Shkruan: Prof. Dr. Fejzulla Berisha, Washington DC, SHBA

Masat (sanksionet) që janë vendosur ndaj Kosovës nga Bashkimi Evropian (BE) dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës (SHBA) lidhen me tensionet e fundit në veri të vendit dhe perceptimin se Kosova nuk ka përmbushur disa nga obligimet e saj në kuadër të dialogut me Serbinë. Këto masa përfshijnë pezullimin e ndihmave financiare nga BE-ja, përjashtimin nga programet e ndihmës ndërkombëtare dhe kufizimin e bashkëpunimit bilateral në disa fusha.

Arsyet kryesore që kanë çuar në vendosjen e këtyre sanksioneve përfshijnë:

1. Kriza në Veri (maj-qershor 2023):

Pas zgjedhjeve të bojkotuara nga serbët në veri, tensionet u përshkallëzuan dhe çuan në incidente të dhunshme. Ndërkombëtarët e fajësuan Qeverinë e Kosovës për mungesën e një kompromisi me komunitetin serb.

2. Asociacioni i Komunave me Shumicë Serbe:

BE dhe SHBA kan kërkuar dhe kërkojnë krijimin e Asociacionit sipas Marrëveshjes së Brukselit të vitit 2013. Kryeministri Albin Kurti ka kushtëzuar këtë me njohjen reciproke nga Serbia, një qëndrim që ndërkombëtarët e kanë interpretuar si mungesë vullneti për përmbushjen e angazhimeve ndërkombëtare.

3. Incidenti në Banjskë (Shtator 2023):

Sulmi terrorist në Banjskë, që la të vrarë një polic të Kosovës, theksoi tensionet etnike dhe ndikoi në përshkallëzimin e situatës, duke rritur presionin ndaj Kosovës për uljen e tensioneve.

Në qershor 2023, BE pezulloi financimet për Kosovën për projekte zhvillimore, duke përfshirë programet IPA (Instrument for Pre-Accession Assistance). BE ka vendosur kushte të rrepta për rifillimin e këtyre fondeve, duke përfshirë uljen e tensioneve në veri dhe përparimin në dialog.

SHBA ka reduktuar angazhimin në disa projekte, përfshirë ato të MCC-së (Millennium Challenge Corporation), dhe ka paralajmëruar se mbështetja ushtarake dhe diplomatike mund të vihet në rrezik nëse Kosova nuk angazhohet në mënyrë konstruktive.

Dërgimi i Draft-Statutit për Asociacionin në Gjykatën Kushtetuese është një hap i rëndësishëm dhe strategjik për ruajtjen e sovranitetit dhe integritetit të Kosovës. Ky proces mund të sigurojë që çdo veprim që ka ndikim në qeverisjen lokale dhe marrëdhëniet ndërkomunale të jetë në përputhje të plotë me Kushtetutën e Kosovës.

Pse është i rëndësishëm ky hap? Arsyeja qëndron në atë se kemi të bëjmë me konfirmimin e statutit me përputhsmmërinë e kushtetutës.

Gjykata Kushtetuese është institucioni më i lartë për interpretimin e Kushtetutës. Vendimi i saj do të sigurojë që drafti të respektojë sovranitetin e Kosovës, barazinë e qytetarëve dhe ndarjen e kompetencave midis qeverisjes qendrore dhe asaj lokale.

Vendimet e Gjykatës sigurojnë që Asociacioni nuk do të krijojë struktura të paralele që do të cenonin funksionimin dhe autoritetin e institucioneve qendrore.

Përfshirja e Gjykatës në proces garanton një proces të hapur dhe demokratik, duke rritur besimin e qytetarëve dhe mbështetjen ndërkombëtare.

Në kuadër të Marrëveshjes së Brukselit, interpretimi i Gjykatës siguron që angazhimet ndërkombëtare të jenë në përputhje me rendin kushtetues të Kosovës.

Hapat Strategjikë për Zbatimin e marrëveshjeve paraprake me Serbinë qëndron në hartimin e Draftit mbi Baza Kushtetuese:

Reflektimi i aktgjykimeve të vitit 2015, që përcaktonin se Asociacioni nuk mund të ketë kompetenca ekzekutive, dhe përcaktimi i tij si një organ konsultativ pa kompetenca ekzekutive.

Dërgimi i Draftit për Shqyrtim në Gjykatën Kushtetuese:

Ky hap ofron një kontroll juridik dhe siguron besueshmërinë e procesit.

Zbatimi i Vendimeve të Gjykatës:

Çdo dispozitë që bie ndesh me Kushtetutën duhet të rishikohet dhe të harmonizohet me udhëzimet e Gjykatës.

Kosova duhet të tregojë përkushtim për respektimin e standardeve ndërkombëtare, duke përfshirë dialogun me BE-në, SHBA-në dhe aktorë të tjerë të rëndësishëm.

Mësime nga Rajoni dhe Precedentët Ndërkombëtarë

Modeli i Marrëveshjes së Dayton-it ka krijuar sfida për funksionalitetin e shtetit. Kosova duhet të shmangë modele të ngjashme që mund të dëmtojnë integritetin e saj institucional.

Masat (sanksionet) e vendosura ndaj Kosovës nga Bashkimi Evropian (BE) dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës (SHBA) lidhen me tensionet e fundit në veri të vendit dhe perceptimin se Kosova nuk ka përmbushur disa nga obligimet ndërkombëtare në kuadër të dialogut me Serbinë. Masat përfshijnë pezullimin e ndihmave financiare nga BE-ja, përjashtimin nga programe ndërkombëtare, dhe kufizimin e bashkëpunimit bilateral në fusha të caktuara.

Arsyet kryesore që kanë çuar në vendosjen e këtyre sanksioneve përfshijnë:

•Kriza në Veri (maj-qershor 2023):

Pas zgjedhjeve të bojkotuara nga serbët, tensionet u përshkallëzuan, duke çuar në incidente të dhunshme. Ndërkombëtarët fajësuan Qeverinë e Kosovës për mungesën e kompromisit me komunitetin serb.

•Asociacioni i Komunave me Shumicë Serbe:

BE dhe SHBA kërkojnë krijimin e Asociacionit sipas Marrëveshjes së Brukselit të vitit 2013. Kryeministri Albin Kurti ka kushtëzuar këtë me njohjen reciproke nga Serbia, një qëndrim që ndërkombëtarët e kanë cilësuar si mungesë vullneti për përmbushjen e angazhimeve.

•Incidenti në Banjskë (shtator 2023):

Sulmi terrorist në Banjskë, që la të vrarë një polic të Kosovës, theksoi tensionet etnike dhe ndikoi në rritjen e presionit ndaj Kosovës për uljen e tensioneve.

Në qershor 2023, BE pezulloi financimet për Kosovën në programe si IPA (Instrument for Pre-Accession Assistance), duke vendosur kushte për rifillimin e tyre, si ulja e tensioneve në veri dhe përparimi në dialog.

SHBA ka reduktuar përkohësisht mbështetjen për disa projekte, përfshirë ato të MCC-së, dhe ka paralajmëruar që mbështetja ushtarake dhe diplomatike mund të vihet në rrezik nëse Kosova nuk tregon përparim konstruktiv.

Për të ruajtur sovranitetin dhe për të përmbushur kërkesat ndërkombëtare, dërgimi i Draft-Statutit për Asociacionin në Gjykatën Kushtetuese përbën një hap të domosdoshëm dhe strategjik. Ky proces mund të sigurojë që çdo marrëveshje ose strukturë juridike të respektojë Kushtetutën e Kosovës dhe të shmangë krijimin e strukturave paralele.

Pse është i rëndësishëm ky hap?

•Gjykata Kushtetuese garanton që drafti respekton nenet kryesore të Kushtetutës, përfshirë sovranitetin (Neni 1), barazinë e qytetarëve (Neni 24), dhe ndarjen e kompetencave mes qeverisjes qendrore dhe asaj lokale.

•Parandalimi i Strukturave Paralele:

•Gjykata siguron që Asociacioni nuk krijon një entitet me kompetenca ekzekutive që mund të sfidojë autoritetin qendror.

Rritja e Transparencës dhe Besimit Publik:

Përfshirja e Gjykatës garanton një proces transparent dhe legjitim, duke forcuar mbështetjen qytetare dhe ndërkombëtare.

Harmonizimi me Marrëveshjet Ndërkombëtare:

•Gjykata siguron që angazhimet ndërkombëtare të jenë në përputhje me rendin kushtetues të Kosovës.

Hartimi i Draftit mbi Baza Kushtetuese:

•Reflektimi i aktgjykimeve të mëparshme, duke përcaktuar Asociacionin si një organ konsultativ pa kompetenca ekzekutive.

Dërgimi në Gjykatën Kushtetuese për Shqyrtim:

•Ky hap ofron kontroll juridik dhe rrit legjitimitetin e procesit.

Zbatimi i Vendimeve të Gjykatës:

•Çdo dispozitë në kundërshtim me Kushtetutën duhet të korrigjohet.

•Kosova duhet të dëshmojë përkushtim për respektimin e standardeve ndërkombëtare.

Mësime nga Rajoni dhe Precedentët Ndërkombëtarë:

Modeli i Dayton-it ka krijuar sfida për funksionalitetin e shtetit. Kosova duhet të shmangë modele të ngjashme.

Precedentët që lidhen me çështje të Kishës Ortodokse Serbe tregojnë rëndësinë e mekanizmave kushtetues për mbrojtjen e sovranitetit

Dërgimi i Draft-Statutit për Asociacionin në Gjykatën Kushtetuese përbën një hap të rëndësishëm për mbrojtjen e sovranitetit dhe forcimin e rendit kushtetues të Kosovës. Ky proces ndihmon në shmangien e strukturave paralele, ruajtjen e stabilitetit institucional dhe sigurimin e mbështetjes ndërkombëtare. Kosova duhet të balancojë mbrojtjen e interesave kombëtare me përmbushjen e kërkesave ndërkombëtare për të forcuar pozicionin e saj strategjik.