Nga: Robert Dessaix / The Guardian

Makth, farsë barbare. Qyteti fillimisht është marrë nga rusët, pastaj nga ukrainasit, pastaj përsëri nga rusët; forcat e huaja bashkohen me luftën, hordhitë e gangsterëve vazhdojnë të vrasin, mijëra janë therur dhe një murtajë përfshin të mbijetuarit. Është Kievi. Viti është 1918.

Një askush i ri i quajtur Konstantin Paustovsky (peshkatar, ndihmës mjeku, student) sapo ka ardhur – i nxitur për të shkruar. Është i pazakontë: në mes të masakrës mendon për lumturinë. Dekada më vonë nominohet për çmimin Nobel për Letërsinë, por sigurisht se nuk do ta marrë atë. Lumturia për të cilën mendon është gjithmonë e llojit të gabuar.

Në Kievin e vitit 1918, për shembull Paustovsky besonte se streha më e sigurt, më e lumtur nga orteku i katastrofave që përfshiu atdheun e vet, qëndron në tri gjëra: natyra, familja dhe intimiteti. Siç më ndodhi kur pandemia e koronavirusit goditi për herë të parë Australinë, familja jonë e vogël – me dy njerëz dhe një qen – në një kasolle në mes të “natyrës” fillimisht kërkoi strehim. Është e panevojshme të thuhet se nuk jetuam nga natyra, nuk e kërkuam ushqimin aty, thjeshtë jetonim mes pemëve të eukaliptusit. Shpresonim të rehatoheshim mes kaosit, përmes detyrave të vogla shtëpiake dhe intimitetit, duke e shijuar dehjen e butë që vjen nga të qenit i pangarkuar nga pakënaqësitë e botës më të gjerë. “Thithëm kënaqësitë e fshatit, në mënyrë fëmijërore”, kjo sipas fjalëve të poetit John Donne, në poemën e tij The Good-Morrow [E nesërmja e mirë].

Përfundimisht, tha Donne, ju vërtetë duhet të largoheni nga kjo lloj gjëje. Në vitet 1950, amerikanët – të cilët sipas Kushtetutës së tyre e kanë të drejtën për “kërkimin e lumturisë” – dolën me një formulë të ngjashme: me fshesat me korrent, duke gatuar dhe duke shikuar televizorin e kërkuan lumturinë – në familjet e lidhura ngushtë e të vogla, në shtëpitë dhe parcelat e tyre. Mund të thuhet se kurrë nuk janë larguar krejtësisht nga këto praktika, duke mbetur – çuditërisht deri sot – infantilë në shijen dhe sjelljen e tyre.

Për një javë ose 10 ditë, funksionoi mirë intimiteti dhe kryerja e detyrave shtëpiake në shkretëtirën e Tasmanisë. Pastaj, gjithçka krejt papritur u zbeh. Diçka mungonte. Ashtu si Nimbini e kishte ajrin e papritur të melankolisë. Duhej të mendonim përsëri. Çfarë lloj lumturie tashti ishte e mundshme? Për të qenë i sinqertë, në vazhdën e urisë, thatësirës, përmbytjeve dhe luftërave që pasuan shpërthimin e pandemisë, vetë pyetja nisi të dukej joserioze.

Nuk është aspak problem i ri, megjithëse disa komentues të kohëve të fundit – me zemërimin që kishin – vuajtjet tona i shpallën si diçka “pa precedent”. Ata në fakt ishin normalë për ato rrethana. Katërqind vjet më parë, për shembull, Robert Burton – autori i veprës monumentale Anatomy of Melancholy [Anatomia e melankolisë] – vajtonte për raportet e pandërprera të “luftës, murtajës, zjarrit, përmbytjeve, vjedhjeve, vrasjeve, masakrave, meteorëve, kometave dhe ogureve” që godisnin Anglinë.

Megjithatë, sipas të gjitha shënimeve, Burton ishte tip i hareshëm: duke shkruar veprën e tij enciklopedike mbi çdo lloj melankolie të njohur për njerëzimin, u bë antidot i shkëlqyeshëm për vetë atë gjendje. Arti shpeshherë është i tillë, por të mos harrojmë se nuk është për këtë punë. Edhe asirianët, dy mijë vjet më parë, iu drejtuan arteve. Dhe, a nuk janë relievet në Muzeun Britanik udhërrëfyes për këtë. Pavarësisht sundimit të egër e brutal të asirianëve, dhe thatësive të pafundme, përmbytjeve, murtajave dhe masakrave masive, disa njerëz me sa duket ishin me raste të lumtur – duke u dashuruar, duke kërcyer, duke shkruar poezi dhe duke kompozuar muzikë për flautet dhe dajret e tyre. Aty janë, në relieve. Si është e mundur kjo?

Kënaqësia shpeshherë është në dorën tonë, por kënaqësia nuk është lumturi dhe kurrë nuk mund të jetë e plotë në kohët si këto. Keni mundur ta ndjeni lëvizjen e rrufesë së lumturisë gjatë bombardimeve të Londrës, për shembull, por rrallëherë keni mundur ta ndjeni kënaqësinë. Tashti është e pamundur të jesh tamam i kënaqur, kudo në botë, teksa Bangladeshi po shkon nën ujë dhe Brazili po kthehet në shkretëtirë. Në fund të fundit, ndjesia jote e rehatisë dhe qetësisë varet gjithmonë nga ajo e njerëzve të tjerë. Herë pas here, megjithatë, edhe në situatën më të rëndë, edhe duke e ditur atë që dimë për valët e dhunës dhe të sëmundjeve që mbulojnë planetin si një mallkim kozmik, sigurisht se mund të jemi të lumtur – madje deri në ekstazë. Nëse vitet e fundit na kanë mësuar diçka, është se lumturia dhe trishtimi, madje edhe mjerimi, mund të ecin së bashku. E kam një mik në Jogiakartë që nuk mund të flinte për muaj të tërë gjatë valës së parë të Delta-Kovidit, kjo për shkak të sirenave të ambulancave që nxitonin për të vdekurit në spital. Megjithatë, kishte edhe lumturi: nipi i vogël, miqësia e ngushtë që lulëzonte, duke lexuar Turgenevit gjatë muzgut në kopsht – dashuri, me fjalë të tjera. Çfarë tjetër? Donne nuk do të ishte befasuar. Lumturia është si të goditesh nga rrufeja: stuhia thjeshtë e shton atë. Të dishë se mund të vdesim shumë shpejt do të thotë se çdo moment është i papërsëritshëm.

Një nga mundësitë që pandemia ofroi ishte që ta merrnim sërish parasysh kohën. Në fund të fundit, të banosh mirë në kohë – në vend se të ngatërrohemi me nocionet e pavdekësisë ose të pakuptimësisë së gjithçkaje – është një prej çelësave për jetë të lumtur. Nuk është e lehtë. E kuptoj tash se të gjitha gjërat që na bëjnë të lumtur ndodhin me kohë: të dashurohemi, të arratisemi nga shtëpia, ta gjejmë parajsën ose ta krijojmë bukurinë (kopshte, piktura, lidhje). Është siç thotë Hoffman, “ritmi dhe shkalla e duhur muzikore e përvojës së jetuar – të jesh në botë – të cilën duhet ta gjejmë vetë ne për hir të mirëqenies sonë”. Lloji i rrënjosur i ekzistencës që u bë normë vitet e fundit, e bëri më të lehtë përvetësimin e “ritmit të duhur” që hapi derën drejt lumturisë së pamenduar, jo vetëm përmbushjes apo të kënaqësisë, por diçka më dinamike: shpërthimet e lumturisë.