Shkruan: Ethem Çeku
“Ne i kemi dhënë fund luftës kundër energjisë amerikane – dhe i kemi dhënë fund luftës kundër qymyrit të bukur e të pastër,” deklaroi Presidenti Donald Trump, duke mbështetur fuqishëm prodhimin e energjisë nga linjiti. Kjo deklaratë e fuqishme nga kreu i shtetit më të fuqishëm në botë pasqyron një realitet të thjeshtë: edhe në shekullin XXI, qymyri (veçanërisht linjiti) vazhdon të luajë një rol vendimtar në sigurimin e energjisë për shumë vende. Për Kosovën, e cila zotëron pasuri të jashtëzakonshme të këtij burimi, ky mesazh tingëllon veçanërisht domethënës.

Kosova renditet ndër vendet më të pasura në botë sa u përket rezervave të linjitit – rreth 11 miliardë tonë të kësaj lënde djegëse fosile prehen nën tokën e saj. Këto rezerva kolosale përfaqësojnë një potencial strategjik unik për vendin tonë. Prej dekadash, linjiti ka qenë shtylla kurrizore e prodhimit vendas të energjisë elektrike, duke siguruar afro 90% të furnizimit. Megjithatë, pavarësisht këtij bollëku natyror, Kosovës i është dashur shpesh të përballet me mungesa të energjisë dhe importe të shtrenjta, kryesisht për shkak të pamundësisë për ta shfrytëzuar plotësisht këtë pasuri. Pra, paradoksalisht, pasuria jonë energjetike mbetet ende nëntokë, ndërsa ne vazhdojmë të blejmë rrymë nga jashtë.

Në këtë kontekst, projekti “Kosova C e ri dizajnuar me 1 mijë megawat” shihet si një domosdoshmëri e ngutshme për sigurimin energjetik të vendit dhe një hap i guximshëm drejt shfrytëzimit efikas të resurseve tona. Aktualisht, një pjesë e konsiderueshme e energjisë prodhohet nga termocentralet e vjetra “Kosova A” dhe “Kosova B”. Këto blloqe, sidomos ato të bllokut A, janë tejkaluar teknologjikisht dhe ekologjikisht – ato kanë efikasitet të ulët, emetojnë nivele të larta ndotjesh në ajër dhe shpesh kanë defekte apo ndërprerje. “Kosova C” do të sillte zëvendësimin e këtyre kapaciteteve të amortizuara me blloqe të reja, më moderne dhe më të fuqishme. Një termocentral i ri, i ndërtuar sipas standardeve bashkëkohore, jo vetëm që do ta rriste prodhimin e brendshëm dhe do të garantonte furnizim të qëndrueshëm 24/7, por edhe do ta përmirësonte ndjeshëm performancën mjedisore në krahasim me gjendjen aktuale. Për më tepër, kërkesa globale për energji pritet të rritet nga 8 deri në 20 për qind në vitet e ardhshme, si pasojë e zgjerimit të përdorimit të inteligjencës artificiale dhe teknologjive të avancuara – një tjetër arsye që Kosova të mos mbetet prapa në kapacitetet e veta prodhuese.

Është e rëndësishme të theksohet se një termocentral i ri me teknologji moderne do të reduktojë emetimet e CO₂ dhe ndotësve të tjerë krahasuar me termocentralet ekzistuese. Pajisjet e reja do të kenë efikasitet më të lartë djegieje, çka nënkupton më shumë energji të prodhuar nga e njëjta sasi linjiti dhe, për rrjedhojë, më pak gazra serrë të lëshuar për çdo megavat orë. Po ashtu, filtrat dhe teknologjitë e sotme mund të kapin një pjesë të madhe të pluhurit dhe gazeve të dëmshme, duke e bërë prodhimin e energjisë më të pastër se më parë. Duke ndërtuar “Kosova C”, vendi ynë do të kishte mundësinë të mbyllte gradualisht blloqet më ndotëse të “Kosova A”, gjë që do të ulte ndotjen e përgjithshme në ambient. Njëkohësisht, rritja e prodhimit vendas do të thotë ndalim i importeve të shtrenjta të rrymës elektrike: paratë që sot derdhen jashtë shtetit për të blerë energji do të mbeteshin në ekonominë vendase, ndërsa qytetarët dhe bizneset do të gëzonin furnizim më të sigurt dhe me kosto më të ulët afatgjatë.

Shtetet më të zhvilluara në botë nuk kanë hequr dorë nga qymyri, veçanërisht nga linjiti, përkundrazi – ata po i modernizojnë kapacitetet e tyre. SHBA, pavarësisht zhvillimeve në gazin natyror dhe energjinë diellore, ende përdor qymyr për një pjesë të konsiderueshme të energjisë. Gjermania, pas mbylljes së centraleve bërthamore, ka mbështetur më shumë përdorimin e linjitit për siguri energjetike. Polonia, Turqia dhe India janë ndër përdoruesit më të mëdhenj të qymyrit në botë. Në rajonin tonë, Serbia, Maqedonia e Veriut, Bosnja dhe Hercegovina, dhe Greqia mbështeten ndjeshëm në termocentrale me bazë linjiti. Kosova nuk është përjashtim – ajo duhet të veprojë njësoj si kombet që kanë siguruar stabilitetin ekonomik dhe energjetik përmes burimeve të veta.

Projekti “Kosova C” nuk është vetëm një investim në energji – është një investim në zhvillim ekonomik, në punësim dhe në të ardhmen e gjeneratave të reja. Ndërtimi i termocentralit do të gjeneronte mijëra vende pune që nga faza e parë e ndërtimit, duke përfshirë inxhinierë, teknikë, punëtorë dhe furnitorë lokalë. Pas përfundimit, qindra të tjerë do të punësohen në operim dhe mirëmbajtje. Investimi do të rrisë ndjeshëm aktivitetin ekonomik vendor, do të ulë papunësinë dhe do të forcojë buxhetin e shtetit nëpërmjet tatimeve dhe eksportit potencial të energjisë. Për më tepër, një furnizim i qëndrueshëm energjie është parakusht për tërheqjen e investimeve të huaja dhe rritjen e prodhimit vendor.

Për të realizuar këtë projekt jetik për të ardhmen e Kosovës, është thelbësore që institucionet tona të kërkojnë partneritet strategjik me aleatët tanë kryesorë – Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Gjermaninë. Këto shtete jo vetëm që kanë përvojën dhe teknologjinë më të avancuar për ndërtimin e kapaciteteve moderne energjetike, por kanë treguar vazhdimisht mbështetje për zhvillimin ekonomik dhe qëndrueshmërinë e Kosovës. Një projekt i tillë do të duhej të përfshihej në partneritete publike-private me kompani serioze ndërkombëtare dhe me garanci për transparencë, efiçencë dhe përfitime të drejtpërdrejta për qytetarët tanë.

Kosova ka pasuri – por ka nevojë për vendime të guximshme dhe vizion të qartë. Është koha që linjiti, krahas energjisë diellore, të mos mbetet vetëm një statistikë nëntokësore, por të shndërrohet në një motor zhvillimi, pavarësie dhe stabiliteti për vendin tonë. “Kosova C” është shumë më tepër se një termocentral – është garancia që do të jetojmë si të barabartë me kombet e tjera të botës.