Vladimir Veljkoviq, historian nga Nishi i cili merret me çështje fetare dhe Drashko Gjenoviq, analist fetar nga Beogradi, kanë folur për masën në të cilën Kisha Ortodokse Serbe ndërhyn në punët shtetërore, nëse është normale për një shtet laik, siç është Serbia sipas kushtetutës, që patriarku i kishës të marrë pjesë në një seancë të përbashkët të qeverive të Serbisë dhe Republikës Srpska dhe të mbajë një fjalim.

Ata diskutuan gjithashtu marrëdhëniet mes presidentit serb Aleksandar Vuçiq dhe kreut të Kishës Ortodokse Serbe, Patriarkut Porfiri, sa e rëndësishme është mbështetja e parezervë e patriarkut për presidentin Vuçiq, nëse Vuçiq praktikisht e mori pushtetin mbi kishën përmes Porfirit, nëse marrëdhënia midis Vuçiç dhe Porfiri i ngjan marrëdhënies mes Presidentit rus Putin dhe kreut të Kishës Ortodokse Ruse Kirill, se si kisha udhëhoqi një fushatë kundër popullsisë LGBT ndërsa në të njëjtën kohë bashkëpunonte shumë mirë me kryeministren Ana Brnabić, e cila nuk e fsheh angazhimin e saj LGBT. dhe nëse kisha sot është një nga shtyllat kryesore të regjimit të Vuçiqit.

A ndërhyn Kisha Ortodokse Serbe në punët shtetërore në Serbi?

Vladimir Veljkoviq: Nëse e kemi parasysh të ashtuquajturin Kuvend mbarëserb i 9 qershorit, i titulluar “Një komb – një kuvend”, atëherë Kisha Ortodokse Serbe, në radhë të parë përmes episkopatës dhe patriarkut të saj, definitivisht u bë pjesë konstituive e tanishme. regjimit në Serbi. Ndarja e kishës nga shteti nuk funksionon në vende dhe shoqëri që nuk janë të gatshme të pranojnë demokracinë, ndarjen e pushteteve dhe respektimin e të drejtave dhe lirive qytetare. Kjo është arsyeja pse në Serbi kemi një simbiozë të kishës dhe shtetit, qëllimi i të cilave është të vendosë në fron një autokraci nacionaliste.

Drashko Gjenoviq: Sigurisht që kisha ndërhyn, në fakt është një simfoni e kishës dhe e shtetit. Është një ekip i mirëkoordinuar ku ndonjëherë nuk mund të dallosh kush është peshkop dhe kush politikan. Kam përshtypjen se gjysma e peshkopëve merren me çështje politike dhe gjysma e politikanëve shkojnë në kishë të luten publikisht sikur të ishin peshkopë.

Si e shihni faktin që kohët e fundit, gjatë Kuvendit Gjithëserb, Patriarku Porfirije mori pjesë në seancën e përbashkët të qeverive të Serbisë dhe Republika Srpska dhe mbajti një fjalim?

Vladimir Veljkoviq: Siç thashë, patriarku u bë pjesë përbërëse e regjimit. Dhe jo vetëm kaq. Në Parlament u shpall bashkimi i Serbisë dhe Republika Srpska. Janë nënshkruar marrëveshje të ndryshme bashkëpunimi që të mund të flasim për një lloj hapësire politike unike të përbërë nga Serbia dhe Republika Srpska dhe e gjithë kjo bëhet nën patronazhin e Kishës Ortodokse Serbe, pra Patriarkut.

Parlamenti u organizua kryesisht kundër Rezolutës së Kombeve të Bashkuara për Srebrenicën. Duke e kundërshtuar atë rezolutë, Serbia bëri një largim nga Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut nga viti 1948. Dhe qëllimi i bërjes së kësaj deklarate ishte që të mos përsëritej më kurrë holokausti që ndodhi gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Drashko Gjenoviq: Patriarku nuk ka vend në mbledhjen e qeverisë, ashtu si presidenti nuk ka vend në mbledhjen e Këshillit të Shenjtë të Ipeshkvijve të Kishës Ortodokse Serbe. Këtu shohim sërish simfoninë e kishës dhe shtetit ku nuk dihet më kush është politikan e kush udhëheqës apo peshkop kishe. Kam përshtypjen se edhe një sërë peshkopësh duan të merren me politikë. Dhe jo vetëm që duan, por edhe merren me të. Nga ana tjetër, edhe pse Serbia është vend laik, gjysma e qeverisë shihet duke u falur në kishën e Shën Savës gjatë orarit të punës.

Simbiozë

A është e vërtetë se pas shpërbërjes së Jugosllavisë, Kisha Ortodokse Serbe nuk ka qenë kurrë më afër qeverisë në Serbi se sa është sot, dhe se Patriarku Porfiria është veçanërisht përgjegjës për këtë?

Vladimir Veljkoviq: Ne mund t’i shikojmë gjërat kështu. Patriarku i mëparshëm Ireneu nuk ishte aq i përfshirë në ngjarjet politike. Kishte disa mosmarrëveshje mes patriarkut dhe autoriteteve, kështu që në vitin 2021 regjimi u përfshi dukshëm në zgjedhjen e një patriarku të ri. Me zgjedhjen e Porfirit u zhdukën të gjitha gardhet mes patriarkut dhe presidentit Vuçiq. Ata janë plotësisht në simbiozë. Nuk do ta përdorja termin simfoni sepse duket si normalizimi i situatës aktuale. Lëvizja drejt simbiozës u përshpejtua pas agresionit të Rusisë kundër Ukrainës. Që atëherë, kemi pasur një proces të përshpejtuar të desekularizimit të Serbisë dhe keqpërdorimit të ndjenjave fetare për qëllime politike.

Drashko Gjenoviq: Mendoj se Kisha Ortodokse Serbe nuk ka qenë kurrë më afër qeverisë, jo vetëm që nga rënia e RSFJ-së, por ndoshta edhe në njëqind vitet e fundit. Kisha ishte në konflikt të hapur me shtetin edhe gjatë mbretërisë së Jugosllavisë, për të mos përmendur se si ishte e pafavorshme pas Luftës së Dytë Botërore. Kjo është një epokë e artë për kishën për sa i përket marrëdhënieve të saj me shtetin. Megjithatë, pyetja është se sa do t’i kushtojë kishës kjo afërsi me udhëheqjen shtetërore.

Të mos harrojmë se të tre kandidatët për patriark ishin në fakt kandidatë shtetërorë. Kushdo që të zgjidhej do të ishte burrë shteti. Presidenti aktual i shtetit praktikisht mori administrimin apo pushtetin mbi kishën duke vënë njeriun e tij në krye të institucionit më të rëndësishëm të popullit serb. Sepse mund të jesh i majtë dhe i djathtë, por nëse je serb, je 99 për qind ortodoks, që do të thotë se ke një udhëheqës fetar që është shumë afër strukturës shtetërore.

Porfirije dhe Brnabiq

Cila është marrëdhënia personale mes presidentit serb Aleksandar Vuçiq dhe patriarkut Porfirio?

Vladimir Veljkoviq: Nuk do të spekuloja për marrëdhëniet e tyre personale. Kam dëgjuar që ata janë fjalë për fjalë në linjë telefonike, por kjo është një thashethem. Sigurisht, në kuptimin politik është e parëndësishme.

Drashko Đenoviq: Me sa po shoh unë – së fundi kam marrë pjesë në një pritje me ta në Ambasadën Amerikane – ata kanë një bashkëpunim shumë të mirë. Në vitet e kaluara, patriarku ka pasur një bashkëpunim shumë të mirë me ish-kryeministren, zonjën Brnabiq, megjithëse për shkak të qëndrimeve dhe jetës së saj të hapur LGBT, ai si peshkop ortodoks nuk duhet të ketë marrëdhënie të tilla. Më duhet të pranoj se ajo lloj afërsie më dukej paksa befasuese, sepse nuk kishte as përpjekjen më të vogël për të krijuar një distancë. Pse? Sepse kishës i shkonte që zonja Brnabiq si kryeministre nënshkroi dekrete që i sollën kishës disa përfitime materiale.

Dhe në të njëjtën kohë, kisha drejtoi një fushatë publike kundër popullsisë LGBT.

Drashko Gjenoviq: Njëri flet, tjetri bën. Fushata ishte e hapur dhe publike, por kam frikë se ishte më shumë një shfaqje për masat. Meqë ra fjala, fakti është se patriarku aktual Porfirije, presidenti i Republikës së Serbisë, Aleksandar Vuçiq dhe ai i Republikës Srpska, Milorad Dodik, kanë një marrëdhënie shumë të ngushtë. Nuk duhet harruar se Republika Srpska ka marrë pjesë në mënyrë të konsiderueshme në restaurimin e vilës patriarkale, edhe pse kjo është bërë në kohën e patriarkut të mëparshëm.

Një kopje e modelit rus

A po bëjnë lëshime presidenti Vuçiq dhe patriarku Porfirije me njëri-tjetrin? Kush takon kë më shumë? Kush ka nevojë për kë më shumë?

Vladimir Veljkoviq: Patriarku është sigurisht më i nevojshëm për Vuçiqin. Edhe pse Vuçiq është uzurpator i pushtetit dhe i shtetit, Serbia ende nuk është autokraci formale, as nuk është shpallur diktaturë, pra nuk ka pushtet të përjetshëm. Ai mund ta humbasë atë pushtet, ndaj Vuçiqit i duhet një patriark për të çimentuar sa më shumë autokracinë në Serbi. Nga ana tjetër, patriarku nuk ka kufi mandati – pasi të zgjidhet, ai do të zgjidhet deri në vdekjen e tij. Edhe pse, nëse vazhdon kështu, mendoj se – pas përfundimit të mbretërimit të Vuçiqit, i cili duhet të përfundojë njëherë e përgjithmonë – do të shtrohet pyetja nëse ky lloj patriarku mund të qëndrojë në atë vend. Meqë ra fjala, në Serbi kemi një kopje të marrëdhënies mes Presidentit rus Putin dhe Patriarkut të Kishës Ortodokse Ruse Kirill. Modeli i despotizmit ortodoks rus pasqyrohet gjithnjë e më shumë në Serbi. Imperializmi rus me idetë e tij të prapambetura, antimoderne dhe antidemokratike është afër nacionalizmit serb. Ekziston një simbiozë e plotë ideologjike. Dhe fushata kundër qytetarëve LGBT u mor nga Rusia. Edhe Kisha Katolike e shqyrtoi këtë çështje dhe doli me disa zgjidhje nga pozicioni i teologjisë së saj. Kohët e fundit për këtë polemika ka pasur edhe në Greqi. Por është larg nga fakti që si Kisha Katolike ashtu edhe Ortodoksët në Greqi po udhëheqin një fushatë të hapur kundër komunitetit LGBT. Kjo lloj fushate kundër të drejtave të pakicave seksuale dhe të drejtave të njeriut në përgjithësi vjen nga Rusia. Patriarku rus Kirill e përdor këtë për të bërë një dallim midis Rusisë dhe Perëndimit, duke akuzuar Perëndimin për dekadencë dhe Satanizëm.

Drashko Gjenoviq: Vuçiqit i duhet patriarkut më shumë sesa Vuçiqit për patriarkun. Kisha është mjaft e fortë ekonomikisht për të mbijetuar pa ndihmën e shtetit dhe pyetja është nëse struktura politike në pushtet do të mbijetonte pa ndihmën e kishës.

A ju kujton marrëdhënia midis Vuçiqit dhe Patriarkut Porfiri marrëdhëniet midis Presidentit rus Putin dhe Patriarkut Kirill të Kishës Ortodokse Ruse?

Drashko Gjenoviq: Është padyshim një kujtesë me ndryshimin se ende nuk kemi ardhur në atë pikë që ndonjë peshkop të shkarkohet dhe të shkarkohet për shkak të mospajtimit me veprimet politike të shtetit. Dy vjet më parë, Mitropoliti Hilarion, i dyti në komandën e Kishës Ruse, u hoq nga posti i kryetarit të Departamentit të Marrëdhënieve të Jashtme të Kishës së Kishës Ortodokse Ruse dhe u transferua për të qenë peshkop në Budapest, një nga dioqezat më të vogla. të asaj kishe. Nuk ia hoqën gradën, por e dërguan në vrimën e miut për, nëse mund të them kështu, kundër luftës në Ukrainë.

Cili është roli i Kishës Ortodokse Serbe në realizimin e konceptit të botës serbe?

Vladimir Veljkoviq: Roli i kishës është vendimtar sepse territori i saj kanonik përdoret për ndikimin politik të regjimit serb në rajon, kryesisht në shtetet fqinje – Bosnjë dhe Hercegovinë, Mal të Zi dhe Kosovë.

Drashko Gjenoviq: Kisha Ortodokse Serbe ka një rol në realizimin e konceptit të botës serbe sepse është agjenti i vetëm ligjor që bashkon serbët nga e gjithë bota, duke përfshirë serbët nga Serbia, Republika Srpska, Mali i Zi dhe Kroacia. I vetmi me një strukturë që mund ta bëjë këtë. Presidenti i Serbisë është presidenti i një vendi që ka kufijtë e vet, Presidenti i Republikës Srpska ka pushtet vetëm në territorin e Republikës Srpska dhe Patriarku serb ka kompetenca kudo ku jetojnë serbët. Fotografia në të cilën pamë Vuçiqin, Dodikun dhe Patriarkun Porfiri tregon se kisha është e vetmja që mund ta paraqesë atë koncept.

A abuzon Vuçiq me faktin që Kisha Ortodokse Serbe është e përhapur në të gjithë rajonin?

Drashko Gjenoviq: Sigurisht që abuzon sepse e ka idenë se është shpëtimtari, se është mesia…

Dhe presidenti i të gjithë serbëve.

Drashko Gjenoviq: Po ai është president i të gjithë serbëve dhe po të mos ishte aty do të vdisnim të gjithë. Ne nuk do të mbijetonim pa të. Këtë mund ta shihni nga intervistat e tij. Vuçiq beson se ai është shpëtimtari i të gjithë serbëve, duke harruar se Zoti Jezus Krisht është shpëtimtari i të gjithë të krishterëve, përfshirë serbët ortodoksë.

Shtylla e regjimit

Duke marrë parasysh rolin që luan sot në Serbi, a është Kisha Ortodokse Serbe një shtyllë e regjimit të Vuçiqit?

Vladimir Veljkoviq: Do të pajtohesha me këtë. Ashtu si patriarku u bë pjesë e rrethimit të Aleksandër Vuçiqit, edhe Kisha Ortodokse Serbe u bë një shtyllë politike e regjimit. Është vendi i përgjithshëm i nacionalizmit serb, i cili është komprometuar rëndë në 30 vitet e fundit për shkak të gjenocidit dhe spastrimit etnik. Tani duhet një priftëri, duhet një patriark që të bëjë fetarizimin dhe sakralizimin e kombit për të justifikuar krimet dhe që shoqëria të mos përballet me përgjegjësi për veprime që janë kundër urdhërimeve të Zotit dhe të drejtave themelore të njeriut.

Drashko Gjenoviq: Nuk e di nëse kisha është shtyllë e regjimit, por regjimi nuk do të mbijetonte pa ndihmën e kishës. Në të njëjtën kohë, kishës i duhet regjimi që të realizojë interesat e saj. Ndryshe nuk besoj se po te behet ndryshim regjimi do te kishte edhe nderrim patriarku nese nuk ndodh natyrshem edhe pse prifterinjte sado te dobet dhe te semure qofshin ne momentin qe behen peshkop dhe patriarke mbushin moshen. e nëntëdhjetë e diçka . Ndaj mendoj se këtë patriark ndoshta do ta kemi edhe për tridhjetë vjet të tjera, nëse nuk përsëriten disa momente historike kur shteti i ndihmoi disa patriarkë të shkojnë në krahët e atit qiellor. Dhe kur të ketë ndryshim regjimi, do të shohim që kisha do të përpiqet të jetë një shtyllë edhe e atij regjimi tjetër.

Cili është qëndrimi i Patriarkut Porfirio ndaj opozitës në Serbi?

Vladimir Veljkoviq: Asnjë. Pati disa përpjekje që grupe të caktuara opozitare, madje edhe ato të spektrit nacionalist, të arrinin tek Patriarku Porfirio për t’i dorëzuar disa nga deklaratat e tyre, por kjo nuk ndodhi. Nuk ka kontakte atje. Patriarku ka shpjeguar disa herë se nuk do të përzihet në politikë, çka praktikisht do të thotë se do të vazhdojë të mbështesë këtë regjim jodemokratik. Deklaratat e patriarkut tregojnë një mungesë të plotë të vetëdijes se çfarë është liria politike dhe çfarë është autonomia personale. Kisha Ortodokse Serbe krijon ndjekës, njerëz që nuk mendojnë në mënyrë kritike. Është përkatësi pa besim. Kemi një identifikim sipërfaqësor të popullit me ortodoksinë. Njerëzit nuk janë të interesuar të thellohen në besim dhe ta kuptojnë atë në mënyrën e duhur. Një qëndrim i tillë i popullit ndaj kishës ortodokse keqpërdoret dhe politizohet shumë nga patriarkët dhe peshkopët.

Drashko Gjenoviq: Mendoj se në momentin që opozita të vijë në pushtet, qëndrimi i patriarkut ndaj tyre do të ndryshojë dhe ata do të harrojnë atë që ka bërë më parë sepse do të kenë nevojë për të.

Dhe tani patriarku i injoron.

Drashko Gjenoviq: Tani ai i injoron, por kur të vijnë në pushtet, do të jetë kështu – do të pajtohemi për gjithçka. Të mos harrojmë se disa patriarkë të mëparshëm, pas ndryshimit të sistemit, mbajtën qëndrimin e nënshtruar ndaj pushtetit që kishin në regjimin e kaluar. Patriarkët e regjimit ishin gjithmonë me regjimin dhe ata që ishin kundër regjimit nuk u bënë kurrë regjim. Në disa raste e paguanin me kokë.

Si përfundim, a është Serbia një shtet laik?

Vladimir Veljkoviq: Serbia tani për tani nuk është shtet laik dhe do të shohim nëse do të bëhet. Në këtë moment feja po politizohet dhe abuzohet nga patriarku në bashkëpunim me regjimin. Nëse gjërat do të ndryshojnë do të varet nga sa e vendosur do të jetë një qeveri e ardhshme që Serbia të hyjë në Bashkimin Evropian dhe të prishë lidhjet politike me Rusinë. Në atë rast, marrëdhënia mes kishës dhe shtetit do të rishqyrtohet. Do të jetë e nevojshme.

Drashko Gjenoviq: Serbia është vetëm një shtet laik në letër. Megjithatë, edhe nëse shkon drejt Bashkimit Evropian, nuk besoj se do të duhet të ndryshojë diçka e rëndësishme në marrëdhëniet mes kishës dhe shtetit, sepse kemi shembuj të vendeve anëtare të Bashkimit Evropian ku kishat janë jashtëzakonisht me ndikim dhe ku dhe si pyeten. Le të shohim vetëm Kroacinë. Aty Kisha Katolike pyet për shumë gjëra. Sa prona i është dashur të heqë dorë shteti kroat për shkak të marrëveshjes me Vatikanin?

Roli i ‘bekimit’ në politikën serbe

Kështu që nuk do të pajtohesha që Bashkimi Evropian është laik dhe se kisha nuk kërkon shumë. Varet nga vendi në vend. Në disa vende, kisha nuk kërkohet shumë, ndërsa në disa vende të tjera të Bashkimit Evropian, kërkohet edhe kisha. Unë mendoj se edhe në Serbi, nëse hyn në Bashkimin Evropian – megjithëse dyshoj se do të arrijmë ndonjëherë atje, të paktën gjatë jetës sime – kisha do të bëjë akoma pyetje sepse kështu janë njerëzit. Deri në çfarë mase – kjo është një pyetje që do të jetë një nga faktorët më të rëndësishëm në jetën politike të shtetit.