Shkruan: Prof. Dr. Fejzulla Berisha

1. Periudha e Pavarësisë (1912-1913) – Diplomacia Evropiane: Shqipëria shpalli pavarësinë nga Perandoria Osmane më 28 Nëntor 1912.

Kjo periudhë ishte e pasigurt dhe e tensionuar për shkak të interesave të mëdha të fuqive evropiane në Ballkan. Konferenca e Ambasadorëve në Londër (1912-1913) shpalli krijimin e shtetit shqiptar dhe përcaktoi kufijtë e tij. Fuqitë e mëdha si Italia, Austria-Hungaria, dhe Serbia kishin ndikim të madh në këto vendime për të mbrojtur interesat e tyre strategjike dhe ekonomike.
Periudha e Mesme dhe Lufta e Dytë Botërore (1914-1944) – Diplomacia Evropiane: Shqipëria u pushtua nga Italia në vitin 1939 dhe më pas nga Gjermania gjatë Luftës së Dytë Botërore. Diplomacia evropiane në këtë periudhë ishte e përqendruar në përpjekjet për të mbrojtur interesat e saj në rajon, duke ndihmuar në ndarjen e ndikimeve dhe krijimin e marrëveshjeve për pasluftën.
Diplomacia: Austro-Hungareze kishte ndikim të rëndësishëm në krijimin dhe ruajtjen e identitetit dhe shtetit shqiptar gjatë periudhës së fundit të shekullit XIX dhe fillimit të shekullit XX. Kjo ndihmë është reflektuar në disa mënyra:
– Mbështetje politike dhe diplomatike: Austro-Hungaria luajti një rol të rëndësishëm në mbështetje të kauzës shqiptare për autonomi dhe pavarësi. Ajo ndihmoi në promovimin e interesave shqiptare në skenën ndërkombëtare, duke mbështetur shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë në 1912.
– Ngritja e institucioneve: Gjatë periudhës së administratës austriake në Shqipëri (në formën e ndihmës ushtarake dhe organizative), ishin bërë përpjekje për të ndihmuar në ngritjen e strukturave administrative dhe ushtarake të shtetit shqiptar të sapokrijuar.
– Kultura dhe identiteti: Austro-Hungaria gjithashtu ndihmoi në ruajtjen dhe zhvillimin e identitetit kulturor shqiptar, duke mbështetur iniciativa të ndryshme kulturore dhe edukative që kontribuuan në forcimin e ndjenjës kombëtare shqiptare. Megjithatë, ndikimi i Austro-Hungarisë kishte kufizime dhe shpesh ishte i ndërlikuar për shkak të interesave të ndryshme dhe përplasjeve me fuqitë e tjera të mëdha, si Italia dhe Serbia.
– Diplomacia Amerikane: Në këtë periudhë, politika e SHBA-ve ishte e fokusuar kryesisht në luftën e dytë dhe në ndihmën ndaj aleatëve. Shqipëria nuk ishte një prioritet kryesor për SHBA-të gjatë luftës, por politika e pasluftës amerikane përfshiu mbështetje të ngadaltë për demokratizimin e vendeve të Europës Lindore dhe Juglindore.
3. Periudha e Komunizmit (1944-1990) – Diplomacia Evropiane: Shqipëria nën regjimin komunist të Enver Hoxhës ishte një aleate e ngushtë e Bashkimit Sovjetik deri në vitin 1961, kur Shqipëria u distancua dhe filloi të mbështetet nga Kina. Diplomacia evropiane ishte e kufizuar në këtë periudhë, pasi Shqipëria ishte një shtet i mbyllur dhe i izoluar.
– Diplomacia Amerikane: SHBA-të nuk kishin marrëdhënie diplomatike me Shqipërinë komuniste. Politika amerikane e Luftës së Ftohtë përfshinte përpjekjet për të mbështetur vendet jo-komuniste në Europë dhe Ballkan, por Shqipëria mbeti jashtë vëmendjes kryesore.

– Periudha e Pas-komunizmit (1990 në vazhdim) – Diplomacia Evropiane: Pas rënies së regjimit komunist, Shqipëria e rifilloi procesin e integrimit në Bashkimi Evropian. Diplomacia evropiane ndihmoi në mbështetje të reformave politike dhe ekonomike, dhe përfshiu ndihmë për ndërtimin e institucioneve dhe stabilizimin e vendit.

– Diplomacia Amerikane: SHBA-të luajtën një rol të rëndësishëm në ndër vitet e fundit, Britania e Madhe ka luajtur një rol aktiv në çështjet e Kosovës në disa mënyra:

– Mbështetje për Integrimin Evropian: Britania e Madhe ka mbështetur përpjekjet e Kosovës për integrimin në strukturat evropiane, duke ofruar përkrahje për procesin e liberalizimit të vizave dhe për përpjekjet e Kosovës për t’u bashkuar me organizatat ndërkombëtare.

– Diplomacia dhe Dialogu: Britania e Madhe ka kontribuar në përpjekjet për arritjen e marrëveshjeve midis Kosovës dhe Serbisë, duke inkurajuar dialogun për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve dhe normalizimin e marrëdhënieve.

– Ndihma dhe Asistenca: Ajo ka ofruar ndihmë për zhvillimin ekonomik dhe institucional të Kosovës, duke mbështetur projekte zhvillimi, duke ndihmuar në sektorët e arsimit dhe shëndetësisë, dhe duke përmirësuar kapacitetet e qeverisë dhe administratës.

– Siguria dhe Stabiliteti: Përmes forcave të saj në KFOR (Forcat e Sigurisë për Kosovën), Britania e Madhe ka kontribuar në ruajtjen e paqes dhe stabilitetit në rajon, duke siguruar një mjedis të sigurt dhe të qëndrueshëm në Kosovë.

– Politika e Jashtme: Në planin ndërkombëtar, Britania e Madhe ka mbështetur pavarësinë e Kosovës në forumet ndërkombëtare dhe ka marrë pjesë në bisedimet për statusin e Kosovës në organizata të ndryshme si Kombet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian. Angazhimi i Britanisë së Madhe për Kosovën është shumëdimensional, duke përfshirë aspekte diplomatike, ekonomike dhe të sigurisë, për të ndihmuar në përmirësimin e situatës dhe promovimin e stabilitetit në rajon. Politika amerikane ndaj Kosovës është zhvilluar në mënyrë të vazhdueshme që nga fundi i shekullit XX, duke reflektuar jo vetëm interesat strategjike të Shteteve të Bashkuara në rajon, por edhe angazhimin e tyre për të promovuar stabilitetin, demokracinë dhe të drejtat e njeriut. Më poshtë gjendet një përmbledhje më e detajuar për secilën periudhë kryesore:

– Shpërbërja e Jugosllavisë dhe Konflikti në Kosovë (1990-1999)
– Shpërbërja e Jugosllavisë: Gjatë viteve 1990, Jugosllavia filloi të shpërbëhej me luftëra të dhunshme në Slloveni, Kroaci, dhe më pas në Bosnje dhe Hercegovinë. Në këtë periudhë, Kosova ishte ende një provincë autonome brenda Serbisë, por autonomia e saj u anulua në mënyrë të njëanshme nga regjimi i Sllobodan Millosheviqit në 1989.

– Represioni dhe Rezistenca:

Nën Millosheviqin, shqiptarët e Kosovës u përballën me një represion të ashpër. Reagimi fillestar i shqiptarëve të Kosovës, nën udhëheqjen e Ibrahim Rugovës dhe Lëvizjes për Pavarësi me metoda paqësore, nuk tërhoqi vëmendje të madhe ndërkombëtare, përfshirë SHBA-të.

– Shfaqja e UÇK-së dhe Ndërhyrja Ndërkombëtare:

Me formimin e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK) në vitet 1996-1997 dhe intensifikimin e dhunës, çështja e Kosovës filloi të tërheqë vëmendjen ndërkombëtare. Pasi diplomacia ndërkombëtare dështoi të zgjidhë konfliktin, SHBA luajti një rol kyç në vendimin e NATO-s për të ndërhyrë ushtarakisht në vitin 1999 për të ndaluar fushatën e spastrimit etnik të kryer nga forcat serbe në Kosovë.

– Fushata e NATO-s: Ndërhyrja ajrore e NATO-s, e cila zgjati 78 ditë (mars-qershor 1999), u udhëhoq nga SHBA dhe përfundoi me tërheqjen e forcave serbe dhe vendosjen e një misioni ndërkombëtar për të administruar Kosovën, nën udhëheqjen e Kombeve të Bashkuara (UNMIK).

– Administrimi Ndërkombëtar dhe Pavarësia e Kosovës (1999-2008)

– Vendosja e Administrimit Ndërkombëtar: Pas luftës, Kosova u vendos nën administrimin e përkohshëm të UNMIK-ut, me një prani të konsiderueshme ushtarake ndërkombëtare përmes KFOR-it, një forcë paqeruajtëse e drejtuar nga NATO. SHBA mbështeti fuqimisht këtë administrim dhe ofroi mbështetje financiare dhe ushtarake për stabilizimin e Kosovës.

– Procesi i Statusit Final: Gjatë kësaj periudhe, SHBA mbështeti përpjekjet për të arritur një zgjidhje për statusin final të Kosovës. Plani i Ahtisaarit, i propozuar nga ish-presidenti finlandez Martti Ahtisaari nën mbikëqyrjen e OKB-së, parashikonte pavarësinë e mbikëqyrur të Kosovës dhe siguronte të drejta të gjera për komunitetet pakicë. SHBA mbështeti fuqimisht këtë plan, i cili përfundimisht çoi në shpalljen e njëanshme të pavarësisë së Kosovës më 17 shkurt 2008.

– Pas Pavarësisë dhe Njohja Ndërkombëtare (2008-2024)
– Shpallja e Pavarësisë dhe Njohja Ndërkombëtare: SHBA ishte ndër vendet e para që njohu pavarësinë e Kosovës, dhe ka punuar intensivisht për të siguruar njohje nga sa më shumë vende të tjera. Deri më sot, mbi 100 vende kanë njohur pavarësinë e Kosovës, megjithatë disa vende të rëndësishme si Rusia, Kina, dhe pesë vende të BE-së ende nuk e kanë njohur.

– Dialogu me Serbinë: SHBA ka luajtur një rol të rëndësishëm në dialogun midis Kosovës dhe Serbisë, i cili ka për qëllim normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet dy vendeve. Dialogu ka prodhuar disa marrëveshje të rëndësishme, por ende mbeten çështje të pazgjidhura. SHBA ka mbështetur dhe ndërmjetësuar dialogun, duke bërë presion mbi të dy palët për të arritur një marrëveshje gjithëpërfshirëse. –

Mbështetja për Reformën dhe Zhvillimin: SHBA ka ofruar mbështetje të konsiderueshme për reformat në drejtësi, ndërtimin e institucioneve demokratike, dhe zhvillimin ekonomik të Kosovës. Përmes programeve si USAID, SHBA ka ndihmuar në zhvillimin e kapaciteteve institucionale dhe forcimin e sundimit të ligjit.

– Prania Ushtarake dhe Siguria: SHBA ka mbajtur një prani të rëndësishme ushtarake në Kosovë përmes misionit të KFOR-it dhe ka ndihmuar në ndërtimin dhe trajnimin e Forcës së Sigurisë së Kosovës (FSK). SHBA e sheh Kosovën si një partner strategjik në Ballkan dhe vazhdon të mbështesë integrimin e saj në organizatat ndërkombëtare si NATO. -Sfida të Reja dhe Perspektivat e Ardhshme (2024)

– Integrimi Euro-Atlantik: SHBA vazhdon të mbështesë integrimin e Kosovës në BE dhe NATO, pavarësisht sfidave që rrjedhin nga mosnjohja e Kosovës nga disa vende anëtare të BE-së dhe qëndrimet e Serbisë dhe Rusisë.

– Lufta Kundër Korrupsionit dhe Sundimi i Ligjit**: Një nga prioritetet kryesore të politikës amerikane në Kosovë mbetet lufta kundër korrupsionit dhe forcimi i sundimit të ligjit. Këto çështje janë konsideruar thelbësore për stabilitetin dhe zhvillimin afatgjatë të Kosovës.

– Marrëdhëniet me Serbinë: Përkundër përpjekjeve të shumta, marrëdhëniet me Serbinë mbeten të tensionuara, dhe SHBA vazhdon të luajë një rol kyç në përpjekjet për të gjetur një zgjidhje paqësore dhe të qëndrueshme. Ndërkohë, SHBA ka kërkuar që Kosova dhe Serbia të arrijnë një marrëveshje që të mundësojë njohjen e ndërsjellë dhe normalizimin e plotë të marrëdhënieve. Politika amerikane ndaj Kosovës ka qenë dhe mbetet një faktor kyç në zhvillimet e brendshme dhe në skenën ndërkombëtare të Kosovës, duke kontribuar në stabilitetin e rajonit dhe duke mbështetur aspiratat e Kosovës për një të ardhme evropiane dhe euro-atlantike. SHBA dhe Kosova – interesat Strategjike në Ballkan: SHBA-ja ka një interes të veçantë në ruajtjen e stabilitetit në Ballkan për të parandaluar ndikimin e shteteve rivale si Rusia dhe Kina. Stabiliteti i Kosovës është pjesë e një strategjie më të gjerë për të mbajtur ndikimin amerikan dhe për të siguruar një rajon të stabilizuar dhe të integruar në strukturat perëndimore. – Partneriteti me NATO-n dhe BE-në: SHBA-ja vazhdon të bashkëpunojë ngushtë me NATO-n dhe Bashkimi Evropian për të adresuar sfidat e sigurisë dhe zhvillimit në Ballkan, duke mbështetur përpjekjet e BE-së në proceset e integrimit të Kosovës dhe të rajonit në përgjithësi. Diplomacia amerikane në lidhje me Kosovën dhe Ballkanin ka qenë e orientuar nga mbështetje për stabilitetin dhe zhvillimin e rajonit, si dhe nga ruajtja e influencës dhe interesave strategjike të SHBA-së.

Çfarë bëjnë dhe çfarë duhet të bëjnë shqiptarët për shqiptarët? Faik Konica u thotë shqiptarëve: Duke parë dhe duke dëgjuar, bota mëson mend dhe ndërtohet. Ne shqiptarët, s’marrim dot mësime; malet të tunden dhe të rrëkëllehen, ne nuk këmbejmë mënyrën tonë. Mbani mirë këtë që po ju them: në njëqind vjet, në vafshim si po vemi, do të jemi aq poshtë sa edhe sot. Armiqtë e Shqipërisë janë shqiptarët, jo të tjerë. Shqiptarët kanë shkruar me gjakun e tyre më tepër se një faqe në histori të Evropës. Gjithë shqiptarët kudo dhe pa dallim, Faik Konica do i këshillonte: Të përpiqemi me të gjitha forcat tona të shërojmë shqiptarët nga dashuria për individët. Ata duhet të mësojnë të duan Shqipërinë – jo për t’i bërë qejfin këtij apo atij shqiptari.” (‘Albania’ 16, 15-30 korrik 1898). Foto që flet ja ku jemi në shqiptarët! (Të marrim mësim nga e kaluara…!)

Duke u nisur dhe apostrofuar premisat e cekura me lartë dhe praktikes shoqërore ndërkombëtare si dhe, duke u mbështetur në përkëdheljen e Serbisë nga BE dhe propozimet për Kosovën në lidhje me dialogun, praktika tregon një diskrepancë ndërmjet qëndrimeve të mëhershme të Brukselit dhe praktikës ndërkombëtare në Kosovë, veçanërisht nga BE, e cila po mbështet agresorin historik dhe aktual ndaj Kosovës, ndërsa neve na mban leksione. Kam bindjen se, si Republikë e Kosovës, duhet të ndërpresim çdo bisedim me Beogradin derisa të trajtohemi si palë e barabartë. Përgjegjësia për këtë që BE po luan me Kosovën i takon Evropës së djeshme dhe të sotme. Prandaj, më e mira është të bashkëpunojmë ngushtë me SHBA dhe BE, por jo me Serbinë. Me Serbinë, vetëm pas njohjeve dhe shkëmbimit diplomatik Kosovë-Serbi.