AZIS NESIN

-tregim satirik-

Në fshatrat ku shkoja vura re se kishte shumë qen, të gjithë të mëdhenj, por pa bisht. Pyes mësuesin e një fshati:

– Mesa di, fshatarët, me qëllim që qentë e tyre të bëhen të egër, ua presin veshët, u hedhin në ta kripë dhe piper dhe ua japin t’i hanë. Por nuk e dija se ua presin edhe bishtat.

– Ndoshta e tillë është raca e tyre, – m’u përgjigj.

Pyes edhe plakun, që më ftoi në shtëpinë e vet:

– Përse qentë tuaj janë pa bisht? Është raca e tyre e tillë?

Plaku qeshi.

– Kanë historinë e tyre. Nëse nuk mërziteni, po jua rrëfej.

Nënprefekti na dërgoi urdhër:

“Këtë vit duhet të vrisni tridhjetë derra të egër!”‘.

Sapo erdhi lajmi në fshat, e humbëm dhe nuk dinim ç’të bënim. Ty ta pret truri, më thanë bashkëfshatarët e mi. Hajde, shko te nënprefekti dhe sqarohu me të.

Shkova.

– Bej, – i them. – Unë, që më sheh para syve, kam bërë katërmbëdhjetë vjet ushtar… Nuk lashë pa shkelur as Jemenin, as Tripolin, as Çanak Kalanë, as Kaukazin…

Nënprefekti ma ktheu:

– Mos fol shumë! Me atë që ke bërë, thjesht shpërbleve detyrimin tënd ndaj atdheut. Dashke edhe resta tani!

– Zoti na ruajt, bej efendi, – i thashë. – Nuk desha të të them këtë gjë…! Veç kësaj shkova vullnetar në luftën e Pavarësisë. Mblodha rreth vetes trimat dhe dola në mal. Më dhanë goxha shkresë, sa një çarçaf, e cila shkruante: Komandant Fronti…

Nënprefekti:

– Po më harxhon kohën me ca fjalë në erë. Mos u ngatërro me histori të vjetra. Më thuaj shkurt ç’ke për të thënë!

Unë vazhdova të sqaroja:

– Lavdi zotit, luftën e fituam. I plagosur nga plumbat, shrapnelat dhe bajonetat, u ktheva në fshat.

Por nënprefekti nuk më linte në asnjë mënyrë ta mbaroja fjalën.

– Domethënë, – ma ktheu, – për shërbimin ndaj kombit, dashke të të japim edhe ndonjë pagë? Nuk e sheh se ç’heq e vuan ky shteti ynë i varfër?

– Si nuk e shoh, bej efendi, nuk ka kaluar as një javë, pasi taksambledhësi më mori lopën time.

Prit të të sqaroj… Lavdi zotit, ato që kish për të më dhënë shteti, m’i dha. Kam edhe medalje me shirit të kuq…

Kam edhe certifikata me vula dhe shkronja të arta… Që të mos e zgjatim, një vit kishte ardhur në fshatin tonë një mësues. Në bisedë e sipër e kisha sqaruar për të gjitha sa kisha hequr. Në netët e gjata të dimrit, më vuri t’ia rrëfeja, kurse ai i shkroi një për një. Më pas u emërua diku gjetkë. Kaloi disa kohë. Një djalë që kishte shkuar për studime në vendin e tij, pasi u kthye në fshat, më thotë:

Shiko, çaush bej, gazeta ka shkruar për ty. Mesa duket, kishte shitur në gazetë biografinë time…! Me këtë desha të them që historia e jetës sime, veç kësaj, nuk ofronte ndonjë fitim tjetër. Edhe këtë fitim e voli tjetërkush.

Nuk kërkoj asgjë nga askush. Më duhet të shtoj se edhe në festat zyrtare na ftonin dhe merrnim pjesë në parakalime. Tani u mplaka dhe nuk i hedh dot këmbët. Atëherë vishja uniformën e oficerit dhe varja shpatën në brez. Tani m’u thinjën flokët, nuk më shkon më ajo uniformë e hijshme. Jo vetëm uniformën e oficerit, por as shallvaret nuk mund të veshim tani!

Nënprefekti:

– Pas gjithë këtyre që më the, tani ç’kërkon, të të bëjmë pasha? Nuk më shikon mua, që studiova kaq vjet dhe jam ende nënprefekt?

– Bej, – i them, – mos shiko gjendjen time të sotme fatkeqe. Atëhere kisha nën urdhrat e mi pesëqind kalorës dhe një mijë mauzerë. Më trembeshin të gjithë. Edhe sa vjet do të rroj ende? Nuk dua as lekë, as pashallëqe!

– Mirë. Çfarë kërkon?

– Këtu më dërguan bashkëfshatarët e mi. Kini dhënë urdhër që sivjet në fshatin tonë të vrasim tridhjetë derra të egër… Qëllimi i ardhjes sime është ky: veç meje, asnjë njeri tjetër në fshat nuk e di se si janë derrat e egër.

Edhe unë i kam parë në frontin e Galicisë. Ishte një kapiten të cilin e quanin Hetem Bej. Nëse ka vdekur, zoti të më falë, nëse rron, le ta zërë lemza. Kish një palë mustaqe në të cilat mund të vareshin dy nënprefektë si ju. Një plumb më plagosi në këmbë. Rrugës ulërija nga dhimbja.

– Çfarë ke, rreshter? – më pyeti.

– Asgjë, bej efendi, – iu përgjigja.

Njerëzit e asaj kohe ishin krejt ndryshe. Duke parë se kisha mbetur pas repartit tim, ai njeri gjigand më mori në krah dhe më transportoi deri te çadra e kirurgut gjerman. Me këtë rast pashë për herë të parë derr në atë spital gjerman. Gjermanët përdornin derra për ushqim. Nga frika se mos më jepnin mish derri në spital, nuk vura gjë në gojë. Më falni që ju bëra t’ju zërë koka. Ne të vjetrit flasim shumë. Përveç meje, askush tjetër në fshatin tonë as nuk ka parë dhe as nuk e di se si është derri.

Nënprefekti u nxeh dhe filloi të thërriste:

– Fjalët e tepërta janë fukarallëk. Sivjet nga fshati juaj dua tridhjetë derra! Me këtë rast do të mësoni edhe se çfarë lloj kafshe është derri dhe njëkohësisht edhe ta vrisni atë!

– Bej, – i them, – në fshatin tonë nuk kemi derra. As në fshatrat përreth. Ne vetëm për fyerje e përdorim emrin e tij.

Kur nxehemi me dikë, i themi derr; kur nxehemi më shumë, e shajmë: derr i ndyrë! Por nuk kemi ide se si është derri.

Nënprefekti nxjerr një shkresë të madhe dhe më thotë:

– Ore, ç’njerëz të pagdhendur që jini! Pa shiko se ç’thotë këtu dovleti, që e vret mendjen aq shumë për ju!

Gjithçka është e shkruar këtu. Di të lexosh?

– Jo.

– Na qenkëshe edhe kapiten!

– Bej, – i them, – ajo nuk bezdis njeri.

– Dëgjo, – më thotë, – shiko se ç’shkruajnë shkresat këtu! Armiku më i madh i kultivimit të misrit është derri i egër. Dhe misri në vendin tonë është burimi kryesor i fitimit… Për të grumbulluar fshatari sasinë më të madhe të misrit…

Më kupton? Domethënë, për të mirën tuaj, duhet, – më thotë, – t’i shfarosni derrat e egër!… Kuptoni turqisht ju apo jo? Është e nevojshme të shfarosen derrat e egër.

– E kuptova, bej, sigurisht duhen shfarosur derrat e egër. Na i tregoni ju që t’i vrasim ne. Por ne nuk mbjellim misër…

As baballarët e baballarëve të baballarëve tanë nuk mbillnin misër…

– Të mbillni misër, miqtë e mi, që të mos dembeloseni! Të vijnë derrat e egër në misërishtet tuaja dhe ju t’i qëlloni! Të vihet në vend edhe urdhri i shtetit!

– Nën urdhrat tuaja, bej efendi! Për të mbjellë, e mbjellim, por nuk mbin i pacipi… Në arat tona nuk mbin misri. Siç mund ta dini, këtu te ne bën dimër gjashtë deri në tetë muaj. Dëbora nuk ikën.

– Për çdo gjë ka edhe një përjashtim. Bujku amerikan, në Polin e Veriut, mbi akull, kultivon karafilë. Kini mësuar të thoni vetëm nuk bëhet…

Më erdhi në majë të hundës.

– U thuaj atyre që ju dhanë këtë urdhër, të mos bjerë borë sivjet, që të mbjellim edhe ne misër, të vijnë derrat e egër në të që të mund t’i vrasim.

– Pa vështromë me kujdes, – më thotë, duke marrë një pamje zyrtare, – dënimi më i lehtë është dy vjet burg…!

– Më falni, bej! Kush jemi ne që ta fyejmë personalitetin tuaj! Në fshatin tonë nuk kemi derra të egër…

– Pa shih, këmbëngul akoma! Nuk më thua, ti e ditke më mirë se ata që nxorën urdhrin, nëse ka ose jo derra të egër në fshatin tuaj? Pa hë, përgjigjmu!

– Ne jemi njerëz të thjeshtë, ku ta dimë ne! Po jua përsëris: nuk kemi derra të egër në fshatin tonë!

– More, ata që e nxorën urdhrin, e dinë më mirë këtë punë. Në fillim shohin hartat, studiojnë qitapët dhe, në bazë të tyre, vendosin. Ndoshta ka derra dhe ju nuk e dini. Bëjini sytë katër…!

– T’i bëjmë, bej efendi, po në fshatin tonë nuk ka derra!…

– Çfarë njerëz mosmirënjohës dhe ta pagdhendur që jini! Mundohemi për të mirën tuaj, përpiqemi t’ju bëjmë njerëz, po s’kuptoni që s’kuptoni. Këtë urdhër e ka dhënë goxha ministër, ai i Bujqësisë. E dërgoi në të gjitha prefekturat. Sigurisht ai, një goxha vali, nuk do të shkojë të gjuajë derra të egër… Ai i thotë kajmekamit, që nga ky fshat i kazasë së tij, kërkon kaq derra të egër. Ai më shkroi mua, ndërsa unë juve. Bre, çfarë njerëz të mbrapshtë që jini! Bënë ndarje për çdo fshat dhe juve u ranë tridhjetë derra të egër…

– Nënprefekt bej, – i them, – që të jemi të saktë, jemi akoma të pagdhendur, po derra në fshatin tonë nuk ka!

– Dovleti nuk kërkon prej jush derra qyl. Do të më sillni bishtat e derrave që do të vrisni. Unë do t’ju jap një letër…

Vërtetimet do t’i shpini për t’i legalizuar në Drejtorinë e Bujqësisë, pastaj do të shkoni në bankë dhe për çdo bisht derri do të merrni dymbëdhjetë groshë e gjysmë. Ç’kërkoni tjetër? Ju nuk dashkeni të mirën tuaj.

E kuptoni, në çdo pjesë të shtetit do të bëhet zhdukja e derrave të egër. Pa më thuaj, sa kushton një kilogram grurë?

– Banka e blen me tetë groshë.

– E shikon tani? Një bisht derri ka vlerë të barabartë me një kilogram e gjysmë grurë. Të isha unë në vendin tuaj, në vend që të shkoja nëpër ara me kuç e me maç, do t’i shisja shtetit bishta derrash. Marsh përpara! Nuk dua ankime! Urdhri është urdhër! Në qoftë se nuk bëhet kjo që thashë, do t’ju dërgoj xhandarët t’jua tregojnë qejfin!

– Zoti ju shtoftë jetën!, – i thashë dhe ika.

Shkova në fshat dhe i sqarova në pe e në gjilpërë për ato që më tha nënprefekti.

Çohet njeri e më thotë:

– Të ushqejmë derra dhe t’i dorëzojmë bishtat te nënprefekti.

Të tjerët ngulën këmbë dhe thanë se nuk lejojnë në fshat një kafshë kaq të ndyrë. U gjend një i ditur. Aty ku kishte kryer ushtrinë, tha, kishte shumë derra të egër.

– Çaush aga, – më thonë, – merr mundimin, shko deri aty dhe na sill tridhjetë bishta…!

Ai vend ishte larg, dy ditë rrugë me tren.

– Meqë është kështu, – u them, – përse të mos marrë më shumë bishta, që t’i shesim dhe të nxjerrim edhe shpenzimet tona?

Vendosëm të marrim kredi nga banka. Mora dhe dy thasë dhe dola në rrugë… Të mos e zgjatim, shkova në vendin që më thanë. Aty kishte shumë derra të egër… Po se mos ishin edhe të tjerët më pak të zgjuar se unë? Mesa duket, shkuan edhe të tjerë finokë si dhe unë për të blerë bishta derrash. Në treg bishtat e derrave ishin hedhur stivë-stivë si kodra. Dhe njerëzit shtyheshin dhe shtypeshin për të blerë…

– Një mexhite copa.

– Nuk na intereson një mexhite. Gjënë e ndyrë do t’ia shesim shtetit për dymbëdhjetë groshë. Çfarë, domethënë edhe të dëmtohemi? Po shpenzimet e udhëtimit?

Pazar pas pazari, rashë në ujdi të blija njëzet bishta me pesëmbëdhjetë groshë secilin.

Ua tregova disa tregtarëve në një han.

– More babagjysh, – më thanë, – nuk gjete bishta derrash?

– Pse, ç’kanë?

– Këta janë bishta qensh.

Mesa duket ai cipëplasuri paskësh prerë bishtat e qenve, i kishte lyer me vaj dhe m’i shiti për bishta derrash.

– Po tani ç’bëhet? – i pyes.

– Asgjë, – më thonë. – Merri bishtat, priti edhe pak, lyeji edhe ti me pak vaj dhe shpjeri te Kontrollori i Bujqësisë. Nuk do të kuptojë asgjë prej gjëje.

Moti ishte i nxehtë dhe rruga e gjatë. Bishtat filluan të binin erë dhe të mbusheshin me krimba… Filluan të pëshpëritnin në tren:

– Çfarë bie erë kështu?

Kur mbërrita në fshat, më thanë:

– Çaush aga, tani do të fillojmë të gjuajmë edhe sorra. Nënprefekti na kërkon dyqind kokë sorrash.

Sorra ka sa të duash. Mos lini krahë pa mbledhur! Pas pesëmbëdhjetë ditësh do të fillojë gjuetia e karkalecit. Lutemi vetëm të mos na kërkojë edhe koka karkalecash.

Nga fshatrat e tjerë mësuan se ne shisnim bishta derrash dhe ia mbërritën blerësit. Dolëm edhe me fitim.

Tridhjetë bishta i shpura te nënprefekti.

– E sheh, – më thotë, – që u gjendën kaq derra në fshatin tuaj ! Dhe ca bishta, pa shih, të trashë, të trashë… Kush e di se çfarë derra ishin!…

Që prej asaj dite e më pas nuk shkelte asnjë njeri në shtëpinë tonë, se e quanin të papastër. As dorën nuk ma jepnin, meqë kisha prekur bishta derrash. Thirra disa të njohur të fshatit dhe u shpjegova se si ishin punët.

Një i shkathët prej tyre filloi menjëherë punën. Në anët tona nuk mbeti qen me bisht pas. Shkoi edhe gjetkë për të bërë tregti me bishtat e qenve.

Para ca kohësh shkova dhe e takova.

– Si të venë punët? – e pyeta.

– Lavdi zotit! – më tha. – Arrita t’ia dal mbanë falë bishtave të qenve.

Marrë nga numri i 13-të i revistës “Akademia”. Përktheu: Iliaz Bobaj