Shkruan: Prof. dr. Fejzulla BERISHA

Miroslav Lajçak, si përfaqësues i posaçëm i Bashkimit Evropian për dialogun ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, është një personalitet që ka nxitur shumë polemika, veçanërisht për rolin e tij dhe qasjen në këtë proces të ndjeshëm. Në veçanti, në Kosovë ka një perceptim të gjerë që Lajçaku ka dëmtuar këtë dialog, duke favorizuar Serbinë në disa aspekte të rëndësishme të negociatave dhe duke krijuar një situatë të padrejtë për Kosovën. Këtu do të analizojmë me gjerësi se pse Lajçaku është parë si një “dëmtues kryesor” i dialogut dhe se cilat janë pasojat e kësaj qasje për Kosovën.

Qasja e Lajçakut dhe favorizimi i Serbisë: Një nga kritikat kryesore që është ngritur kundër Miroslav Lajçakut lidhet me perceptimin se ai ka favorizuar Serbinë në mënyrë të dukshme gjatë dialogut. Kjo kritikë është përforcuar nga disa deklarata të tij, që në sytë e shumë njerëzve në Kosovë kanë treguar një prirje për të kërkuar kompromise të dhimbshme nga Kosova, ndërsa Serbia shpesh ka dalë e përfituar ose ka vazhduar të mbajë pozicionin e saj refuzues pa pasoja të ndjeshme.

Asociacioni i Komunave me Shumicë Serbe: Çështja më e ndjeshme dhe e debatueshme është ajo e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe. Krijimi i një asociacioni të tillë, që do të përfshijë komuna me shumicë serbe në Kosovë, është një pjesë kyçe e marrëveshjes së Brukselit të vitit 2013. Megjithatë, ky asociacion, ashtu si është përkufizuar, ka ngjallur frikë se do të krijojë një strukturë që do të rrezikonte funksionalitetin dhe sovranitetin e Kosovës. Lajçaku dhe Bashkimi Evropian kanë këmbëngulur që ky asociacion të formohet, shpesh duke anashkaluar shqetësimet që ka ngritur Kosova në lidhje me ndikimin që mund të ketë kjo strukturë. Kritikët argumentojnë se Lajçaku nuk ka marrë parasysh mjaftueshëm shqetësimet e brendshme të Kosovës për mënyrën se si ky asociacion mund të dobësojë funksionimin institucional të vendit. Për më tepër, vendosmëria për të vazhduar me këtë çështje pa një diskutim të hapur dhe të drejtë për kompetencat e këtij asociacioni është parë si favorizim ndaj Serbisë, e cila ka këmbëngulur në krijimin e tij.

Njohja e Pavarësisë së Kosovës: Një tjetër aspekt kyç i favorizimit të perceptuar të Serbisë nga Lajçaku është qasja e tij ndaj njohjes së Kosovës si shtet i pavarur. Përderisa Serbia refuzon kategorikisht ta njohë Kosovën, dialogu ka vazhduar për vite pa bërë përparime të dukshme drejt këtij qëllimi. Kritikët argumentojnë se Lajçaku nuk ka ushtruar presion të mjaftueshëm mbi Serbinë për ta njohur pavarësinë e Kosovës, duke lënë të kuptohet se dialogu mund të vazhdojë pa një njohje të qartë të realitetit të shtetësisë së Kosovës. Ky është një problem i madh për Kosovën, e cila kërkon që dialogu të përqendrohet në njohjen e ndërsjellë dhe integrimin e plotë në organizatat ndërkombëtare, përfshirë Kombet e Bashkuara. Mungesa e një presioni të qartë ndaj Serbisë për ta zgjidhur këtë çështje thelbësore ka krijuar një situatë ku dialogu po përqendrohet më shumë në çështje teknike ose të brendshme, duke i lënë anash kërkesat legjitime të Kosovës për sovranitet dhe njohje ndërkombëtare.

Tensionet në veri të Kosovës dhe paqëndrueshmëria: Një nga pasojat më të dukshme të qasjes së Lajçakut dhe dialogut të favorizuar për Serbinë është rritja e tensioneve në veri të Kosovës, ku shumica e popullsisë janë serbë. Përpjekjet e qeverisë së Kosovës për të integruar këtë pjesë të vendit dhe për të vendosur kontrollin e plotë të saj janë përballur me rezistencë të fortë nga serbët lokalë dhe nga Beogradi, që vazhdon të luajë një rol aktiv në mbështetjen e tyre. Incidentet e fundit në veri të Kosovës, përfshirë përplasjet mes policisë dhe serbëve lokalë, janë pasojë e drejtpërdrejtë e mosmarrëveshjeve të vazhdueshme mbi kontrollin dhe sovranitetin në këtë rajon. Pavarësisht presioneve ndërkombëtare, Serbia vazhdon të mbajë ndikim të fortë në këto komuna, duke përdorur veriun si një mjet për të mbajtur Kosovën në një pozitë të dobët. Ky është një tregues se dialogu nuk po arrin të zgjidhë çështjet themelore të sovranitetit të Kosovës dhe stabilitetit në veri.

Dinamika gjeopolitike dhe presioni ndërkombëtar: Një faktor tjetër që ka ndikuar në këtë dialog është roli i gjeopolitikës në rajon. Serbia ka pozicionuar veten si një vend që balancon mes perëndimit dhe fuqive lindore, si Rusia dhe Kina. Kjo e ka bërë të vështirë për BE-në, përfshirë edhe Lajçakun, të ushtrojë presion të fortë ndaj Beogradit për të bërë lëshime domethënëse. Serbia ka përfituar nga një pozicion i favorshëm ndërkombëtar, duke marrë mbështetje ekonomike dhe politike nga perëndimi pa bërë përparime reale në normalizimin e marrëdhënieve me Kosovën. Në këtë kontekst, Lajçaku dhe BE-ja kanë qenë të kujdesshëm në trajtimin e Serbisë, duke mos dashur të prishin marrëdhëniet me një vend që konsiderohet kyç për stabilitetin në Ballkanin Perëndimor. Kjo qasje ka thelluar perceptimin se Serbia ka më shumë përfitime nga dialogu, ndërsa Kosova po përballet me një presion më të madh për të bërë lëshime.

Rrugëdalja nga qorrsokaku: Çfarë duhet ndryshuar? Nëse dialogu Kosovë-Serbi vazhdon në të njëjtën rrugë që ka ndjekur deri më tani, me Lajçakun në krye dhe me favorizimin e vazhdueshëm të Serbisë, ekziston rreziku që Kosova të përballet me pasoja të rënda afatgjata. Për të shmangur këtë skenar, disa ndryshime strategjike janë të nevojshme.

Presion ndërkombëtar mbi Serbinë: Një nga ndryshimet më të rëndësishme që duhet të ndodhë është rritja e presionit ndërkombëtar mbi Serbinë për të bërë lëshime të vërteta në procesin e dialogut. Njohja e Kosovës duhet të jetë një nga pikat kyçe në tryezën e negociatave, dhe Serbia duhet të përballet me pasoja konkrete nëse vazhdon të refuzojë këtë njohje.

Mbështetje për sovranitetin e Kosovës: Bashkimi Evropian dhe ndërmjetësit e dialogut duhet të respektojnë sovranitetin dhe integritetin territorial të Kosovës. Çështje si Asociacioni i Komunave me Shumicë Serbe duhet të trajtohen në përputhje me Kushtetutën e Kosovës dhe pa kompromentuar funksionalitetin shtetëror të vendit. Krijimi i një strukture që sfidon sovranitetin e Kosovës nuk duhet të jetë pjesë e zgjidhjes së dialogut.

Moskordinimi i politikës së Kosovës me ShBA-në, që është aleati kryesor dhe mbështetësi më i fuqishëm i shtetësisë dhe sovranitetit të Kosovës, krijon një situatë të ndërlikuar që u shkon përshtati interesave të Serbisë dhe përfaqësuesit të BE-së, Miroslav Lajçak. Kur Kosova dështoi të harmonizojë politikat e saj me ato të partnerëve strategjikë ndërkombëtarë, në veçanti me ShBA-në, kjo dobëson fuqinë e saj negociuese dhe pozitën e saj ndërkombëtare. ShBA-ja ka qenë për shumë vite shtylla kryesore për përparimin e Kosovës në drejtim të njohjes ndërkombëtare, forcimit të institucioneve demokratike dhe përpjekjeve për normalizimin e marrëdhënieve me Serbinë. Çdo mospërputhje ndërmjet Kosovës dhe ShBA-së mund të shkaktojë një humbje të mbështetjes së përhershme diplomatike dhe të ushtrojë presion mbi Kosovën për të bërë lëshime në bisedimet me Serbinë. Nga ana tjetër, Miroslav Lajçak, i cili përfaqëson Bashkimin Evropian në dialogun ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, përfiton nga këto përçarje. Pozita e tij është që të ruajë një balancë në marrëdhëniet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, por kjo shpesh është interpretuar si një qasje që favorizon Serbinë, veçanërisht kur BE-ja ka dështuar të tregojë një qëndrim të qartë për njohjen e Kosovës. Ky moskoordinim i politikave me ShBA-në vetëm sa e forcon ndikimin e Lajçakut dhe BE-së si ndërmjetës neutralë, duke dobësuar gjithashtu rolin e ShBA-së në proces. Serbia, ndërkohë, përfiton nga ky boshllëk në bashkëpunimin ndërmjet Kosovës dhe ShBA-së. Duke shfrytëzuar çdo distancë apo çarje në marrëdhëniet ndërmjet Kosovës dhe aleatëve të saj perëndimorë, Serbia është në gjendje të avancojë interesat e saj, veçanërisht në arenën diplomatike, duke lobuar kundër njohjes së Kosovës dhe duke fituar më shumë mbështetje nga vende që nuk e kanë njohur ende Kosovën. Moskordinimi i politikës me ShBA-në rrezikon gjithashtu integrimin e Kosovës në institucionet evropiane dhe euroatlantike, si dhe dobëson perspektivën e saj për anëtarësim në organizata ndërkombëtare, përfshirë OKB-në. Për Kosovën është thelbësore të mbajë një linjë të qëndrueshme dhe të sinkronizuar me ShBA-në, në mënyrë që të ruajë stabilitetin e saj diplomatik dhe të vazhdojë të jetë një partner i besuar për fuqitë perëndimore.

Pjesëmarrja e ShBA-së në dialogun ndërmjet Kosovës dhe Serbisë ka qenë dhe mbetet faktor kyç në përpjekjet për të zgjidhur konflikte dhe për të arritur një marrëveshje të qëndrueshme. Në të ardhmen, është e mundur dhe duhet që ShBA të vazhdojë të luajë një rol të rëndësishëm për disa arsye: Interesat Strategjike: ShBA ka interesa strategjike në stabilitetin e Ballkanit, dhe një marrëveshje e qëndrueshme ndërmjet Kosovës dhe Serbisë është e rëndësishme për stabilitetin e rajonit.
Mbështetje ndërkombëtare: ShBA mund të përdorë ndikimin e saj për të siguruar mbështetje ndërkombëtare për një marrëveshje dhe për të ndihmuar në menaxhimin e proceseve të implementimit të saj.

Diplomacia dhe ndihma ekonomike: ShBA mund të ofrojë asistencë ekonomike dhe diplomatike për të ndihmuar në zbatimin e marrëveshjes dhe për të siguruar që palët të përmbushin angazhimet e tyre.

Përpjekjet për pajtimin: ShBA ka ndihmuar në promovimin e dialogut dhe mund dhe duhet të vazhdojë të luajë një rol aktiv në ndihmën e palëve për të gjetur zgjidhje dhe për të ndihmuar në mosmarrëveshjeve të mbetura.

Ndikimi politik: ShBA ka një ndikim të konsiderueshëm në politikën ndërkombëtare dhe mund të përdorë këtë ndikim për të promovuar një zgjidhje të drejtë dhe të qëndrueshme për të dy palët. Roli i ShBA-së në të ardhmen do të varet nga zhvillimet politike dhe diplomatike, si dhe nga angazhimet e tjera të ShBA-së në nivel global.