Nga Washington DC shkruan: Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

Hartimi i projekt-statutit për Asociacionin e Komunave me Shumicë Serbe është një nga sfidat më të mëdha për Kosovën, pasi kërkon një balancim të ndjeshëm mes obligimeve ndërkombëtare dhe ruajtjes së sovranitetit të shtetit. Dilema kryesore është: duhet ta hartojë Kosova këtë dokument, apo ta lërë në duar të aktorëve të jashtëm, përfshirë shtetet që nuk e njohin ende pavarësinë e saj? Kjo kërkon një analizë të thellë dhe referencë ndaj rasteve të mëparshme.

Nëse statuti hartohet nga institucionet e Kosovës, do të garantohen dy aspekte thelbësore:
Përputhshmëri me Kushtetutën e Kosovës: Kushtetuta e Kosovës nuk lejon krijimin e entiteteve me kompetenca ekzekutive që mund të sfidojnë autoritetin shtetëror. Hartimi i projekt-statutit nga institucionet e Kosovës do të sigurojë që Asociacioni të funksionojë brenda këtyre kufijve kushtetues.

Ruajtja e kontrollit të brendshëm: Vetëm institucionet e Kosovës mund të parandalojnë që Asociacioni të mos kthehet në një strukturë që rrezikon unitetin e shtetit.

Shembulli i “Republikës Srpska” – e krijuar pas Marrëveshjes së Dejtonit (1995) – është një paralajmërim i qartë për rrezikun e dhënies së kompetencave të tepërta një entiteti brenda një shteti të ndarë etnikisht. Ky entitet ka zhvilluar qëndrime separatiste dhe ka sfiduar vazhdimisht integritetin territorial të Bosnjës. Kosova duhet të mësojë nga ky rast dhe të sigurohet që Asociacioni të mos krijojë një situatë të ngjashme.

Shtetet mosnjohëse, si Serbia, kanë interesa të qarta për të formuar një Asociacion që forcon ndikimin e tyre në Kosovë, veçanërisht në komunat me shumicë serbe. Aktorët e jashtëm mund të kërkojnë të imponojnë një statut që favorizon interesat serbe dhe minon integritetin territorial të Kosovës. Në dialogun e Brukselit, Serbia ka kërkuar që Asociacioni të ketë kompetenca ekzekutive në fushat e arsimit, shëndetësisë dhe qeverisjes lokale. Kjo do të krijonte një strukturë të pavarur, e cila do të ishte jashtë kontrollit të institucioneve të Kosovës, duke rrezikuar stabilitetin e shtetit.

Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara janë ndërmjetës kryesorë në procesin e dialogut Kosovë-Serbi dhe kanë një rol të rëndësishëm në garantimin e respektimit të sovranitetit të Kosovës dhe parandalimin e ndërhyrjeve të shteteve mosnjohëse. Pas marrëveshjes së Brukselit (2013), Gjykata Kushtetuese ka vendosur që disa elemente të marrëveshjes për Asociacionin nuk përputheshin me Kushtetutën e Kosovës, një vendim që mori mbështetje të drejtpërdrejtë nga SHBA dhe BE, duke ruajtur sovranitetin e Kosovës.

Nëse Kosova merr iniciativën për hartimin e projekt-statutit, përfitimet do të ishin:
Legjitimitet ndërkombëtar: Kosova do të tregojë përkushtim ndaj zbatimit të marrëveshjeve ndërkombëtare, duke shmangur akuzat për pengesa në dialog.

Neutralizimi i ndërhyrjeve të jashtme: Hartimi i projekt-statutit nga Kosova siguron që dokumenti të mos përfshijë ndikime të shteteve mosnjohëse dhe interesat e tyre politike.

Marrëveshja e fundit e Ohrit thekson se Kosova ka obligimin për të zbatuar Asociacionin, por pa cenuar sovranitetin e saj. Kosova mund të kërkojë ndihmën teknike të SHBA-së dhe BE-së për të siguruar që statuti të jetë në përputhje me Kushtetutën dhe të pranueshëm për komunitetin ndërkombëtar.

Kosova duhet të hartojë vetë projekt-statutin për Asociacionin, me mbështetje teknike nga partnerët ndërkombëtarë, për të garantuar:
Përputhjen me Kushtetutën dhe ruajtjen e sovranitetit.
Neutralizimin e ndikimeve të shteteve mosnjohëse.
Përmbushjen e obligimeve ndërkombëtare, duke ruajtur kredibilitetin diplomatik.

Hartimi nga Kosova do të parandalojë që projekt-statuti të kthehet në një mjet destabilizues, siç ndodhi me “Republikën Srpska” në Bosnje. Kosova gjithashtu duhet të forcojë diplomacinë me SHBA-në dhe BE-në për të siguruar mbështetje të plotë në zbatimin e marrëveshjeve dhe ruajtjen e sovranitetit të saj.

Presidentja Vjosa Osmani ka kritikuar qasjen e kryeministrit Albin Kurti në lidhje me hartimin e draftit të Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe, duke theksuar se një proces i tillë nuk duhet të lihet në duar të burokratëve nga shtetet që nuk e njohin pavarësinë e Kosovës. Ky qëndrim reflekton një mbrojtje të fortë të sovranitetit të Kosovës dhe kërkon një angazhim më të drejtpërdrejtë të institucioneve vendase për të shmangur ndikimet e jashtme që mund të dëmtojnë interesat kombëtare.

Kritika e presidentes Vjosa Osmani ndaj qasjes së kryeministrit Albin Kurti për hartimin e projekt-statutit të Asociacionit ka potencial të sjellë implikime politike për marrëdhëniet dhe bashkëpunimin midis dy liderëve. Kjo mund të nënkuptojë një distancim të mëtejshëm midis institucioneve më të larta të shtetit dhe mund të krijojë tensione politike, duke rrezikuar një mospajtim në menaxhimin e çështjeve të rëndësishme për Kosovën, veçanërisht ato që lidhen me dialogun dhe marrëveshjet ndërkombëtare.

Nëse presidentja vazhdon të insistojë që ky proces të mbetet nën kontrollin e institucioneve kosovare, mund të shfaqet një ngërç politik, sidomos kur gjëja se kryeministri ka përshkruar një qasje më pragmatike ndaj kërkesave ndërkombëtare. Ky kontrast mund të ndikojë në forcimin e një politikë të brendshme që e ka më shumë fokus sovranitetin dhe të drejtën për të vendosur, por gjithashtu mund të përballet me presion të jashtëm dhe kritika nga partnerët ndërkombëtarë.

Në këtë kontekst, bashkëpunimi mes presidentes dhe kryeministrit mund të bëhet më i vështirë, përveçse nëse arrihet një konsensus rreth qasjes së Kosovës për hartimin e projekt-statutit dhe menaxhimin e dialogut me Serbinë.

Tensionet mund të pasqyrohen edhe në mënyrën se si Kosova do t’i përballojë kërkesat dhe pritshmëritë ndërkombëtare për të ruajtur një balancë mes sovranitetit dhe angazhimeve ndërkombëtare.