Shkruan: Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

Demagogjia në Ballkanin Perëndimor ka përfaqësuar dy fenomene të ndërlidhura që shpesh kanë ecur krah për krah në periudhat e ndryshimeve të mëdha politike, sociale dhe etnike. Ky rajon ka përjetuar lëvizje të fuqishme për demokraci-pavarësi, konflikte të dhunshme etnike dhe ndërhyrje ndërkombëtare, ku demagogjia ka luajtur një rol kyç në manipulimin e opinionit publik dhe formësimin e tij. Demagogjia është një formë udhëheqjeje politike ku liderët, për përfitime personale ose politike afatshkurtra, përdorin retorikë populiste, emocionale dhe shpesh të mbushur me dezinformata.
Me historinë e ndarjeve etnike, fetare dhe kombëtare, Ballkani Perëndimor ka qenë një terren pjellor për demagogji. Shembujt më të spikatur përfshijnë liderët politikë të periudhës së shpërbërjes së Jugosllavisë, si Sllobodan Millosheviqi në Serbi dhe Franjo Tugjmani në Kroaci, si dhe udhëheqësit në Bosnjë e Hercegovinë, Maqedoni dhe Shqipëri. Këta udhëheqës përdorën retorikë nacionaliste për të mobilizuar popullsinë, shpesh duke përshkallëzuar tensionet etnike. Për shembull, Millosheviqi nxit frikën e serbëve nga humbja e fuqisë në ish-Jugosllavi për të justifikuar agresionin ndaj Kosovës, Bosnjës dhe Kroacisë. Ndërkohë, Tugjmani përdori demagogjinë për të bashkuar kroatët dhe për të ndërtuar një identitet kombëtar të veçantë, shpesh në dëm të bashkëjetesës etnike në Kroaci.
Nga shpallja e pavarësisë së Shqipërisë në vitin 1912 deri te lufta për pavarësinë e Kosovës në fund të viteve 1990, popujt e Ballkanit kanë kërkuar vazhdimisht njohjen e të drejtave të tyre për vetëvendosje. E drejta për liri dhe pavarësi njihet ndërkombëtarisht dhe është sanksionuar në dokumente si Karta e Kombeve të Bashkuara (1945) dhe Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut (1948),etj. Ky parim thekson se çdo popull ka të drejtën për të vendosur për fatin e tij, përfshirë krijimin e një shteti të pavarur kur është e nevojshme. Rasti i Kosovës është një shembull suigeneris i një populli që kërkoi vetëvendosje pas dekadash represioni dhe konflikti.
Lufta e Kosovës (1998-1999) dhe ndërhyrja ndërkombëtare e udhëhequr nga NATO janë shembuj të përpjekjeve për të fituar lirinë.
Pavarësia e Kosovës u shpall më 17 shkurt 2008 dhe ka marrë njohje ndërkombëtare të gjerë, megjithëse ende kundërshtohet nga disa vende në Ballkan dhe më gjerë. Një nga sfidat kryesore në Ballkan ka qenë përplasja mes demagogjisë dhe përpjekjeve të sinqerta për pavarësi dhe demokraci.
Udhëheqësit demagogjikë shpesh kanë shfrytëzuar lëvizjet për pavarësi për qëllime personale, duke penguar proceset demokratike dhe përkeqësuar ndarjet etnike. Në shumë raste, këto lëvizje kanë shkaktuar konflikte të përgjakshme dhe kriza humanitare.
Edhe pse demagogët pretendojnë se veprojnë në emër të popullit, veprimet e tyre janë zakonisht të motivuara nga ruajtja e pushtetit personal. Ndikimi i faktorit ndërkombëtar ka qenë gjithashtu vendimtar në proceset e pavarësisë dhe lirisë në Ballkan.
Megjithatë, edhe ndërhyrjet e huaja nuk kanë qenë të lira nga ndikimi i demagogëve, siç shihet nga mbështetja e Rusisë për lëvizjet nacionaliste serbe dhe kundërshtimi ndaj pavarësisë së Kosovës.
Demagogjia dhe e drejta e popujve për liri në Ballkanin Perëndimor kanë një marrëdhënie komplekse dhe shpesh të tensionuar. Ndërsa popujt e rajonit kanë kërkuar vazhdimisht pavarësi dhe vetëvendosje, demagogjia ka penguar përparimin e tyre drejt demokracisë dhe paqes.
Kur populistët dhe dogmatët vijnë në pushtet dhe përfaqësojnë shtetin, ata shpesh përdorin kartën e populizmit për të shmangur përballjen me sfidat kombëtare që kërkojnë guxim dhe aftësi. Në vend që të adresojnë problemet reale dhe komplekse që prekin shoqërinë, ata i drejtohen retorikës populiste për të fituar mbështetje të shpejtë. Kjo retorikë shpesh përqendrohet në ngritjen e ndjenjave nacionaliste, krijimin e një armiku të përbashkët, dhe dhënien e premtimeve të mëdha pa mbështetje praktike. Përmes kësaj taktike, ata shmangin përballjen me realitetin dhe sfidat kombëtare që kërkojnë zgjidhje të përgjegjshme dhe afatgjata. Ky veprim dëmton proceset demokratike dhe ngadalëson zhvillimin e vendit, duke thelluar ndarjet shoqërore dhe krijuar tensione që shpesh degjenerojnë në konflikte të panevojshme.
Populizmi, në këto raste, bëhet një mjet për të shmangur llogaridhënien dhe për të manipuluar emocionet e publikut, duke u fokusuar te përfitimet afatshkurtra në vend të zgjidhjeve të qëndrueshme.
Rajoni i Ballkanit Perëndimor vazhdon të përballet me pasojat e nacionalizmit ekstrem dhe manipulimeve politike që kanë penguar përpjekjet legjitime për liri dhe përparim. Për të luftuar këtë fenomen, disa masa konkrete janë të domosdoshme: a. Një qytetar i mirëinformuar është më i aftë të dallojë retorikën boshe dhe manipulimet politike. Edukimi është thelbësor për të ndihmuar qytetarët të kuptojnë politikat reale dhe të mos bien pre e demagogjisë. b. Mediat luajnë një rol kyç në ekspozimin e demagogjisë dhe manipulimit politik. Qytetarët duhet të kërkojnë burime të besueshme informacioni dhe të shmangin mediat që promovojnë agjenda të njëanshme. c. Qytetarët mund të sigurojnë transparencë dhe llogaridhënie nga liderët përmes pjesëmarrjes aktive në zgjedhje dhe në proceset demokratike. d. Këto organizata luajnë një rol të rëndësishëm në sfidimin e politikave demagogjike dhe në promovimin e dialogut politik konstruktiv, duke nxitur zhvillimin e demokracisë. e. Qytetarët dhe mediat duhet të kërkojnë politika që bazohen në fakte dhe analiza të qëndrueshme, duke shmangur retorikën populiste që synon përfitime afatshkurtra.
Liderët dogmatikë në Ballkanin Perëndimor kanë pasur fate të ndryshme, të ndikuara nga rrethanat politike dhe sociale të periudhës pas sundimit të tyre. Megjithatë, disa modele të përgjithshme janë të dukshme: – Liderët dogmatikë shpesh përfundojnë të izoluar kur retorika e tyre ekstreme humbet ndikimin. Nëse ata nuk arrijnë të përmbushin premtimet populiste ose nuk ruajnë mbështetjen e qëndrueshme të publikut dhe elitave politike, ata gradualisht largohen nga qendra e pushtetit. – Në disa raste, liderët janë rrëzuar nga pushteti përmes lëvizjeve popullore apo revolucionare. Kur situata politike dhe ekonomike përkeqësohet, qytetarët shpesh organizojnë protesta masive për të kërkuar ndryshime, duke e detyruar lidershipin të largohet. – Shumë liderë dogmatikë në Ballkan, si Sllobodan Millosheviqi dhe Radovan Karagjiqi, janë ndjekur penalisht për krime lufte ose shkelje të të drejtave të njeriut. Ndjekjet penale për liderët aktual si Aleksandar Vuçiq dhe Milorad Dodik janë shembuj të vazhdimit të kësaj praktike, pasi ata akuzohen për abuzim me pushtetin dhe për shtypjen e të drejtave të qytetarëve. – Disa liderë përfundojnë duke ikur nga vendi për të shmangur ndjekjet penale ose ndëshkimin politik. Ata përpiqen të ruajnë ndikimin nga jashtë, por zakonisht fuqia e tyre bie ndjeshëm pas largimit.
“Rrëzimi i heshtur” i qeverive dogmatike: Ky koncept përfshin ndryshimin gradual të regjimeve të ngurtësuara në ideologji. Në vend të revolucioneve të dhunshme, këto regjime rrëzohen përmes konsumimit politik, humbjes së mbështetjes publike, rezistencës paqësore, dhe presionit diplomatik e ekonomik. Ndryshimi vjen kur institucionet vendase ose ndërkombëtare margjinalizojnë ose injorojnë liderët, derisa ata humbasin legjitimitetin dhe pushtetin.