Kronologji e ngjarjeve në Kosovë, 11 mars-31 maj 1981, sipas dokumenteve britanike (4)

Shkruajnë: Prof.dr.Sabit Syla & Prof.dr.Hamit Kaba

1. Kryesia Federale dhe Kryesia e Partisë, u mblodhën në një sesion të përbashkët në mbrëmjen e 2 prillit për të diskutuar situatën politike dhe të sigurisë në Kosovë. Në një deklaratë të publikuar vetëm 24 orë më vonë, ata deklaruan marrëveshjen e tyre me vlerësimet e bëra tashmë nga autoritetet e tjera që ishin mbledhur më parë atë ditë.
2. Sidoqoftë, deklarata kishte disa dallime për sa i përket pikave kryesore. Ajo theksonte se aktivitetet përçarëse të cilat kërcënonin paqen dhe rendin dhe prosperitetin publik ishin organizuar nga elementët irredentistë të cilët kohët e fundit ishin bërë pjesë integrale e rritjes së aksionit të organizuar nga armiku i brendshëm dhe i jashtëm për të shkaktuar destabilizim dhe për të rrezikuar integritetin territorial të Jugosllavisë. Këto aktivitete bazoheshin në konfrontimin e popullit shqiptar me popujt dhe kombet e tjera në Kosovë dhe në Jugosllavi. Aktivitetet kanë filluar me parulla sociale dhe demagogjike, të cilat kanë mashtruar një numër të caktuar të rinjsh, dhe përfunduan në parulla haptazi armiqësore për irredentizmin shqiptar, duke kërkuar shpërbërjen e Federatës. Autoritetet përgjegjëse patën sukses që të lokalizonin dhe kufizonin trazirat me gjithë grupet e vogla të provokatorëve në radhët e elementëve turbullues të cilët u përpoqën të krijonin incidente dhe përplasje me agresivitetin e tyre dhe veprimet brutale. Dy kryesitë miratuan masat e marra si të nevojshme dhe të justifikuara për t’i kthyer Kosovës normalitetin.
3. Fadil Hoxha, anëtar shqiptar i Kryesisë Federale dhe Kryesisë së Partisë, shkoi në Prishtinë më 3 prill dhe dha një fjalim para aktivistëve të Partisë, i cili u transmetua në televizion. Ai konfirmoi se ngjarjet e kohëve të fundit kishin ndodhur jo vetëm në Prishtinë, por edhe në pjesë të tjera të Kosovës. Ai i përshkroi ato si kundërrevolucionare. Demonstratat studentore ishin vetëm një pretekst për sulm nga armiqtë e Jugosllavisë. Ai e vuri këtë situatë në një kontekst më të gjerë, duke thënë se në një kohë kur situata ndërkombëtare po përkeqësohej dhe ndërhyrja në vendet e tjera po rritej “ishte e qartë se nuk ishte në interesin e disave që Jugosllavia të jetë e qëndrueshme. Përmes trazirave dhe aktiviteteve nacionaliste, ata përpiqen ta bëjnë Kosovën një lidhje të dobët në Jugosllavi dhe të krijojnë kështu një krizë dhe pakënaqësi jo vetëm në Kosovë, por në të gjithë Jugosllavinë, duke pasur si objektiv shkatërrimin e sistemit politik. Për rrjedhojë, në situatën gjithnjë e më të rrezikshme ndërkombëtare shohim që gishtërinjtë e kundërrevolucionit manipulojnë përsëri në Jugosllavi, Kosovë dhe me gjerë, me qëllim që të krijojnë sërish pasiguri dhe një zonë të re konflikti për interesa të huaja”. Ai shtoi: “ne e dimë se duart e kujt po ndërhyjnë”. Më vonë, ai aludoi se kush ishin këta, duke thënë: “Është interesante se nacionalizmi dhe shovinizmi shfaqen në Kosovë aktualisht në frymën e disa koncepteve majtiste dogmatike të cilat nuk ndryshojnë aspak nga parullat armiqësore të periudhës së euforisë informbyroiste. Pavarësisht se çfarë fshihet pas parullave të ndryshme pothuajse marksiste, këto janë veprime të shërbëtorëve dhe agjentëve më të urryer të qendrave dhe agjencive të ndryshme të spiunazhit”. Ai bëri të qartë se do të dënoheshin rëndë të gjithë ata që janë përgjegjës për trazirat aktuale dhe çdo përpjekje të mëtejshme.
4. Hoxha vazhdoi të mbronte gjerësisht progresin e arritur nga Kosova në kuadrin e Federatës dhe zhvillimin e saj nga feudalizmi dhe prapambetja në barazi me popujt e tjerë të Jugosllavisë dhe të përshkruante perspektivën dhe trajtimin e saj të veçantë në Planin e ri 5-vjeçar. Ai përfundoi me një thirrje për vëllazëri dhe bashkim dhe për të gjithë të rinjtë, studentët dhe nxënësit të cilët për çfarëdo arsyeje ishin përfshirë në këtë ngjarje, t’i ktheheshin studimeve dhe punës së tyre. Deklaratat e mëvonshme kanë pranuar se ekzistonte një problem real në ofrimin e punës për studentë që braktisnin shkollat dhe të diplomuarit, problem i cili duhej trajtuar me urgjencë.
5. Që atëherë, media ka nisur një fushatë për të treguar se jeta po i kthehet normalitetit në Prishtinë, megjithëse po e bën këtë duke pranuar se është ende e nevojshme që të studiohen pasojat e këtyre trazirave. Vazhdojnë të vërshojnë mesazhe mbështetjeje nga organizatat socio-politike në të gjithë vendin dhe tashmë nga punëtorët jashtë vendit. Megjithatë, diplomatët dhe gazetarët e huaj nuk janë lejuar që të vizitojnë Krahinën. Dolanc do të japë sot në mesditë një konferencë për shtyp ku do të shpjegojë situatën për gazetarë të huaj.

Bolland – [Ky telegram nuk është përcjellë]

[Përcillet sipas kërkesës]

-5-

Konfidenciale

GRS 65A

Zyra e Informacionit 070700Z

FM F C O 061900Z

Direkt për Beograd-Kopje origjinale

Nr. tel. 45, datë 6 prill

Telegrami juaj, nr. 41

Çështja e Kosovës

1. Jemi mirënjohës për raportimin e plotë të trazirave aktuale. Cig do të konsiderojë hartimin e një dokumenti mbi situatën aktuale të mërkurën në orën 13.00 më 8 prill. Çdo koment i mëvonshëm mund paraqitet nga përfaqësuesi i EESD nëse merret këtu përmes Zyrës së Informacionit, për shembull nga 031200Z.

Carrington

-6-

GR 1450

Fm Beograd 071435Z, prill ‘81

Direkt për FCO

Nr. tel. 044, datë 7 prill

Informacion për UKDEL NATO

Kopje për Washington (FCO PSE PASS)

Telegrami im, nr. 43

Kosova

1. Në një konferencë për shtyp, më 6 prill, Dolanc bëri përshkrimin më të detajuar gjer më sot mbi ngjarjet e fundit në Kosovë.
2. Ai i vendosi këto ngjarje përballë sfondit të krizës botërore ekonomike dhe zhvillimit të shpejtë të Jugosllavisë që prej luftës për t’u futur në radhët e vendeve mesatarisht të zhvilluara. Duke theksuar se këto influenca nuk mund të ndryshonin politikat aktuale të brendshme dhe të huaja të vetëmenaxhimit dhe mosangazhimit, Dolanc e pranoi se ato shkaktuan njëfarë opozite në Jugosllavi të stimuluar nga forcat e huaja konservatore dhe reaksionare si dhe disa akte kundërshtimi me intensitet të ndryshëm në vetë Jugosllavinë. Për sa i përket këtyre të fundit, Dolanc theksoi se këtu nuk bëhej fjalë për një opozitë të organizuar dhe në shkallë të gjerë e cila mund të kishte ndikim të rëndësishëm politik, por për forca të interesuara vetëm për destabilizimin e Jugosllavisë.
3. Ai vuri në dukje se në Kosovë kishte disa grupe nacionaliste që ishin të lidhura me qarqe të caktuara emigrantësh jashtë vendit, të cilat ai i përshkroi ose si profashiste ose si informbyroiste. Ishin bërë përpjekje që këto dy tendenca të shpërnguleshin në Kosovë. Këto grupe emigrantësh ishin të njohura. Ai citoi një të tillë në Shtutgart, një tjetër në Bruksel dhe grupe të tjera në vendet evropiane dhe në SHBA. Këta grupe ishin të mirë organizuara dhe komunikonin me njëri-tjetrin. Në këtë mënyrë, tha ai, ishte e mundur që një incident i vogël në një mensë studentësh në Prishtinë, të kthehej në demonstrata që morën domethënie nacionaliste, irredentiste dhe kundërrevolucionare. Demonstratat filluan në Prishtinë dhe përfshinë më së shumti 2,000 njerëz, pjesa më e madhe e të cilëve në grupe që ndryshonin për nga madhësia në kohë të ndryshme. Në radhët e tyre kishte maksimumi 200 elementë të dhunshëm turbullues të cilët ishin përfshirë në thyerjen e makinave, xhamave të dyqaneve dhe i vinin zjarrin forcave të sigurisë. Ata i vinin fëmijët para tyre për të penguar ndërhyrjen e forcave të sigurisë. Demonstratat me flamuj nacionalistë dhe irredentistë u shpërndanë më pas në gjashtë komuna, kryesisht në afërsi të Prishtinës. Demonstruesit përdornin armë zjarri, kryesisht pistoleta dhe pak pushkë, megjithëse forcat e sigurisë ishin udhëzuar me rreptësi për të përdorur vetëm shkopinj gome dhe gaz lotsjellës. Në disa vende popullsia lokale i shpërndau demonstratat dhe punëtorët refuzuan pranimin e demonstruesve në fabrikat e tyre. Nuk u humb asnjë ditë pune megjithëse disa punëtorë u penguan që të arrijnë në vendet e tyre të punës për shkak të gjendjes së jashtëzakonshme dhe ndalimqarkullimit. Më 6 prill, këto masa u hoqën ose u pakësuan, veçanërisht u shkurtua periudha e ndalimqarkullimit gjatë natës në mënyrë që jeta ekonomike dhe politike e Kosovës t’i kthehej sa më shpejt normalitetit.
4. Duke iu kthyer fazës tjetër, Dolanc përmendi se mbledhjet e Lidhjes Socialiste po zhvilloheshin në të gjithë Kosovën duke rritur mbështetjen për masat e marra nga udhëheqja e Kosovës, Serbia dhe Jugosllavia. Lidhja e Komunistëve dhe forca të tjera socio-politike do të hidheshin tashmë në ofensivë për të normalizuar situatën me mjete politike. Megjithatë, ai theksoi se nëse do të nevojiteshin masa të tjera, autoritetet nuk do të tërhiqeshin prej tyre dhe pohoi se do të vepronin në mënyrë të ngjashme kundër kujtdo që në çfarëdo mënyre kërcënonte zhvillimin e Jugosllavisë dhe që ishte në kontakt me qarqet reaksionare të krahut të djathtë ose të majtë apo elementët profashistë ose pro informbyroistë dogmatikë jashtë vendit.
5. Duke mbyllur fjalimin e tij, Dolanc shpjegoi vonesën në informimin mbi situatën në Kosovë me faktin se në fillim autoritetet nuk e kishin vlerësuar se demonstratat do të merrnin një intensitet të tillë dhe kishin menduar se nuk ishte e nevojshme për të krijuar ankth. Sipas tij, nuk kishte pasur ndonjë qëllim për t’i mbuluar gjërat.
6. Dolanc zbuloi detaje të tjera kur iu përgjigj pyetjeve. Së pari, ai tha se ushtria kombëtare jugosllave nuk kishte marrë pjesë në trazira, por disa njësi ishin përdorur ekskluzivisht për të siguruar ndërtesa dhe sisteme të veçanta. Nuk ishte plagosur apo vrarë asnjë anëtar i forcave të armatosura. Deri tani kishte pasur 11 viktima, nga të cilat 9 demonstrues dhe 2 anëtarë të forcave të sigurisë. Viktimat e para rezultuan nga demonstruesit të cilët hapën zjarr në njerëz. Forcat e sigurisë kishin hapur zjarr dy herë kur ishin gjendur përballë zjarrit në Vushtrri dhe Ferizaj. Në këto raste dy demonstrues ishin vrarë, por pjesa tjetër e personave të vdekur ishin gjetur në rrugë dhe për këtë u hap një hetim për të zbuluar shkakun e vdekjes së tyre. Një anëtar i forcave të sigurisë ishte qëlluar dhe tjetri ishte vrarë me gurë.
7. Dolanc tha se aktualisht nuk mund të thoshte që pas këtyre ngjarjeve ishte qeveria shqiptare dhe se shpresonte që Shqipëria do të vazhdonte të ndiqte politikën e Enver Hoxhës në interes të pavarësisë, integritetit dhe qëndrueshmërisë së kufijve të Jugosllavisë. Ai nuk shihte ndonjë rrezik që mund të largonte popullsinë e Kosovës nga Jugosllavia nëse lejohej lulëzimi i lidhjeve kulturore me Shqipërinë. Tekstet shkollore importoheshin nga Shqipëria dhe 11 mësues shqiptarë jepnin mësim në Prishtinë. Lidhje të tilla kulturore me Shqipërinë duhej të vazhdonin. Ai konfirmoi se një prej parullave kryesore në demonstrata kishte qenë “Kosova Republikë”. Ai pohoi se ishte e pamundur dhe antikushtetuese që të krijohej Republika e Pavarur e Kosovës dhe kjo nënkuptonte shpërbërjen e Jugosllavisë. Ai e minimizoi armiqësinë midis serbëve dhe shqiptarëve, duke pohuar se tani kishte 30,000 serbë më shumë në Kosovë sesa pas eksodit në vitin 1966.
8. Bakalli, Kryetar i Komitetit Qendror të Kosovës, pranoi haptazi përmes një deklarate në mbledhjen e Partisë më 6 prill, vlerësimin e gabuar të autoriteteve mbi demonstratat e para. Ato ishin përqendruar në kapërcimin e problemeve të jetesës së studentëve dhe nuk ishin marrë sa duhet me zbulimin e karakterit armiqësor të organizatorëve të demonstratave. Ai akuzoi se Komiteti Qendror i Kosovës duhej që në mbledhjen e radhë të analizonte dhe vlerësonte këto ngjarje, shkaqet e tyre dhe rrethanat në të cilat këto veprime armiqësore arritën të gjenin hapësirë për t’u shprehur përmes demonstratave. Sidoqoftë, ai tha se ishte e nevojshme të pohohej tani se Lidhja Komuniste në Kosovë kishte dështuar për të trajtuar situatën politike me efikasitet.
9. Media aktualisht shprehet se jeta duket se po i kthehet normalitetit në Prishtinë. Por, gazetarët e huaj nuk do të lejohen të hyjnë të paktën deri në fundjavë. Diplomatët janë ende të përjashtuar nga ky rregull.

Bolland-[Përsëritet sipas kërkesës]

-7-

Konfidenciale

GPS 240

Fm Washington 072350Z, prill ‘81

Për FCO rutinë

Telegram nr. 1143, datë 7 prill

Dhe për Beogradin