo është më keq se rreziku i zhdukjes?

Nuk jam i shqetësuar se Inteligjenca Artificiale e sotme do të shndërrohet në këta mashtrues të pamend. Jam i shqetësuar se do ta bëjmë ne, njerëzit. Që tani po heqim dorë me dëshirë nga kapacitetet njerëzore që i mungojnë ChatGPT.

Aplikacionet që ofrojnë lehtësinë e shkrimit, po na ofrojnë si dobi, që ne njerëzit t’ia dorëzojmë pjesën më të rëndësishme të rrëfimit, një roboti që thjesht do të na ofrojë disa rrjedha ngjarjesh të paramenduara, për të zgjedhur. Njerëzit janë vënë në radhë për të falënderuar “inovatorët”, që na tregojnë si të stërvisim CHATGPT që të shkruajë si ne, me qëllim që ne të çlirohemi nga detyra e formimit dhe artikulimit të mendimeve tona.

Filozofi Hans Jonas na paralajmëronte për rrezikun ekzistencial të një “teknopoli” të ardhshëm që kremton “shuarjen e spontanitetit në një botë me automatizim të sjelljes”, duke e vënë “të gjithë ndërmarrjen njerëzore në mëshirën e saj”. Ai nuk e bënte të qartë nëse këto automata do të jenë makina apo njerëz. Dyshoj se paqartësia ka qenë e qëllimshme.

Kompanitë tani po zëvendësojnë skenaristët, artistët, avokatët dhe mësuesit – njerëz që kanë krijuar talentin e tyre përgjatë dekadave – me makina që prodhojnë rezultate “mjaft të mira”. Zëvendësimi është shqetësues, por shumë më shqetësues është argumenti gjithnjë e më i zakonshëm se të menduarit është punë nga e cila duhet të jemi të lumtur të shpëtojmë. Siç e thoshte një përdorues i Twitter: po sikur e ardhmja të jetë thjesht rreth njerëzve që bëjnë pyetjet dhe lejojnë që diçka tjetër të gjejë përgjigjet?

Ajo e ardhme është një parajsë autoritarizmi. Vetëqeverisja – jo vetëm aftësia, por dëshira dhe vullneti për të qenë autorë të rrëfimeve tona – është armiku i pushtetit të papërgjegjshëm. Të shtypësh me forcë lirinë njerëzore është shumë më e vështirë sesa t’i bindësh njerëzit se thesari që ata mbajnë është i pavlefshëm.

Inteligjenca Artificiale po shkakton probleme reale, pikërisht tani, nga diskriminimi algoritmik dhe dezinformimi deri te pabarazia ekonomike në rritje dhe kostot mjedisore. Dhe këto kërkojnë zgjidhje urgjente. Por për sa i përket një të ardhmeje pa njerëzim, Inteligjenca Artificiale nuk është kërcënim. Në fakt, një e ardhme me makina të ndjeshme që mendojnë me ne, në parim, mund të jetë po aq e mirë – dhe njerëzore – sa një e ardhme pa to. Pyetja është se çfarë lloj sistemi vlerash morale, intelektuale dhe politike do të përdoret për të mbështetur fuqinë ekonomike pas inteligjencës artificiale të sotme: një sistem ku të menduarit ka rëndësi? Apo një ku nuk ka?

Debati për rrezikun ekzistencial nga AGI është shpërqendrim nga ajo që po ndodh pikërisht përballë nesh – jo një kryengritje mekanike, por një fushatë e heshtur për të zhvlerësuar monedhën politike dhe kulturore të mendimit njerëzor. Ky është fundi i lojës. Dhe në lojë është vetë njerëzimi. / bota.al