Në një pikë të caktuar një tjetër milion dollar nuk të jep mundësinë të blesh diçka të re. Aty është pika ku motivimet e tjera marrin kontrollin.

Nga Joe Pinsker, The Atlantic

Teksa numri i milionerëve dhe miliarderëve në botë rritet gjithnjë e më shumë, ka një numër në rritje njerëzish që posedojnë më shumë para sesa mund të shpenzojnë në mënyrë të arsyeshme edhe në mallrat më të shtrenjta.

Por në një nivel të caktuar të pasurisë, milioni i ardhshëm nuk do të revolucionarizojë papritur jetën e tyre. Çfarë i nxit njerëzit, pasi ta kenë arritur atë pikë, të vazhdojnë të kërkojnë më shumë?

Ka disa shpjegime të mira që i zbulova pasi kam biseduar me disa njerëz që kanë shpenzuar shuma domethënëse kohore në praninë dhe / ose në kërkim të një pasurie vërtet të madhe. Michael Norton, një profesor i Shkollës së Biznesit në Harvard, i cili ka studiuar lidhjet midis lumturisë dhe pasurisë, kishte një model veçanërisht elegant për të kuptuar këtë model të sjelljes.

Norton thotë se hulumtimi rregullisht tregon dy pyetje qendrore që njerëzit i bëjnë vetes kur përcaktojnë nëse janë të kënaqur me diçka në jetën e tyre: A jam më mirë se më përpara? Dhe: A jam më mirë se njerëzit e tjerë? Kjo vlen për pasurinë, por edhe për atraktivitetin, lartësinë dhe gjëra të tjera që njerëzit shqetësohen.

“Por problemi është,” thotë Norton, “shumë gjëra që me të vërtetë kanë rëndësi në jetë, janë të vështira për t’u matur. Pra, nëse dëshironi të jeni prind i mirë, është pak e vështirë të dini nëse jeni një prind më i mirë tani se sa keni qenë një vit më parë, dhe është gjithashtu e vështirë të dini nëse jeni prind më i mirë sesa fqinjët“.

Pra, njerëzit kthehen në përmasat e krahasimit që mund të maten. “Paraja është e frikshme”, thotë Norton. “Nëse më duhet të di nëse jam më i zoti se më parë, gjëja më e lehtë për të pyetur është: A po bëj më shumë para? Ose: A ka shtëpia ime më shumë metra katrorë? Ose: A kam më shumë shtëpi se sa më parë?“

Ky instinkt për të matur dhe krahasuar nuk zhduket pasi njerëzit kanë një sasi të turpshme parash. “Problemi është, se pyetja: A jam më i zoti se më parë? është vetëm [duke lëvizur njerëzit në] një drejtim, që është lart,“ thotë Norton. Dhe nëse një familje grumbullon 50 milionë dollarë, por zhvendoset në një lagje ku secili ka kaq shumë para (ose më shumë), ata ndjehen shumë më pak të pasur se sa ishin kur krahasoheshin me kolegët që po bënin dhjetëra miliona dollarë më parë. Për këtë arsye shtigjet janë gjithnjë në kërkim të pasurisë dhe kënaqësisë.

Hulumtimi që Norton ka bërë duke ilustruar këtë fenomen është dekurajues. Në një letër të botuar më parë këtë vit, ai dhe bashkëpunëtorët e tij studiuan më shumë se 2,000 njerëz që kanë një vlerë neto prej së paku $ 1 milion (duke përfshirë shumë pasuri, të cilat tejkalonin atë prag) sa ishin të lumtur ata në një shkallë prej një deri në 10 dhe më pas sa më shumë para do të nevojiten për të arritur në 10. “Në shumicën e rasteve”, thotë Norton, “në thelb të gjithë thonë dy ose tre herë më shumë që të jemi krejtësisht të lumtur”.

Ku i gjeti Norton njerëzit e tij të pasur? Për atë studim të veçantë, një bankë investimesh e lidhi atë me disa nga klientët e saj me vlerë të lartë neto. Por Norton gjithashtu më tha se ai ishte konsultuar më parë me një grup të milionerëve holandezë të gatshëm për t’iu përgjigjur pyetjeve të studiuesve: Për një studim, Norton dhe bashkëpunëtori i tij i paguan secilit të anketuar rreth 46 euro për çdo pyetësor të plotësuar. “Ju mund të kryeni një sondazh për njerëzit e rregullt për një dollar,” thotë ai.

Jeffrey Winters, një profesor i shkencave politike në Universitetin Northwestern dhe autori i ‘Oligarkisë’, tha se krahas krahasimit social, njerëzit me të vërtetë të pasur janë shpesh të motivuar për të fituar më shumë para nga emocionet që vijnë me shumëfishimin e pasurisë duke investuar, duke blerë bizneset, dhe kështu me radhë. “Për ata prej nesh që marrim paga dhe kemi shpenzime që po përpiqemi t’i përmbushim – një hipotekë, paguajmë sigurimin shëndetësor, ushqimin, çfarëdo që të ndodhë me shkollimin e fëmijës tonë – ne lidhim marrjen e parave me shpenzimet tona”, thotë ai. Ndërkohë, shumë njerëz shumë të pasur “përdorin paratë e tyre për të fituar para”,  – një proces emocionues, që rrit statusin e tyre.

Këto dy mënyra për vënien e parave në përdorim – si një mënyrë për të mbuluar shpenzimet ose si një mënyrë për të ndërtuar një pasuri më të madhe – vijnë me dy degëzime të ndryshme. “E zëmë se dëshironi të keni një mega-jaht plus gjashtë pallate në gjashtë vende të ndryshme në botë”, thotë Winters. “Ju ndoshta mund ta arrini këtë gjë mjaft mirë me disa qindra miliona dollarë”. Është ndryshe nëse qëllimi është të mbahet akumulimi, në këtë rast “nuk ka numër në të cilin keni mjaft”, thotë Winters. Ai shton: “Çdo miliarder me të cilin kam folur, dhe kam folur me një numër të madh të tyre, është jashtëzakonisht i ngazëllyer nga çdo rritje shtesë e parave që bëjnë”.

Një tjetër ekspert që kam konsultuar, Brooke Harrington, një profesor në Shkollën e Biznesit të Kopenhagës, i cili ka studiuar dhe shkruar në lidhje me praktikat financiare të super-pasurisë, thotë se pyetja që shumë njerëz të pasur pyesin veten për paratë e tyre nuk është: A kam mjaft për të blerë këtë gjë të shtrenjtë që dua? por më tepër: A kam më shumë se më parë ose më shumë se ata njerëz me të cilët krahasohem?

“Ndjesia e” të qënurit mirë“, – më shkroi ajo në një email, – ”nuk ka të bëjë me përmbushjen e ëndrrës së fëmijërisë për të blerë një varkë me vela ose diçka; ndjenja e pasur është në lidhje me krahasimin me të tjerët në grupin tuaj të referencës. Pra, pyetja nuk është ajo që individët duan të blejnë, por ajo që ata mendojnë se duhet të blejnë në mënyrë që të mbajnë statusin e tyre“.

Shkrimtari Gary Shteyngart gjithashtu ka përvojë duke parë se sa njerëz të pasur mendojnë për pasurinë e tyre. Protagonisti i romanit të tij të fundit, ‘Lake Success’, i botuar disa muaj më parë, është një financues i Nju Jorkut dhe gjatë hulumtimit të librit, Shteyngart kultivoi miqësi me më shumë se një duzinë financuesish shumë të pasur, kryesisht meshkuj, llojet e njerëzve që thonë se janë alergjik ndaj komercialiteteve të fluturimit dhe që punësojnë zyrtarë të lartë financiarë për të menaxhuar pasurinë e bollshme të familjes së tyre. “Ata kanë arritur pikën ku keni të gjitha paratë që ju keni nevojë ndonjëherë për çdo gjë dhe gjërat që mund të blejnë nuk janë aq të shtrenjta në krahasim me atë që ata kanë”, më tha ai. “Tesla e krahut të gafës, Tesla e fundit, nuk e di se çfarë kushton, por nuk është shumë nëse keni 100 milionë dollarë”.

Një gjë që Shteyngart vuri re pasi kalonte kohë me këtë turmë ishte se sa konkurrues ishin. “Ata konkurronin kundër njëri-tjetrit në terminalet e tyre Bloomberg gjatë gjithë ditës dhe pastaj në fund të ditës ata luanin poker me njëri-tjetrin,” thotë ai; kjo frymë e një aventurie përshkoi madje edhe donacionet që bënin për bamirësi. Shteyngart spekulon se nën këtë konkurrencë është një nevojë që të duken më të mençur dhe më të aftë se kolegët e tyre: Menaxherët e fondeve ndonjëherë mund të pasurohen duke bërë një ose dy baste që kishin më shumë të bëjnë me fatin se çdo gjë tjetër, gjë që mund t’i bëjë ata të ndjehen se inteligjenca e tyre është në pikëpyetje edhe nëse paratë e tyre qëndrojnë si dëshmi e suksesit të tyre profesional.

Shteyngart gjithashtu ishte dëshmitar i financuesve që bënin llojin e krahasimeve shoqërore që përshkruan Norton dhe Harrington, duke trajtuar paratë si një “kartë vlerësimi”. Ai kujton një prej tyre duke thënë: “Ne nuk kemi listat më të mira të shitësve dhe çmimet e librit. Ajo që kemi është ky – numri në fund të ditës“.

E gjithë përvoja nuk e la Shteyngart të ndihej mirë. Këtu ishin njerëz që mund të blinin çdo gjë që mund të dëshironin dhe pasuria e të cilëve ishte shumë e lakmuar dhe madje nuk ishin të kënaqur – ashtu siç mund të kishin parashikuar këta studiues që studionin lumturinë dhe pasurinë. “Në fund të ditës,” më tha Shteyngart, “unë isha i lumtur ta përfundoja këtë hulumtim, sepse ishte mjaft depresiv”.