Nga: Tyler Harper / BBC (titulli origjinal: What The Last of Us, Snowpiercer and ‘climate fiction’ get wrong)

Në skenën hapëse të The Last of Us, të dramës shumë të njohur me zombi në HBO, një grup epidemiologësh rrinë ulur dhe mbajnë këmbët kryq gjatë xhirimit të një emisioni të debatit në vitin 1968. Derisa prezantuesi me sjellje të mirë pyet mysafirët për kërcënimet virale ndaj species njerëzore, një nga shkencëtarët – një njeri i quajtur Newman – përgjigjet se kërpudhat, jo viruset apo bakteret, paraqesin rrezikun më të madh për njerëzimin. Turma e përqesh, por Newman vazhdon pa frikë duke sugjeruar se nëse rriten temperaturat globale të Tokës, mund jetë shumë reale shfaqja e murtajës së pashërueshme të kërpudhave. Pak minuta më vonë, shkojmë drejt një të ardhmeje në të cilën deri në vitin 2023 një pandemi ka çuar në shembjen e qytetërimit njerëzor, me çka u përmbush profecia e kërpudhave e epidemiologut.

Kjo hapje është turbulluese, jo vetëm sepse i paralajmëron shikuesit për rreziqet katastrofike të ngrohjes planetare, por kritikon në mënyrë implicite se nuk e kanë marrë parasysh mesazhin. Ashtu si epidemiologu i shpërfillur – brenga e të cilit bie në vesh të shurdhër – drama e HBO-së është e qartë që në fillim se metafora e zombive është menduar si paralajmërim i fshehtë për krizën tonë reale klimatike. Implikimi i skenës së debatit dhe pasojat e saj apokaliptike janë të drejtpërdrejta: e ardhmja do të jetë një peizazh ferri nëse nuk i dëgjoni shkencëtarët.

Në këtë aspekt, The Last of Us është si shumica e veprave që i përkasin listës gjithnjë të shtuar të produkteve kulturore me emërtimin “fiksion klimatik” (cli-fi). I krijuar nga aktivisti mjedisor Dan Bloom rreth vitit 2008, “cli-fi” është termi i përdorur për ta përshkruar një zhanër romanesh, filmash dhe formash tjera të mediave që i përshkruajnë ndryshimet klimatike përmes lentave spekulative ose të fantashkencës. Duke i përfshirë këtu klasikët e mirëfilltë letrarë si Parable of the Sower nga Octavia Butler e deri te filmat alegorikë (dhe tendencioz) si Mother! e Darren Aronofskyt, veprat e “cli-fi” janë apokaliptike si në ton ashtu edhe në përmbajtje. Dhe, si The Last of Us, e paralajmërojnë audiencën për botën që do të vijë.

Diskursi publik rreth këtij zhanri të ri ka qenë kryesisht si diçka e padiskutueshme. Romanet dhe filmat rreth ndryshimeve klimatike shpeshherë nga mediat përshkruhen si “parashikuese” ose “profetike” dhe se ato na ofrojnë një “paralajmërim të tmerrshëm” për të ardhmen. Për më tepër, reagimet për klimën gjithmonë shpallen si një lloj thirrjeje për t’i kapur armët. Jemi të shtyrë të besojmë se leximi ose shikimi i fiksioneve klimatike do të frymëzojë aktivizmin, se mund të nxisë oreksin për ndryshime reale shoqërore duke e “frikësuar drejtpërdrejt audiencën” ose duke komunikuar me shkencën e klimës në mënyrë më bindëse sesa shkencëtarët aktualë të klimës. Këto supozimet që në fillim kanë qenë pjesë e diskutimit publik për “fiksionin e klimës”.

Artikulli i parë i madh rreth këtij zhanri në zhvillim u botua në The Atlantic dhe mbante titullin: Fiksioni i klimës: A munden librat ta shpëtojnë planetin? Kjo është pyetja që është përsëritur pafund në vitet që pasuan. A munden fiksionet klimatike ta frymëzojnë ndonjë përgjigje, për të na ndihmuar në shpëtimin e planetit?, pyet The Independent. The New Yorker pyet: A mund të na zgjojë fantashkenca për ta parë realitetin tonë klimatik?, ndërsa revista Smithsonian pyet: A munden shkrimtarët e fiksioneve klimatike të arrijnë te njerëzit në mënyrat që shkencëtarët nuk po munden? Përgjigja në çdo rast supozohet të jetë “po”. The Guardian nuk shtron pyetje, por ofron një listë me Tregimet që mund ta shpëtojnë botën.

Megjithatë, ajo që mungon në artikujt e panumërt si këta – artikuj që pohojnë se fiksionet klimatike do t’i frymëzojnë veprimet klimatike – është prova e vërtetë për këtë. Në vend të kësaj, pretendimet për ndikimin transformues të fiksioneve klimatike përsëriten nga mediat si një dogmë, thuajse ekziston një vijë e drejtë dhe e qartë midis leximit të një romani për krizën klimatike dhe të qenit ambientalist radikal.

Mos më keqkuptoni, do të doja shumë që kjo të ishte e vërtetë: Jam studiues i letërsisë që hulumton dhe shkruan për fiksionet klimatike. Kam dhënë intervista dhe kam publikuar artikuj për këtë zhanër, si në revistat akademike ashtu edhe në mediat mëdha. Ofroj një kurs të quajtur “Fiksioni i klimës”. Megjithatë, sa më shumë që jam zhytur në “cli-fi” gjatë dekadës së fundit, aq më shumë kam filluar të ndihem i shqetësuar për zhanrin dhe pretendimet e mediave për potencialin e tij shpëtimtar. Në fakt, unë jo vetëm që shqetësohem se “cli-fi” mund të mos jetë formë efektive e shprehjes mjedisore, por kam arritur të besoj se zhanri mund të jetë i rrezikshëm, duke e penguar aftësinë tonë kulturore për ta imagjinuar një të ardhme që ia vlen të jetohet ose për të cilën duhet të luftohet.

Një pjesë e problemit është se zhanri – i cili është pothuajse ekskluzivisht distopian, e që vepron sipas modelit të “përrallës paralajmëruese” – trafikon atë lloj retorike apokaliptike që është dëshmuar prej kohësh se i demotivon konsumatorët e mediave mjedisore. Romanet si The Water Knife nga Paolo Bacigalup ose filmat si Snowpiercer nga Bong Joon-Ho mund të jenë trilerë tërheqës për klimën, por narracioni i tyre i zymtë nuk e frymëzon saktësisht llojin e qëndrimit të mundshëm që mund të ndihmojë në motivimin e audiencës për t’u përfshirë në betejën klimatike. Në të vërtetë, qëkur fillova të jepja leksione për klimën disa vjet më parë, jam habitur nga fakti se sa nga studentët e mi – një numër i të cilëve janë të përfshirë në Lëvizjen Rinore për Klimën – u demoralizuan pasi u morën me veprat të tilla, të bindur – të paktën për një moment – se është i pakuptimtë aktivizmi për klimës.