Shkruan: Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

I. Nga premtimet në realitetin diplomatik

Diplomacia është mjeti kryesor për fuqizimin e sovranitetit shtetëror dhe për sigurimin e njohjeve ndërkombëtare, anëtarësimeve në organizata globale dhe forcimit të aleancave strategjike. Në rastin e Kosovës, ekziston një mospërputhje e dukshme mes detyrimeve të saj kushtetuese dhe ndërkombëtare dhe rezultateve të arritura në politikën e jashtme.

Që nga shpallja e pavarësisë më 2008, Kosova ka gëzuar mbështetje të gjerë nga aleatët perëndimorë, veçanërisht SHBA dhe BE. Megjithatë, që nga viti 2018, diplomacia e saj ka pësuar një rënie të dukshme, duke rezultuar në:

Stagnimin e procesit të njohjeve ndërkombëtare.

Dështimin në anëtarësimin në organizata të rëndësishme. Përkeqësimin e marrëdhënieve me aleatët strategjikë. Dobësimin e pozicionit të saj në raport me Serbinë.
Për ta analizuar këtë situatë, duhet të shqyrtojmë faktorët kushtetues, ndërkombëtarë dhe historikë, si dhe të bëjmë një krahasim me vendet e tjera që kanë kaluar sfida të ngjashme.

II. Detyrimet Kushtetuese dhe Mungesa e Strategjisë Shtetërore

2.1 Parimet Kushtetuese të Politikës së Jashtme të Kosovës

Kushtetuta e Kosovës përcakton qartë rolin e diplomacisë në funksionalizimin e shtetit:
Neni 17: Kosova zhvillon marrëdhënie ndërkombëtare në përputhje me të drejtën ndërkombëtare dhe synon anëtarësimin në organizata globale.
Neni 18: Marrëveshjet ndërkombëtare duhet të ratifikohen nga Kuvendi dhe të pasqyrojnë interesat strategjike të shtetit.
Neni 20: Sovraniteti mund të delegohet përmes anëtarësimit në organizata ndërkombëtare.
Përkundër këtyre dispozitave, Kosova nuk ka ndjekur një strategji të qartë për diplomacinë e saj. Qeveritë e ndryshme kanë dështuar të zhvillojnë një politikë konsistente dhe të koordinuar me aleatët perëndimorë.

2.2 Krahasimi me Kroacinë dhe Slloveninë

Kroacia (1991-1995): Brenda katër vitesh, ajo siguroi njohjen nga shumica e vendeve të botës përmes një diplomacie të koordinuar me SHBA dhe BE.
Sllovenia (1991-1993): Brenda dy vitesh, Sllovenia u bë anëtare e OKB-së (1992), OSBE-së (1992) dhe Këshillit të Evropës (1993).
Kosova (2008-2024): Në 16 vite pavarësi, Kosova ende nuk është anëtare e OKB-së, Këshillit të Evropës apo OSBE-së.

III. Dështimi në anëtarësimin në organizata ndërkombëtare

3.1 Pengesat në Këshillin e Evropës dhe INTERPOL

Këshilli i Evropës (2023-2024): Kosova ka dështuar të sigurojë votat e nevojshme për anëtarësim për shkak të mungesës së diplomacisë aktive.
INTERPOL (2018): Dështimi për anëtarësim erdhi si pasojë e një lobimi agresiv serb dhe mungesës së një kundër-lobimi të efektshëm nga Kosova.

3.2 Krahasimi me Maqedoninë e Veriut dhe Malin e Zi

Maqedonia e Veriut (2018): Për të siguruar anëtarësimin në NATO dhe BE, pranoi Marrëveshjen e Prespës me Greqinë.
Mali i Zi (2017): Pavarësisht kundërshtimit të Serbisë dhe Rusisë, arriti anëtarësimin në NATO përmes një diplomacie të zgjuar.
Kosova (2024): Ende nuk ka përmbushur anëtarësimin në organizata kryesore për shkak të një qasjeje jokonsekuente dhe shpesh konfrontuese.

IV. Stagnimi i procesit të njohjeve ndërkombëtare

4.1 Problemi i tërheqjes së njohjeve

Kosova është përballur me një fenomen të rrezikshëm: tërheqjen e njohjeve nga disa vende për shkak të lobimit serb.
Deri më tani, mbi 10 vende kanë tërhequr njohjen e Kosovës, përfshirë Surinamin, Guinea-Bissau dhe Sierra Leonen.

4.2 Krahasimi me Tajvanin
Tajvani përballet me tërheqjen e njohjeve për shkak të presionit kinez.
Por, ai ka ndërtuar strategji të forta ekonomike dhe diplomatike për të siguruar aleatë të rinj.
Kosova nuk ka ndjekur një strategji të tillë dhe ka humbur disa njohje pa ndërtuar aleanca të reja.

V. Marrëdhëniet e tensionuara me aleatët kryesorë

5.1 Konflikti me BE dhe SHBA
BE ka vendosur masa ndëshkuese ndaj Kosovës për shkak të moskoordinimit të saj me politikën e jashtme evropiane.
SHBA ka kritikuar Kosovën për qasjen e saj ndaj dialogut me Serbinë dhe ka paralajmëruar humbjen e mbështetjes.

5.2 Krahasimi me Ukrainën
Ukraina ka mbajtur marrëdhënie të forta me SHBA dhe BE, duke siguruar mbështetje të gjerë ndërkombëtare.
Kosova ka dështuar ta mbajë këtë mbështetje të pakushtëzuar për shkak të politikave të brendshme konfrontuese.

VI. Diplomacia e Kosovës në krahasim me vendet e ngjashme

Diplomacia është një mjet kyç për sigurimin e njohjeve ndërkombëtare, anëtarësimin në organizata dhe ruajtjen e sovranitetit. Për ta kuptuar më mirë zbehjen e diplomacisë së Kosovës, është e domosdoshme një analizë krahasuese me shtete që kanë kaluar sfida të ngjashme, si Kroacia, Sllovenia, Maqedonia e Veriut, Tajvani dhe Palestina.

6.1 Kroacia: Diplomacia strategjike për integrim të shpejtë

Sfidat: Kroacia u përball me luftën e viteve 1991-1995 dhe me hezitimin e disa vendeve për ta njohur pavarësinë e saj.

Strategjia e përdorur:
Një diplomaci e fortë me SHBA dhe BE.
Bashkëpunim me Tribunalin e Hagës për të treguar përkushtim ndaj drejtësisë ndërkombëtare.
Angazhim në reforma për t’u anëtarësuar në BE dhe NATO.
Anëtarësim në OKB në vitin 1992.
Anëtarësim në NATO më 2009 dhe në BE më 2013.

6.2 Sllovenia: Diplomacia si mjet i integrimit të shpejtë

Sfidat: Sllovenia shpalli pavarësinë nga Jugosllavia më 1991 dhe kishte nevojë për njohje ndërkombëtare të shpejtë.
Diplomaci pragmatike me shtetet kryesore të BE-së.
Mosangazhim në konfliktet ballkanike për të ruajtur një imazh neutral.
Reforma të shpejta për të përmbushur kriteret e anëtarësimit në organizata ndërkombëtare.
Anëtarësim në OKB më 1992.
Anëtarësim në BE dhe NATO më 2004.

Krahasimi me Kosovën:
Kosova nuk ka treguar të njëjtën pragmatizëm diplomatik. Përkundrazi, shpesh ka ndjekur një qasje konfrontuese me BE-në dhe SHBA-në, duke humbur mbështetje.

6.3 Maqedonia e Veriut: Diplomacia e kompromiseve për integrim

Sfidat: Maqedonia u përball me mosnjohjen nga Greqia për shkak të çështjes së emrit dhe me tensione etnike të brendshme.
Marrëveshja e Prespës (2018) me Greqinë për të ndryshuar emrin e shtetit dhe për të hapur rrugën e anëtarësimit në NATO dhe BE.
Përfshirja e shqiptarëve në qeverisje për të ruajtur stabilitetin e brendshëm.
Anëtarësim në NATO më 2020.
Proces më i qartë për anëtarësim në BE.

6.4 Tajvani: Diplomacia ekonomike për të mbijetuar në izolim

Sfidat: Tajvani është i izoluar diplomatikisht për shkak të presionit të Kinës, me shumë vende që nuk e njohin si shtet sovran.
Diplomacia ekonomike: investime dhe ndihma për vende të vogla që e njohin.
Lidhje të forta me SHBA-në dhe vendet perëndimore për mbrojtje ushtarake.
Anëtarësim në organizata ku nuk kërkohet njohje shtetërore e plotë, si Organizata Botërore e Tregtisë (WTO).
Lidhje të forta ekonomike me vendet perëndimore.
Pavarësi de facto pavarësisht mungesës së njohjes nga OKB-ja.

6.5 Palestina: Diplomacia si mjet për të fituar njohje graduale

Sfidat: Palestina përballet me kundërshtimin e fuqishëm të Izraelit dhe SHBA-së për të siguruar njohje të plotë.
Angazhimi në organizata ndërkombëtare si UNESCO dhe Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (ICJ).
Marrëdhënie të ngushta me vendet arabe dhe ato që kundërshtojnë Izraelin.
Diplomaci aktive në OKB për të fituar njohje graduale.
Njohja nga mbi 130 vende.
Statusi si “Shtet Vëzhgues” në OKB.

Krahasimi me Kosovën:
-Palestina ka përdorur çdo mundësi për të fituar njohje të reja, Kosova ka dështuar të mbajë edhe njohjet ekzistuese dhe nuk ka ndjekur një strategji aktive në OKB.
-Tajvani ka ndërtuar një strategji ekonomike dhe diplomatike për të mbijetuar pa njohje të gjerë ndërkombëtare, ndërsa Kosova nuk ka përdorur në mënyrë të duhur avantazhet e saj ekonomike dhe gjeopolitike për të rritur ndikimin e saj.
-Maqedonia e Veriut pranoi kompromisin për të arritur synimet e saj strategjike, Kosova ka refuzuar qasje të tilla, siç shihet në raport me dialogun me Serbinë. Kjo ka vonuar procesin e anëtarësimit të saj në organizata kyçe.
Kosova, ndryshe nga Kroacia, nuk ka zhvilluar një diplomaci strategjike për të siguruar anëtarësimin në organizata kyçe si NATO dhe BE. Për më tepër, ka pasur përplasje me aleatët perëndimorë, duke dobësuar pozicionin e saj.

VII. Rekomandime për reformimin e politikës së jashtme
Riorganizimi i MPJD-së me diplomatë profesionistë.
Forcimi i marrëdhënieve me SHBA-në dhe BE-në.
Lobim më agresiv për anëtarësim në organizata ndërkombëtare.
Strategji kundër fushatës diplomatike të Serbisë.
Pa një diplomaci të fuqishme, Kosova rrezikon të mbetet në izolim ndërkombëtar.