Prezantimi nga Gjeneral Hisen Berisha, deputet në Kuvendin e Republikës së Kosovës, në simpoziumin shkencor ndërkombëtar mbi një temë të rëndësishme dhe delikate: “Rëndësia e kujtesës evropiane për të ardhmen evropiane: Krimet komuniste 3,” me fokusim në Kosovë, për “krimet e komunizmit jugosllav ndaj shqiptarëve në ish-Jugosllavi, me theks në Kosovë”.

Në kuadër të kësaj ekspozeje në këtë Konferencë Shkencore Ndërkombëtare, do të mundohem të mbështes qëllimin e saj për shqyrtimin e ndikimit të këtyre krimeve mbi kujtesën kolektive evropiane dhe rëndësinë e tyre për të ardhmen e Evropës.

Komunizmi, si fatkeqësia e dytë më e madhe që erdhi njerëzimit e rajonit të Ballkanit, pas mortajës së lindjes, është një nga sistemet më shtypëse që ka pllakosur njerëzimin, ka lënë gjurmë të thella dhe të dhimbshme në shumë vende të botës. Një nga rajonet që e përjetoi më rëndë këtë sistem ishte ish-Jugosllavia, veçanërisht shqiptarët në Kosovë.

Në periudhën pas Luftës së Dytë Botërore, regjimi komunist në Jugosllavi, nën udhëheqjen e eminencës së kuqe, implementoi politika represive që preknin rëndë popullsinë shqiptare në Kosovë dhe në pjesët tjera të ish-Jugosllavisë. Shtypja e popullit shqiptar u bë me metoda të ndryshme, duke përfshirë arrestime masive, tortura, shpërngulje të detyruara dhe vrasje.

Përfundimi i Luftës së Dytë Botërore ishte riokupim nga fashizmi serbo-komunist i Jugosllavisë. Kjo u tregua me marshin drejt Sremit, përkatësisht në marshutën Mitrovicë, Prizren, Shkodër e deri në Tivar, dhe në Drenicë.

Krimet e Komunizmit kundër Shqiptarëve gjatë Luftës së Dytë Botërore në Tivar dhe në Drenicë.

Masakra e Tivarit është një nga ngjarjet më të errëta në historinë e shqiptarëve gjatë Luftës së Dytë Botërore. Kjo masakër ndodhi në prill të vitit 1945, kur mijëra shqiptarë nga Kosova u detyruan të marshonin nga Prizreni drejt Tivarit (sot pjesë e Malit të Zi) nga forcat partizane jugosllave.

Fakte dhe ngjarje që ruhen në memorien historike të krimeve të komunizmit që ndodhën gjatë marshit tragjik për Srem dhe arrestimet e përfaqësuesve të nacionalizmit shqiptar, dëshmojnë qëllimin kriminal të regjimit komunist serbo-jugosllav.

Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, forcat partizane jugosllave arrestuan mijëra burra shqiptarë nga Kosova me pretekstin se ishin bashkëpunëtorë të forcave pushtuese gjermane. Ata u detyruan të marshonin drejt Malit të Zi, nën kushte të rënda dhe pa ushqim të mjaftueshëm.

Pasi mbërritën në Tivar, shqiptarët u mblodhën në një kazermë ushtarake. Këtu, forcat partizane kryen një masakër brutale, duke vrarë mijëra prej tyre. Numri i saktë i viktimave mbetet i diskutueshëm, por vlerësimet variojnë nga disa mijëra deri në mbi 4,000 të vrarë.

Masakra ishte pjesë e politikës së spastrimit etnik të ndjekur nga regjimi komunist jugosllav, që synonte të zvogëlonte popullsinë shqiptare në Kosovë dhe të konsolidonte kontrollin mbi territorin. Kjo u mbështet nga fakti se shqiptarët shiheshin si një element i pabesueshëm dhe potencialisht rebelues kundër autoriteteve jugosllave.

Rajoni i Drenicës në përfundim dhe pas luftës së dytë botërore në Kosovë ishte gjithashtu skenë e krimeve të rënda kundër shqiptarëve gjatë dhe pas Luftës së Dytë Botërore. Drenica ishte një bastion i rezistencës shqiptare kundër forcave pushtuese dhe më vonë kundër forcave komuniste jugosllave.

Fakte dhe ngjarje që lidhen me këto krime komuniste ndërlidhen me rezistencën e Shaban Polluzhës, një nga figurat më të njohura të rezistencës shqiptare, i cili udhëhoqi një kryengritje kundër forcave komuniste në fillim të vitit 1945. Polluzha dhe ndjekësit e tij u përpoqën të mbrojnë popullsinë shqiptare nga represioni jugosllav. Forcat jugosllave, duke përfshirë Brigadat e 21-të dhe 22-të serbe, u dërguan për të shtypur kryengritjen. Ata përdorën metoda të pamëshirshme, duke djegur fshatra të tëra, duke vrarë civilë dhe duke arrestuar qindra shqiptarë. Shaban Polluzha u vra në shkurt të vitit 1945, dhe me këtë, rezistenca u dobësua ndjeshëm. Pas shtypjes së kryengritjes, autoritetet jugosllave vazhduan të ndjekin dhe të persekutojnë shqiptarët në Drenicë. Masakrat, arrestimet dhe torturat ishin të zakonshme, me qëllim të frikësimit dhe nënshtrimit të popullsisë shqiptare.

Krimet e komunizmit kundër shqiptarëve gjatë Luftës së Dytë Botërore në Tivar dhe në Drenicë janë shembuj të spastrimit etnik dhe represionit brutal që u ushtrua mbi popullsinë shqiptare në ish-Jugosllavi. Këto ngjarje kanë lënë plagë të thella në memorien kolektive të shqiptarëve dhe kërkojnë kujtim dhe njohje të drejtë për viktimat dhe heronjtë që qëndruan kundër këtyre padrejtësive.

Statistikat tregojnë se mijëra shqiptarë u persekutuan gjatë kësaj periudhe. Nga viti 1945 deri në vitin 1990, llogaritet se rreth 200,000 shqiptarë u detyruan të largoheshin nga vendi për shkak të politikave shtypëse dhe diskriminuese të regjimit komunist jugosllav. Arrestimet dhe dënimet e padrejta ishin të zakonshme. Një raport i Komitetit për të Drejtat e Njeriut në Kosovë evidenton se vetëm gjatë viteve 1981-1989, rreth 7,000 shqiptarë u arrestuan për aktivitete politike.

Një shembull i qartë i kësaj shtypjeje është revolta e studentëve të Universitetit të Prishtinës në mars të vitit 1981. Studentët kërkuan kushte më të mira studimi dhe barazi për shqiptarët, por protesta e tyre u shtyp brutalisht nga forcat jugosllave të sigurisë. Mijëra studentë dhe qytetarë të thjeshtë u arrestuan dhe u torturuan. Incidenti shënoi fillimin e një vale të re represioni ndaj popullsisë shqiptare në Kosovë.

Tortura dhe trajtimi çnjerëzor ishin metoda të zakonshme për të shtypur zërin antikomunist të shqiptarëve që në asnjë aspekt nuk mund të ishin komunistë, sepse nuk i lejonte vet kodi gjenetik, tradicional dhe historik.

Shumë të burgosur politikë, të cilët kërkuan të drejta të barabarta dhe liri për popullin shqiptar, u trajtuan në mënyrë çnjerëzore dhe u mbajtën në kushte mizore. Një nga figurat më të njohura të kësaj periudhe ishte Adem Demaçi, i cili kaloi mbi 28 vite në burgjet jugosllave për aktivitetet e tij politike dhe kërkesat për të drejtat e shqiptarëve.

Krimet komuniste ndaj shqiptarëve nuk ishin vetëm çështje e represionit fizik dhe politik. Ato gjithashtu përfshinin aspekte kulturore dhe ekonomike. Shqiptarët u privuan nga shumë të drejta ekonomike dhe u diskriminuan në tregun e punës. Për më tepër, regjimi komunist u përpoq të asimilojë dhe të shkatërrojë identitetin kulturor shqiptar. Shumë shkolla dhe institucione kulturore shqiptare u mbyllën, dhe përdorimi i gjuhës shqipe u kufizua. Masat represive eksperimentale ndaj shqiptarëve përfshinin çdo aspekt të jetës dhe zhvillimit social, ekonomik, psikologjik, filozofik, kulturor dhe gjenetik.

Regjimi komunist përdori terrorin dhe vrasjet politike si mjete për të shtypur çdo formë të lëvizjes për liri, barazi dhe demokraci e identitet kombëtar, kulturor, politik. Një numër i madh shqiptarësh u ekzekutuan për aktivitetet e tyre politike. Këto vrasje nuk kishin vetëm qëllim të zhduknin individët që sfidonin regjimin, por edhe të frikësonin të tjerët për të mos ngritur zërin kundër padrejtësive.

Shqiptarët në Kosovë dhe në pjesët tjera të ish-Jugosllavisë u përballën me diskriminim sistematik në të gjitha fushat e jetës. Ata u privuan nga shumë të drejta themelore dhe u trajtuan si qytetarë të dorës së dytë. Politikat asimiluese përfshinin kufizimin e përdorimit të gjuhës shqipe dhe mbylljen e institucioneve arsimore dhe kulturore shqiptare. Shumë shqiptarë u detyruan të ndryshonin identitetin e tyre kulturor për të mbijetuar.

Shqiptarët u përjashtuan nga shumë mundësi ekonomike dhe u diskriminuan në tregun e punës. Politikat ekonomike të regjimit synonin të dobësonin ekonomikisht shqiptarët dhe të shkatërronin çdo mundësi për zhvillim dhe prosperitet. Kjo bëri që shumë shqiptarë të jetonin në varfëri dhe në kushte të vështira ekonomike.

Një nga aspektet më tronditëse të shtypjes komuniste ishte luftimi i natalitetit shqiptar përmes politikave gjenocidale. Regjimi komunist ndërmori masa për të kontrolluar dhe reduktuar popullsinë shqiptare, përfshirë propagandën për kontrollin e lindjeve dhe sterilizimin e detyruar. Këto politika kishin për qëllim të pakësojnë numrin e shqiptarëve dhe të ndryshojnë strukturën demografike të rajonit.

Regjimi komunist bëri përpjekje të vazhdueshme për të mohuar dhe fshirë historinë dhe kulturën shqiptare. Librat dhe materialet arsimore që trajtonin historinë dhe kulturën shqiptare u ndaluan, dhe përpjekjet për të promovuar identitetin kombëtar shqiptar u shtypën brutalisht. Kjo ishte një përpjekje për të shuar identitetin dhe kujtesën kolektive të shqiptarëve.

Një aspekt tjetër i politikave komuniste ishte përpjekja për të krijuar një identitet të ri jugosllav, duke asimiluar të gjitha grupet etnike nën një ideologji të përbashkët komuniste. Kjo nënkuptonte shtypjen e veçantive kulturore dhe etnike, përfshirë ato të shqiptarëve, për të promovuar një identitet të përbashkët që favorizonte dominimin serb dhe interesat e regjimit komunist.

Shqiptarët e Kosovës dhe të pjesëve të tjera të ish-Jugosllavisë u gjendën të kapur mes dy doktrinave të fuqishme dhe shtypëse komuniste gjatë shekullit të 20-të: komunizmit jugosllav të Titos dhe komunizmit stalinist të Shqipërisë. Të dyja këto regjime, ndonëse të ndara nga konflikti ideologjik, patën ndikim të thellë dhe shpeshherë shkatërrues mbi shqiptarët, duke shfrytëzuar nacionalizmin majtist dhe ideologjitë marksiste-leniniste për të konsoliduar pushtetin e tyre.

Ky kriminalizim i shqiptarëve nga regjimi komunist në Shqipëri e Jugosllavi, ilustrohet për veprimin e koordinuar antishqiptar në veçanti, me faktin se qeveritë e dy vendeve komuniste në vitin 1982 nënshkruan marrëveshje për ekstradimin e atyre që provojnë për të gjetur shpëtim me ikjen në të dyja vendet përkatësisht. Pra, viktimat e kësaj marrëveshjeje ishin vetë shqiptarët.

Regjimi komunist në Jugosllavi, nën udhëheqjen e eminencës së kuqe komuniste, implementoi politika represive që preknin rëndë popullsinë shqiptare në Kosovë dhe në pjesët tjera të ish-Jugosllavisë. LKJ, duke ndjekur një politikë të fortë centralizuese dhe federale, e shihte çdo formë të nacionalizmit shqiptar si një kërcënim për unitetin jugosllav.

Shqiptarët përballeshin me arrestime masive, tortura dhe ekzekutime për aktivitetet e tyre politike. Protestat dhe lëvizjet për të drejtat shqiptare, siç ishte ajo e studentëve të Universitetit të Prishtinës në 1981, u shtypën brutalisht.

Për më tepër, politikat komuniste synonin të ndryshonin strukturën demografike të Kosovës përmes kolonizimit me serb të territorit dhe shpërnguljes së shqiptarëve. Krimet komuniste ndaj shqiptarëve ishin një përzierje e represionit politik, ekonomik dhe kulturor që synonte të zhbënte identitetin dhe vullnetin e shqiptarëve për liri dhe barazi.

Kufizimi i përdorimit të gjuhës shqipe, mbyllja e shkollave dhe institucioneve kulturore shqiptare ishin të zakonshme. Shumë shqiptarë u detyruan të pranonin identitetin jugosllav për të mbijetuar.

Politikat ekonomike synonin të dobësonin ekonomikisht shqiptarët, ndërsa masa të tjera përfshinin kontrollin e lindjeve dhe sterilizimin e detyruar për të reduktuar popullsinë shqiptare.

Në anën tjetër të kufirit, Shqipëria nën regjimin e Enver Hoxhës u bë një prej vendeve më të izoluara dhe represive në botë. Ideologjia staliniste e Hoxhës, e mbështetur në një formë të ashpër të komunizmit, solli përndjekje të pamëshirshme ndaj të gjithë atyre që konsideroheshin si kundërshtarë të regjimit. Familjet që kishin lidhje me të përndjekurit politikë përjetonin represion të vazhdueshëm. Ndonëse Shqipëria dhe Jugosllavia ndanin ideologji të ngjashme komuniste, konflikti mes tyre e bënte jetën e shqiptarëve në të dyja anët e kufirit edhe më të vështirë. Për shqiptarët në Shqipëri, izolimi dhe varfëria ekstreme, bashkë me frikën e përhershme nga shteti, krijuan një mjedis ku shpresa për liri dhe ndryshim ishte pothuajse e pamundur.

Regjimi komunist jugosllav dhe ai shqiptar i Hoxhës ndonëse kishin qëllime dhe metoda të ndryshme, të dyja regjimet kontribuuan në vuajtjet dhe represionin e shqiptarëve në Ballkan. Krimet dhe shkeljet e të drejtave të njeriut në të dyja këto regjime lënë një trashëgimi të hidhur që duhet të kujtohet dhe të dënohet për të ndërtuar një të ardhme më të drejtë dhe më të lirë për të gjithë shqiptarët.

Të dy regjimet përdorën nacionalizmin majtist dhe marksizmin-leninizmin për të justifikuar politikat e tyre shtypëse dhe për të mobilizuar mbështetjen popullore. Ndërsa Jugosllavia përpiqej të krijonte një identitet të ri jugosllav që përfshinte të gjitha grupet etnike, Shqipëria e diktaturës kërkonte të krijonte një shtet shqiptar të pastër, të mbështetur mbi parimet staliniste.

Shqiptarët u gjendën të kapur mes këtyre dy doktrinave komuniste, duke u bërë viktima të politikave shtypëse të të dy regjimeve. Komunizmi titist dhe ai stalinist, ndonëse të ndryshëm në qasjet dhe objektivat e tyre, patën ndikim të thellë dhe të përhershëm mbi shqiptarët, duke lënë pas një trashëgimi të hidhur të persekutimit, shtypjes dhe shkatërrimit ekonomik dhe kulturor. Është detyra jonë të kujtojmë dhe të mësojmë nga këto përvoja për të ndërtuar një të ardhme më të drejtë dhe më të ndritur për të gjithë popujt.

Në periudhën post-komuniste, vendet e ish-bllokut socialist dhe shtetet e krijuara pas shpërbërjes së dhunshme të ish-Jugosllavisë janë përballur me sfida të mëdha në përpjekjet e tyre për demokratizim dhe integrim evropian. Kosova, një vend me një histori të gjatë dhe të dhimbshme nën sundimin jugosllav dhe serb, ka arritur progres të rëndësishëm në konsolidimin e institucioneve demokratike dhe shtet-ndërtimin. Megjithatë, rreziku i neo-komunizmit dhe shfaqja e tij në formën e politikave të majta sociale dhe demokratike mbetet një sfidë e rëndësishme.

Neo-komunizmi përfaqëson një rikthim të ideologjive dhe politikave të së kaluarës komuniste, të cilat mund të paraqiten në forma të reja në sistemet pluraliste të këtyre vendeve. Kjo përfshin përpjekjet për të imponuar politika ekonomike dhe sociale që nxisin kontrollin shtetëror mbi ekonomi dhe kufizojnë liritë individuale.

Në shumë vende post-komuniste, partitë politike të majta kanë fituar mbështetje duke promovuar politika sociale që synojnë të adresojnë pabarazitë ekonomike dhe sociale. Këto politika, megjithatë, shpesh përmbajnë elemente të kontrollit shtetëror dhe të rishpërndarjes që kujtojnë modelet e mëparshme komuniste.

Ndërsa pluralizmi është një parim themelor i demokracisë, ekziston rreziku që neo-komunistët të përdorin hapësirat demokratike për të minuar institucionet demokratike dhe për të promovuar agjenda të fshehta autoritare. Kjo mund të përfshijë përpjekje për të kufizuar lirinë e medias, për të kontrolluar drejtësinë dhe për të shtypur mendimin opozitar.

Kosova dhe vendet e tjera të ish-Jugosllavisë janë veçanërisht të ndjeshme ndaj këtyre tendencave për shkak të historisë së tyre komplekse dhe sfidave të vazhdueshme në ndërtimin e institucioneve të qëndrueshme demokratike. Shpërbërja e dhunshme e Jugosllavisë dhe konfliktet etnike kanë lënë pas një trashëgimi të ndarjeve të thella dhe pasigurisë.

Rreziku i neo-komunizmit në vendet e ish-bllokut socialist dhe në shtetet e krijuara pas shpërbërjes së Jugosllavisë është një çështje që kërkon vëmendje të vazhdueshme. Ndërsa politika të majta sociale mund të ofrojnë zgjidhje për shumë nga problemet me të cilat përballen këto shoqëri, është e rëndësishme që këto politika të mos shndërrohen në mjete për kontroll autoritar dhe kufizim të lirive demokratike.

Rënia e Komunizmit dhe Shpërbërja e Shërbimeve Sekrete, Riintegrimit dhe Strategjia e kapjes dhe komprometimit të udhëheqësve të revolucioneve dhe luftërave për çlirim.

Rënia e komunizmit në fund të viteve 1980 dhe fillim të viteve 1990 shënoi fundin e një epoke të gjatë të sundimit autoritar në shumë vende të Evropës Qendrore dhe Lindore. Ndërsa këto vende përpiqeshin të kalonin në sisteme demokratike, përballeshin me sfida të mëdha nga strukturat e vjetra të pushtetit, përfshirë shërbimet sekrete të regjimeve komuniste. Shërbimet sekrete, të cilat kishin qenë mjetet kryesore të shtypjes dhe kontrollit, shpesh përdornin strategji të sofistikuara për tu riintegruar, për të kapur dhe komprometuar udhëheqësit e revolucioneve demokratike dhe luftërave për çlirim në blloqet komuniste si Jugosllavia dhe Bashkimi Sovjetik (BRSS).

Me rënien e komunizmit, shumë nga shërbimet sekrete të regjimeve të vjetra u shpërbënë ose u riorganizuan. Megjithatë, procesi i transformimit të tyre nuk ishte i lehtë dhe shpeshherë ata që kishin qenë pjesë e këtyre strukturave kërkonin mënyra për të ruajtur ndikimin e tyre në sistemet e reja politike.

Ish-agjentët dhe drejtuesit e shërbimeve sekrete shpesh përpiqeshin të infiltronin dhe të kapnin strukturat e reja të sigurisë dhe inteligjencës. Kjo përfshinte rekrutimin e figurave kyçe në qeveritë e reja demokratike dhe përdorimin e lidhjeve të tyre të vjetra për të ndikuar në vendimet politike.

Në shumë raste, ish-agjentët dhe bashkëpunëtorët e shërbimeve sekrete u riintegruan në shoqëri përmes amnistisë ose proceseve të tjera ligjore. Disa prej tyre vazhduan të luanin role të rëndësishme në jetën publike dhe politike, duke shfrytëzuar përvojën dhe rrjetet e tyre për të ndikuar në zhvillimet e reja.

Një nga strategjitë më të zakonshme ishte komprometimi i udhëheqësve të revolucioneve demokratike. Shërbimet sekrete përdornin informacione të mbledhura gjatë viteve të komunizmit për të shantazhuar dhe diskredituar udhëheqësit e rinj. Ky komprometim mund të përfshinte zbulimin e lidhjeve të mëparshme me regjimin komunist, akuza për korrupsion, ose publikimin e informacioneve personale.

Shpërbërja e Jugosllavisë ishte një proces i dhunshëm që çoi në një seri luftrash të përgjakshme. Shërbimet sekrete jugosllave, si UDBa, luajtën një rol të rëndësishëm në përpjekjet për të ruajtur kontrollin dhe ndikimin e tyre. UDBa ishte e njohur për praktikat e saj të komprometimit dhe eliminimit të kundërshtarëve politikë, dhe shumë nga ish-agjentët e saj vazhduan të jenë aktivë në politikën e vendeve të reja të krijuara pas shpërbërjes.

Edhe me rënien e Bashkimit Sovjetik, KGB-ja dhe shërbimet e tjera sekrete sovjetike u riorganizuan, kështu që shumë nga praktikat e tyre vazhduan në Federatën Ruse dhe vendet e tjera të pavarura. KGB-ja ishte e njohur për përdorimin e strategjive të komprometimit, dhe shumë nga ish-agjentët e saj u bënë figura kyçe në biznes dhe politikë në periudhën post-sovjetike.

Këto strategji të përdorura nga shërbimet sekrete komuniste patën pasoja të rëndësishme për proceset e tranzicionit demokratik. Komprometimi i udhëheqësve demokratikë dhe përpjekjet për kapjen e strukturave të reja të pushtetit shpesh çuan në destabilizim politik dhe mosbesim të publikut në institucionet e reja demokratike.

Riintegrimi i elementëve të vjetër të shërbimeve sekrete në sistemet e reja politike shpesh pengoi përpjekjet për reforma dhe demokratizim të thellë. Këta individë shpesh vepronin për të mbrojtur interesat e tyre dhe të rrjeteve të tyre, duke penguar ndryshimet e nevojshme për ndërtimin e një demokracie të qëndrueshme.

Përpjekjet për komprometimin e udhëheqësve të rinj krijuan një atmosferë frike dhe pasigurie, duke e bërë të vështirë për shumë vende që të kalonin në një fazë të re të stabilitetit dhe zhvillimit demokratik. Rënia e komunizmit dhe shpërbërja e shërbimeve sekrete komuniste shënoi një periudhë të rëndësishme transformimi për shumë vende të ish-bllokut komunist. Megjithatë, sfidat e trashëguara nga këto struktura të vjetra të pushtetit vazhdojnë të ndikojnë në proceset e demokratizimit dhe stabilizimit të këtyre vendeve.

Strategjitë e kapjes, riintegrimit dhe komprometimit të udhëheqësve të revolucioneve demokratike dhe luftërave për çlirim kanë krijuar pengesa të mëdha, por përpjekjet për transparencë, drejtësi dhe reforma të thella mbeten thelbësore për ndërtimin e një të ardhme të qëndrueshme dhe demokratike.

Por le të jemi të qartë dhe të pa kompromis për ta thënë të vërtetën, se disa nga ata që janë në pushtet sot në Kosovë, Kroaci dhe shumë vende që dolën nga kthetrat ideologjike të komunizmit në fillim të viteve ’90, janë pasardhës të spiunëve dhe aparatçikëve komunistë. Ata kanë trashëguar jo vetëm pozitat, por edhe mentalitetin e tyre shtypës. Ky është një realitet që nuk mund ta injorojmë. Ne nuk mund të lejojmë që këta individë të vazhdojnë të ndikojnë në të ardhmen e vendeve tona të lira sot.

Fatkeqësisht, përgjegjësia nuk bie vetëm mbi ata që janë në pushtet sot, derisa nga të gjitha segmentet e shoqërive tona, vetë partitë politike, i kanë hapur dyert për komunistët dhe pasardhësit e tyre, duke lejuar që ky kancer të përhapet në të gjitha instancat e shoqërisë sonë. Ky është një problem që kërkon guxim dhe vendosmëri për t’u trajtuar.

Në vendet post-komuniste të Evropës Lindore, janë ndërmarrë hapa të ndryshëm për të trajtuar krimet e komunizmit. Polonia dhe Republika Çeke janë shembuj të shkëlqyer ku janë miratuar ligje për të dënuar krimet e komunizmit dhe për të penguar ish-komunistët të mbajnë poste publike.

Në Poloni, Ligji i Lustracionit detyron zyrtarët publikë të deklarojnë lidhjet e tyre me shërbimet sekrete komuniste, ndërsa Republika Çeke ka krijuar Institutin për Studimin e Regjimeve Totalitare për të hetuar dhe publikuar krimet e komunizmit. Hungaria gjithashtu ka miratuar ligje për të ndaluar glorifikimin e komunizmit dhe për të dënuar krimet e regjimit të mëparshëm.

Një nga masat më të rëndësishme ka qenë krijimi i institucioneve si Autoriteti për Dosjet, që ka për qëllim të bëjë publike dosjet e shërbimeve sekrete komuniste dhe të ndihmojë në vendosjen e drejtësisë për viktimat e regjimit. Në Rumani, sfida ka qenë më e madhe për shkak të përhapjes së gjerë të anëtarësimit në Partinë Komuniste dhe numrit të madh të individëve që spiunonin për regjimin. Megjithatë, edhe atje është krijuar Instituti për Hetimin e Krimeve të Komunizmit që synon të ndriçojë të kaluarën dhe të sigurojë që drejtësia të vihet në vend.

Këto janë masa konkrete dhe të nevojshme që në vendet tona duhet t’i marrin si shembull për të ndërtuar një të ardhme të drejtë dhe të lirë nga hije të së kaluarës. Por, le të mos harrojmë se një nga rreziqet më të mëdha sot vjen nga komunizmi modern dhe ekstremizmi i majtë, i cili ka parë një rritje të konsiderueshme në Kosovë, shtete që dolën nga Jugosllavia komuniste dhe në rajon.

Për më tepër, është indikacion i qartë i pandëshkueshmërisë së kriminelëve të komunizmit dhe i guximit dhe paprekshmërisë së pasardhësve të tyre tashmë edhe më të ngarkuar ideologjikisht se prindërit e tyre. Dhe le të mos harrojmë kërcënimin e madh që vjen nga ndikimi kinez në infrastrukturën tonë të telekomunikacionit, që rrjedhimisht ndikon në çdo sferë tjetër të jetës sonë. Pjesa më e madhe e infrastrukturës sonë të internetit përdor pajisje nga Huawei, një kompani e lidhur ngushtë me Partinë Komuniste Kineze. Qeveritë respektive e dinë këtë, por nuk veprojnë për të inspektuar ose ndëshkuar operatorët, të lidhur politikisht me të gjitha partitë. Kjo nuk është një rastësi, por mund të jetë një përpjekje e qëllimshme e mbetjeve të komunizmit të Titos dhe Enverit, të mbështetur nga forcat kineze dhe shërbimet e huaja të inteligjencës që kërkojnë ta dëmtojnë Kosovën, Kroacinë dhe vendet me demokraci të brishtë.

Shqetësues është fakti se kanë kaluar 35 vjet nga shembja e Lidhjes Komuniste të Kosovës dhe 25 vjet nga çlirimi i saj përfundimtar nga okupimi serb, edhe më tej Kosova mbetet një precedent në fushën e dënimit të krimeve të komunizmit!

Aneksimi në mënyrë të njëanshme i Kosovës, në Jugosllavinë socialiste, me përfundimin e luftës së dytë botërore, por edhe suprimimi i autonomisë në vitin 1988, u përcoll me vënien e pushtetit ushtarak në Kosovë, duke i mohuar vendimet e Konferencës së Bujanit 31 dhjetor 1944, 1 dhe 2 janar 1945, Rezolutës që i përfaqësoi ato vendime në Kuvendin e Prizrenit (1945) dhe kjo u shoqërua me dhunë sistematike, me vrasje dhe përndjekje, duke vënë theksin këtu te masakra e Tivarit, ajo e Drenicës e vitit 1945, periudha e rezistencës së luftëtarëve të Shaban Polluzhës, të NDSH-së, me vendosjen e pushtetit ushtarak, më pas riaktivizimi i dëbimit të kosovarëve për në Turqi, procesi i “turqizmit” të shqiptarëve, aksioni i armëve i udhëhequr nga Rankoviqi 1956, dhe shumë ngjarje nëpër të cilat kaloi Kosova në harkun kohor 1945-1990, të planifikuara përmes programeve shfarosëse gjenocidale që nga Garashanini, Çubrilloviqi, Qosici deri te Millosheviqi.

Kjo periudhë e krimeve komuniste u pamundësua të trajtohet nga studiues akademik të kohës së komitetit të CK SKJ. Kjo periudhë e historisë kosovare vazhdon të trajtohet, edhe sot e kësaj dite, si në kohën e komunistëve, me pak ndryshime.

Homogjenizimi kombëtar të cilin e pranoi Kosova për shkak të rrethanave nëpër të cilat kaloi në periudhën 1990-1999, i bëri bashkë viktimat me ekzekutorët, gjë e cila deri më sot e ka hendikepuar një përballje kritike të bartësve të krimeve të komunizmit në botën shqiptare me të kaluarën.

Njerëzit e ish-nomenklaturës komuniste në Kosovë kanë zgjedhur heshtjen për vrasjet dhe ekzekutimet e oponentëve politikë shqiptarë nga fundi i Luftës së Dytë Botërore e deri në përmbysjen e sistemit socialist, duke mos marrë asnjë përgjegjësi apo kërkuar falje për fushatën e zhdukjes së nacional demokracisë shqiptare në Drenicë, Tivar, dëbimin e dhjetëra mijë shqiptarëve për në Turqi, të ashtuquajturin aksion të armëve, si dhe për kalimin nepër “përpunimin” të mëse 700 mijë shqiptarëve nga organet e sigurimit komunist jugosllav.

Ish-komunistët kosovarë jo vetëm që asnjëherë nuk kërkuar falje, por për çdo krim fajin e hedhin me të drejtë te UDB-ja, pjesë e të cilës kanë qenë vetë.

Deri më sot në Kosovë nuk ka pasur një qëndrim të formësuar studimor shkencor dhe as ndonjë proces të zbardhjes së krimeve komuniste nga koha e Jugosllavisë.

Shumë vrasje politike në Kosovë apo diasporë gjatë komunizmit dhe sidomos ato pas luftës së fundit, apriori i janë adresuar shqiptarëve mes vete (pretendim që ua sëmatoj aksioni i pajtimit), ani se dihet se Beogradi i ka trashëguar strukturat sekrete dhe skuadrat e vrasjeve dhe ekzekutimeve politike, e për të cilat gjithsesi që kanë pasur njohuri pjesëtarët e ish-regjimit komunist.

Ashtu siç ka ndodhur edhe në vendet e tjera, edhe në Kosovë jemi marrë tepër me çështjet e sigurisë, me UDB-në, në kuptimin operativ. Kjo nuk ka ndodhur as është imponuar rastësisht, sepse e ka larguar vëmendjen nga personat kryesor përgjegjës në LKJ.

Prandaj vlerësoj se është koha që të veprohet mbi thënien doktrinare të studiuesit gjerman Roland Jahn, vite më parë, i cili pati deklaruar se: “të gjithë ata që kanë jetuar në DDR duhet të shtrojnë pyetjen: cila ishte përgjegjësia ime në kohën e diktaturës 40-vjeçare?”

Kjo gjë jo vetëm që nuk ka ndodhur në Kosovë, në trajtën e pranimit të fajit dhe kërkimfaljes, por me doktrinën “komploti i heshtjes” është eskivuar dhe në mënyrë indirekte edhe është bërë e po bëhet një lloj glorifikimi.

Prandaj është i nevojshëm jo vetëm Ligji për dënimin e krimeve të komunizmit, por edhe një ligj që ndalon çfarëdo glorifikimi të komunizmit, njëjtë si ligji që ndalon fashizmin dhe glorifikimin e Hitlerit.

Shumë vende të bllokut socialist e komunist kanë bërë veprime konkrete në këtë drejtim, edhe natyrisht se çdo vend i ka përvojat e veta specifike.

Në fillim të procesit për zbardhjen e së kaluarës është shumë me rëndësi që të caktohet objektivi i parë, të bëhen kuantitet analizash kualitative, të trajtohen të gjitha supozimet e presupozimet, të eliminohen pengesat e të gjitha natyrave, identifikohen faktet dhe vlerat që e mbështesin procesin, dhe të sigurohen arkivat dhe dokumentet nga ajo kohë, në mënyrë që ato të mos zhduken apo të humbasin – rastësisht apo qëllimshëm.

Më pas shteti përkatësisht institucioni që do merret me procesin e zbardhjes të së kaluarës së krimeve komuniste, mund të vendosin për metodologjinë se si do të merren dhe do t’i përpunojnë ato të dhëna.

Në rastin e Kosovës, pjesa kryesore e dokumenteve janë transferuar në Beograd, ato pak që ndodhen nëpër arkivat tona nuk janë hulumtuar dhe studiuar, në mungesë të kurajës dhe qasjes konjukturale.

Për këtë arsye, në Kosovë nuk ka pasur asnjëherë një qasje apo përpjekje të mirëfilltë institucionale dhe shtetërore për krimet që i përkasin periudhës komuniste jugosllave, të cilën ne në diskursin publik e cilësojmë si periudhë pushtimi.

Sot, më shumë se kurrë, është e rëndësishme që ne si përfaqësues të popullit të miratojmë ligje që dënojnë krimet e komunizmit. Këto ligje duhet të jenë të qarta dhe të prera, që askush të mos guxojë të përsërisë këto akte të tmerrshme apo t’i glorifikojë ato.

Vetëm duke vendosur drejtësi për viktimat e komunizmit, ne mund të ndërtojmë një shoqëri të bazuar në respekt, drejtësi dhe liri. Ne duhet të jemi vigjilentë dhe të bashkuar për të mbrojtur vlerat e demokracisë dhe lirisë që kemi fituar me shumë sakrifica. Ne duhet të investojmë në edukimin e brezave të rinj, që ata të kuptojnë rreziqet e ekstremizmit dhe të jenë të gatshëm të mbrojnë pavarësinë dhe sovranitetin e Kosovës.

Lufta jonë për drejtësi dhe liri nuk ka përfunduar. Ne kemi ende shumë punë për të bërë për të siguruar që krimet e komunizmit të mos harrohen dhe që ideologjitë ekstremiste të mos gjejnë vend në shoqërinë tonë.

Një nga qëllimet kryesore të kësaj konference është të nxjerrë në dritë këto krime dhe të ndërgjegjësojë opinionin publik evropian për rëndësinë e kujtesës historike. Vetëm përmes njohjes dhe pranimit të këtyre krimeve mund të ndërtojmë një të ardhme më të drejtë dhe të barabartë për të gjithë popujt e Evropës. Është thelbësore që brezat e rinj të mësojnë nga këto gabime të së kaluarës për të shmangur përsëritjen e tyre.

Në përfundim, dua të theksoj rëndësinë e drejtësisë dhe pajtimit për të ardhmen e rajonit dhe Evropës. Për të ndërtuar një shoqëri të drejtë dhe të barabartë, është e domosdoshme që të adresojmë krimet e së kaluarës dhe të kërkojmë drejtësi për viktimat. Vetëm në këtë mënyrë mund të sigurojmë që kujtesa e këtyre krimeve të shërbejë si një paralajmërim dhe udhërrëfyes për një të ardhme më të mirë.

Për fund konkludoj se, Lufta jonë për drejtësi dhe liri nuk ka përfunduar. Krimet e komunizmit duhen sanksionuar me ligj. Ideologjitë ekstremiste nuk duhet të gjejnë vend në shoqërinë tonë. Për ketë duhet ligji për lusracionin dhe dekriminalizimin e instituciineve shtetërore.

Faleminderit për vëmendjen tuaj dhe për angazhimin në këtë çështje kaq të rëndësishme.