Shpërbërja e Rusisë filloi edhe para pushtimit të Ukrainës, por lufta e përshpejtoi këtë proces. Kremlini ka të ngjarë të kërkojë armiq për të ruajtur gjendjen e tij të shkatërruar, gjë që mund të çojë në provokime kundër shteteve baltike dhe Polonisë, thotë Janusz Bugajski, një ekspert në Fondacionin Jamestown, në një intervistë për LRT.lt.

Bugajski është autor i librave të shumtë shkencorë, më i fundit prej të cilëve – Failed State: A Guide to Russian’s Rupture – u botua në shtator të vitit të kaluar.

Që nga fillimi i pushtimit, ka pasur raporte të përsëritura për një kolaps të mundshëm të Rusisë. A shihni shenja se Rusia dhe regjimi i saj po shkatërrohen?

Unë shoh shumë shenja dhe indikacione se Rusia është në prag të një këputjeje të madhe të brendshme. Kam shkruar për këtë para fillimit të luftës në Ukrainë dhe e parashikova për një dekadë ose më shumë. Tani mendoj se procesi do të përshpejtohet.

Nuk do të ndodhë brenda natës; nuk do të zgjohemi një mëngjes dhe do të shohim shtete të ndryshme që tani janë pjesë e federatës duke shpallur pavarësinë e tyre. Por unë mendoj se ajo që do të shohim gjithnjë e më shumë është ndikimi i luftës. Me fjalë të tjera, një element shumë i rëndësishëm do të ishte që Ukraina të dëbonte të gjitha forcat ruse nga territori ukrainas dhe t’i shkaktonte një disfatë të rëndë ushtrisë ruse.

Mendoj se kjo do të kishte një ndikim shumë negativ në të gjithë Rusinë, veçanërisht nëse Krimea humbet. Mendoj se kjo do të përshpejtonte luftërat për pushtet brenda elitës midis pjesëve të ndryshme të forcave të sigurisë, ushtrive private dhe FSB-së.

Ajo që duhet të shikojmë me shumë vëmendje është roli i liderëve rajonalë, të cilët po bëhen gjithnjë e më shumë nën presion nga Moska për të siguruar rekrutë për ushtrinë dhe për të kushtuar më shumë nga buxhetet e tyre shpenzimeve që janë në thelb të natyrës ushtarake. Vështirësia ekonomike po rritet gjithashtu. Mendoj se Rusia do të përjetojë një rënie të konsiderueshme ekonomike këtë vit për shkak të sanksioneve dhe keqmenaxhimit dhe korrupsionit të saj.

Mendoj se ky kombinim i vështirësive ekonomike dhe betejave të brendshme për pushtet, humbjeve në luftëra, humbjeve të njerëzve dhe militarizimit në rritje të shoqërisë do të çojë në konflikte të ndryshme brenda vendit. Mendoj se kjo do të ndodhë në vitet e ardhshme. Do të shohim ndryshime të mëdha në Rusi.

Ju thatë se keni shkruar për shpërbërjen e Rusisë edhe para fillimit të luftës. Çfarë e nisi këtë proces apo ishte tashmë duke u zhvilluar pas rënies së Bashkimit Sovjetik?

Është një vazhdimësi e kolapsit të imperializmit rus, të cilin e pamë për herë të parë me rënien e carizmit. Bolshevikët arritën të mbanin pjesën më të madhe të vendit, por Lituania, Letonia, Estonia, Finlanda dhe Polonia ende fituan pavarësinë rreth kësaj kohe. Pra, ky ishte kolapsi i parë i Perandorisë Ruse. Rënia e dytë ishte kolapsi i Bashkimit Sovjetik kur Lituania dhe vendet e tjera rifituan pavarësinë e tyre.

Besoj se tani po përjetojmë fazën e tretë, sepse 30 vjet pas rënies së Bashkimit Sovjetik, Rusia, ndryshe nga shumica e vendeve të tjera që dolën nga Bashkimi Sovjetik, nuk ka arritur të shndërrohet në një shtet të qëndrueshëm. Nuk është një shtet civil, as një shtet etnik, as një shtet kombëtar. Nuk është as një perandori moderne – perandoritë aktualisht nuk kanë vend në histori, por Rusia nuk ka arritur të shndërrohet në një shtet të qëndrueshëm.

Dhe ne e shohim këtë në rastin e Ukrainës. Në mënyrë paradoksale, sulmi i Rusisë ndaj Ukrainës tregon se ndërsa ka uri perandorake, ajo nuk është në gjendje të kontrollojë territoret që ka fituar. Paradoksi është se humbja e territoreve në Ukrainë do të inkurajojë gjithashtu kombe dhe rajone të tjera brenda Rusisë për të kërkuar sovranitet, vetëvendosje dhe madje edhe pavarësi.

Kur Bashkimi Sovjetik u shemb, shumë nga subjektet federale të Federatës Ruse shpallën sovranitetin e tyre dhe disa bënë thirrje për pavarësi. Çeçenia, Tatarstani dhe të tjerët nuk e nënshkruan traktatin e federatës ose e nënshkruan atë vetëm pas disa vitesh nën presion. Pra, ka shumë pakënaqësi për faktin se ajo që supozohej të ishte një federatë është kthyer në një diktaturë personale shumë të centralizuar. Mendoj se kjo do ta shqetësojë Moskën në vitet në vijim.

A mendoni se këto ide që disa rajone të fitojnë më shumë sovranitet dhe pavarësi janë të rrënjosura në shoqëritë lokale? A nuk do të çonte shpërbërja e shtetit vetëm që grupe të ndryshme të luftonin njëri-tjetrin?

Është një kombinim. Unë nuk e shoh domosdoshmërisht këtë si një proces paqësor. Mendoj se do të jetë një kombinim i rënies së Jugosllavisë në vitet 1990, e cila ishte kryesisht e dhunshme, dhe kolapsit të Bashkimit Sovjetik, i cili ishte relativisht paqësor.

Mendoj se të dy do të shohim dhunë të përdorur nga qendra – Moska – për t’i mbajtur këto republika brenda Rusisë, siç e pamë me [Slobodan] Millosheviqin në ish-Jugosllavi. Por ne do të shohim gjithashtu disa shkëputje relativisht paqësore, sepse Moska thjesht nuk do të ishte në gjendje të përballej me shpërbërjen pasi të kishte filluar, veçanërisht pasi pjesa më e madhe e aparatit të saj të sigurisë dhe ushtarake në Ukrainë është shkatërruar.

Kështu që ata nuk do të jenë në gjendje ta mbajnë vendin të bashkuar. Ata do të provojnë disa rajone të pasura me burime, por në fund do t’u duhet të heqin dorë nga pjesa më e madhe e periferisë, si Kaukazi i Veriut.

Mikhail Khodorkovsky ka sugjeruar se e vetmja mundësi e mundshme për Rusinë është të transformohet në një federatë të vërtetë. Sipas jush, a ka alternativa të tjera për të ardhmen e Rusisë?

Jam dakord me të deri në një pikë. Me fjalë të tjera, po, nëse Rusia do të kishte qenë një federatë e vërtetë, do të kishte një të ardhme.

Por unë nuk e shoh këtë për momentin, me këtë regjim shumë të centralizuar që nuk është i gatshëm të heqë dorë nga fuqitë qendrore dhe të shfrytëzojë burimet e rajoneve më të pasura, si Siberia perëndimore, Arktiku apo pjesë të rajonit lindor të Paqësorit. Nuk mund ta imagjinoj që ky regjim synon federalizmin.

Nëse një qeveri do të vinte dhe do të krijonte federalizëm të vërtetë, shumica e vendit mund të qëndronte së bashku. Por nuk mendoj se kjo është shumë e mundshme. Dhe edhe sikur të kishte gjasa, a do t’i linin ata vendet në zhvillim që thonë se ne nuk duam të jemi pjesë e kësaj federate sepse nuk duam të shfrytëzohemi më?

Mendoj se do të ketë shumë mosbesim. […] Mendoj se ka shumë më shumë gjasa që të ketë beteja për pushtet, disa rajone që tërhiqen dhe një përzierje e tillë e skenarëve jugosllavë dhe sovjetikë.

Çfarë mendoni se do të thotë kjo për fqinjët e Rusisë në perëndim, në Azinë Qendrore dhe madje edhe në Kinë?

I bëj thirrje çdo qeverie të monitorojë atë që po ndodh në Rusi […] sepse jam i sigurt se Moska do të përpiqet ta projektojë konfliktin në rajonet fqinje. Me fjalë të tjera, do të përpiqet të mobilizojë popullsinë kundër të ashtuquajturit armik të përbashkët, dhe natyrisht, për Rusinë, shtetet baltike janë tradicionalisht armiku i përbashkët.

Mund të imagjinoja një lloj provokimi kundër Estonisë, Letonisë apo edhe Lituanisë apo Polonisë. Ky nuk do të jetë një sulm i hapur, pasi do të nxiste veprimin e NATO-s, por një formë provokimi, sabotimi ose aksioni i luftës hibride.

Kështu që unë mendoj se ne duhet të jemi të përgatitur për këtë dhe NATO duhet të forcohet. Për mendimin tim, një nga ngjarjet më të rëndësishme të vitit të kaluar është anëtarësimi i Finlandës në NATO, pasi zgjeron kufirin mes NATO-s dhe Rusisë. Ai gjithashtu shton një komponent shumë të rëndësishëm ushtarak dhe strategjik në planifikimin e NATO-s.

Por ka ende punë për të bërë, duke përfshirë planet për të njohur republikat që shpallin pavarësinë e tyre pasi qendra të jetë aq e dobët sa nuk mund t’i kontrollojë më. Ne duhet të punojmë ngushtë edhe me vendet e tjera. Vende si Turqia do të ndikohen shumë nga ajo që po ndodh në Kaukazin e Veriut, Kazakistani dhe Mongolia do të preken nga ajo që po ndodh në Siberinë jugore dhe në Vollgën e mesme, dhe sigurisht Kina dhe Japonia do të preken nga çdo humbje e territoreve të lindjes së largët nga Rusia.

Të gjitha këto vende duhet të planifikojnë nga afër dhe të përgatiten për këtë këputje. Përndryshe ne nuk do të jemi në gjendje t’i mbrojmë vendet tona nga efektet e Rusisë si refugjatët, luftërat guerile, akterët shtetërorë, organizatat kriminale etj. Mendoj se vitet e ardhshme do të jenë jashtëzakonisht shkatërruese jo vetëm për Evropën, por edhe për pjesë të Azisë, duke përfshirë Azinë Qendrore dhe Lindjen e Largët.

Por shumica e liderëve perëndimorë as që duan ta konsiderojnë publikisht mundësinë e ndryshimit të ndonjë gjëje në Rusi. Mendoni se e diskutojnë këtë me dyer të mbyllura?

E di që në disa vende kjo po diskutohet patjetër me dyer të mbyllura, supozoj edhe në Lituani. Mendoj se vendet që preken më drejtpërdrejt po fillojnë jo vetëm të mendojnë për të, por edhe të fillojnë të flasin dhe planifikojnë për të.

Po, shumë liderë perëndimorë, përfshirë Uashingtonin dhe Brukselin, preferojnë të mbajnë status quo-në dhe madje të kthehen në fillim të viteve 1990 kur kishim një Rusi bashkëpunuese.

Por mendoj se kjo luftë ka treguar se nuk ka kthim prapa. Putini dhe regjimi i tij janë shpallur kriminelë lufte, edhe pse nuk janë ende në gjyq. […]

Nëse lufta në Ukrainë arrin një ngërç ose diçka që Putini mund ta paraqesë si një fitore ushtarake pa fituar në të vërtetë një fitore, a do të vonohej ky proces i shpërbërjes së Rusisë?

Pasi nuk arriti të pushtonte Kievin, Kharkivin, Odesën dhe vende të tjera, fitorja e shpallur e Putinit do të ishte kapja e rajoneve të Donjeckut dhe Luhanskut. Tani ata po përpiqen dëshpërimisht të pushtojnë një qytet – Bakhmut – i cili nuk është shumë i rëndësishëm strategjikisht. Pra, çfarë lloj fitoreje do të shpallë ai?

Një ditë njerëzit do ta shohin këtë. Mund të ketë një ngërç për një kohë. Kundërofensiva e Ukrainës nuk do të ndodhë brenda natës. Do të jetë një proces i gjatë, i zgjatur që mund të zgjasë disa muaj, ndoshta edhe deri në një vit. Por gjatë këtij procesi, forcat ruse do të jenë kryesisht në tërheqje. Pra, asnjë nga këto nuk mund të paraqitet si fitore.

Ne kemi parë tashmë ish-ushtarakë që ankoheshin për strukturën ushtarake ruse dhe ministrinë e mbrojtjes dhe se regjimi bëri një gabim. Pra, kjo do të shumëfishohet. Ne po shohim vetëm majën e ajsbergut, dhe ajo që po ndodh poshtë është, mendoj, një luftë e madhe për pushtet. Nëse shikoni numrin e oficerëve të zëvendësuar, mund ta shihni këtë luftë për pushtet. Unë mendoj se do të përhapet në të gjithë Rusinë pasi regjimi humbet territorin në Ukrainë.

A mendoni se është e mundur që regjimi të mbijetojë pa Putinin?

Kjo varet nga mënyra se si e përcaktoni regjimin. Nuk është si komunizmi me një strukturë të madhe partiake që kontrollon çdo aspekt të jetës. Është më shumë një regjim i centralizuar, i personalizuar, fashist i përqendruar rreth Putinit. Nëse Putini rrëzohet, ka të ngjarë të ketë një luftë për pushtet se kush do ta zëvendësojë atë. Nuk ka një plan të qartë pasardhës. Edhe komunistët patën një lloj debati në Byronë Politike dhe përfundimisht gjetën një kandidat për të cilin të gjithë mund të bien dakord.

Kjo nuk ekziston në Rusi dhe nuk ka asnjë strukturë partiake apo ndonjë strukturë ideologjike që e mban këtë vend të bashkuar. Pra, kur Putini të largohet, regjimi do të jetë shumë i paqëndrueshëm dhe njerëzit do të marrin pushtetin si në qendër ashtu edhe në rajon.