Demonstrata e vitit 1981 në Kosovë – disa parulla që u përdorën gjatë demonstratave (5)

Prof. dr. Sabile Keçmezi – Basha

Në damarët e historisë sonë të trazuar, mes betejave, sakrificave dhe shpresave të pashuara, përjetësisht kumbon një thirrje e shenjtë: “Duam bashkimin e viseve shqiptare.” Kjo nuk është një fjali e zakonshme, as një dëshirë kalimtare, por një betim që buron nga rrënjët e kombit, një ëndërr e gdhendur në shpirtin e çdo shqiptari që e di se atdheu nuk matet me kufij artificialë, por me gjakun që lidh vëllezër dhe motra përtej maleve, lumenjve dhe fushave.

Historia na ka copëtuar me dhunë, na ka ndarë padrejtësisht, duke na lënë si gurë të shpërndarë të një mozaiku që dikur ishte i plotë. Por, edhe të ndarë, kemi mbetur një. Sepse kufijtë mund të vizatohen mbi letër, por kurrë mbi zemrën e një populli që frymon së bashku, që flet të njëjtën gjuhë, që këndon të njëjtat këngë dhe vajton të njëjtat plagë.

Bashkimi nuk është një ëndërr e largët, por një drejtësi e mohuar. Nuk është thjesht një akt politik, por një rikthim i natyrshëm i asaj që historia deshi ta zhbëjë. Është një dëshirë e shenjtëruar nga gjaku i derdhur, nga lotët e nënave, nga gjurmët e të parëve tanë që kurrë nuk pranuan të harroheshin.

“Duam bashkimin e viseve shqiptare” është thirrja e brezave që lindën me mallin për vëllezërit e tyre të mbetur përtej kufijve të vendosur nga të huajt. Është zëri i historisë që kërkon të ripërmbushet, është amaneti i atyre që dhanë jetën, duke mos parë kurrë një flamur që valëvitet për të gjithë.

Por bashkimi nuk vjen vetëm si një dhuratë e kohës. Ai është një përpjekje, një rrugë e gjatë e mbushur me sfida, një betejë që kërkon mençuri, guxim dhe dashuri për kombin mbi çdo interes tjetër. Nuk është vetëm një bashkim tokash, por një bashkim shpirtrash, një bashkim mendjesh që nuk pranojnë të jetojnë të ndarë në mendësi, as në qëllime.

Dhe një ditë, kur ky zë të bëhet i pathyeshëm, kur çdo shqiptar të kuptojë se fuqia jonë qëndron në unitetin tonë, kur historia të pranojë të kthejë atë që padrejtësisht na është marrë – atëherë kjo thirrje do të mos mbetet më vetëm fjalë.

Atëherë, bashkimi nuk do të jetë më një ëndërr e shtypur, por një dritë që do të ndriçojë mbi të gjithë. Sepse ajo që është një në zemër, duhet të jetë një edhe në realitet.

“Ne nuk jemi jugosllavë, por jemi shqiptarë” – identiteti që s’zhbëhet

Në thellësitë e historisë, në faqet e gjakosura të një populli që kurrë nuk pranoi të fshihej, buçet një zë që nuk mund të shuhet: “Ne nuk jemi jugosllavë, por jemi shqiptarë.” Kjo nuk është thjesht një pohim, as një refuzim i një identiteti të imponuar – kjo është një betim, një e vërtetë e pashmangshme, një e drejtë që lind me çdo frymë shqiptari dhe që nuk mund të shkulet nga asnjë dorë pushtuese, nga asnjë dorë që mundohet të shkruajë historinë sipas interesave të veta.

Ne nuk jemi ata që na quajtën. Ne jemi ata që kemi qenë dhe që do të jemi gjithmonë: shqiptarë, bij të një toke të lashtë, bij të një gjuhe që s’është shuar as në stuhi, as në skllavëri, as në dhunën e perandorive që erdhën e ikën, por që kurrë nuk na thyen.

Të na quajnë ndryshe nuk do të thotë se jemi ndryshe. Të na mohojnë të shkuarën nuk do të thotë se do të na vjedhin të ardhmen. Të na imponojnë një tjetër emër nuk do të thotë se mund të na ndryshojnë shpirtin.
Sepse të jesh shqiptar nuk është një zgjedhje e rastësishme, por një trashëgimi që rrjedh në gjak, një përkatësi që jeton në mendje dhe në zemër. Të jesh shqiptar do të thotë të mos i përulesh padrejtësisë, të mos pranosh që të tjetërsohesh, të mos harrosh gjuhën që nënat na e kënduan si ninullë dhe që është flamuri ynë i parë para se të njohim çdo tjetër.

Jugosllavia erdhi me kufij, me dhunë, me përpjekjen për të zhdukur atë që ne jemi. Na mbylli shkollat, na burgosi intelektualët, na ndryshoi mbiemrat, na detyroi të heshtim. Por asgjë nuk mund të shuajë një identitet që është më i vjetër se çdo hartë politike, më i fortë se çdo regjim i përkohshëm.

Ne nuk jemi të krijuar nga kthetrat e një perandorie të re, nuk jemi degë e prerë për t’u shartuar në trung të huaj. Jemi rrënjët e këtij dheu, jemi toka, jemi gjuha, jemi kënga, jemi historia.
Dhe kështu, me zërin tonë të palëkundur, ne themi: Nuk jemi të tjetërsuar.
Nuk jemi të nënshtruar. Nuk jemi ata që duan të na bëjnë. Jemi shqiptarë, dhe gjithmonë do të jemi.

“Duamë Republikë”

Në zhurmën e rrugëve, mes pluhurit dhe shikimeve të ngarkuara me ankth, një zë i përbashkët u ngjit mbi çatitë, u ngjiz në gjakun e tokës, u bë thirrja e një populli që kërkonte të drejtën e tij. “Duam Republikë” nuk ishte thjesht një fjali, por një britmë e shpirtit të Kosovës, një krismë e vetëdijes që po zgjohej nën peshën e padrejtësisë. Në atë kohë, Kosova ishte e lidhur me prangat e një pushtimi që i kishte zbehur dritën, e kishte rënduar supet me një barrë që s’ishte e saj. Ishte tokë e etur për liri, e shtypur nga një regjim që nuk e shihte si të barabartë, por si një skaj të errët të një federate që pretendonte të ishte e bashkuar.

Serbia, me duart e saj të zgjatura mbi këtë trevë, mundohej ta mbante Kosovën të përkulur, të heshtur, të nënshtruar. Por populli s’pranonte të ishte hije në tokën e tij. Republikat tjera të federatës jugosllave gëzonin statusin e tyre, kishin të drejtën të përcaktonin fatin e vet, ndërsa Kosova jetonte në një labirint të mjegulluar nga diskriminimi dhe mohim i identitetit.

“Duamë Republikë” ishte refreni i një populli që s’do të pranonte më të ishte krahinë pa zë, të ishte fëmija i pashpresë i një federate që e mbante në prag, por nuk e linte të hynte në shtëpi. Ishte dëshira për të qenë zot në vendin e vet, për të mos qenë më vetëm një shënim në fund të një harte burokratike.

Ishte një klithmë që nuk mund të mbytej, një e vërtetë që nuk mund të shuhej. Ajo britmë u bë mur i qëndresës, u bë gur në themelet e lirisë, u bë betim i një populli që, në mes të shtypjes dhe dhunës, kishte guximin të kërkonte atë që i takonte: të drejtën për të qenë vetvetja, të drejtën për të qenë Republikë!

“Trepça punon për të tjerët”

Në thellësitë e tokës sonë, aty ku damarët e pasur të mineraleve kanë rrjedhur si gjaku i kësaj toke për shekuj me radhë, ngrihet një thirrje e hidhur: “Trepça punon për të tjerët.” Një fjali që nuk është vetëm një konstatim, por një plagë, një padrejtësi që rëndon mbi supet e një populli që ka parë si pasuria e tij u shtrydh nga duart e huaja, ndërsa vetë mbeti në varfëri dhe harresë.

Trepça – kjo zemër e thellë e Kosovës, ky gjigant i heshtur që ka nxjerrë nga shpirti i tij thërrime ari dhe hekuri, plumb dhe zink, që ka ushqyer ekonomitë e të tjerëve, ndërsa bijtë e vet e kanë parë pasurinë e tyre të ikë përtej kufijve. Kjo minierë, ky monument i sakrificës së punëtorëve, ka rrahur si një zemër për dekada të tëra, por jo për ata që i dhanë shpirtin, por për ata që veç morën prej saj.

Sa jetë janë tretur në galeritë e saj? Sa duar janë djegur nga puna e rëndë?

Sa shpirtra janë robëruar nga nevoja për të mbijetuar, ndërsa pasuria e tyre i shërbente të huajve? Trepça nuk ka qenë vetëm një minierë – ka qenë një skenë ku është luajtur tragjedia e shfrytëzimit. Në të, punëtori shqiptar rrinte përkulur mbi dheun e tij, nxirrte mineralin që do të pasuronte të tjerët, ndërsa vetë mbetej i varfër. Në të, energjia e një populli të tërë u keqpërdor për të ndërtuar një ekonomi që nuk ishte e tij, për të mbushur arkat e atyre që nuk kishin mbjellë asgjë në këtë tokë.

Por a mund të zgjasë kjo padrejtësi? A mund të mbetet Trepça përgjithmonë në duar të huaja, ndërsa populli që e ushqeu me mund e djersë të mbetet i harruar? Jo.

Sepse pasuria nuk është vetëm ajo që nxirret nga dheu, por edhe vetëdija për ta kërkuar atë që të takon. Sepse Trepça nuk mund të mbetet një zemër që rreh për të tjerët – ajo duhet të bëhet një forcë që ushqen të bijtë e saj, një simbol i sovranitetit dhe drejtësisë.

Dhe një ditë, kjo thirrje nuk do të jetë më një ankth, por një histori që ka marrë drejtësi. Sepse asnjë komb nuk mund të qëndrojë përgjithmonë duke parë sesi djersa e tij bëhet fitim për të tjerët. Trepça do të punojë për shqiptarët, siç ka qenë gjithmonë e destinuar të bëjë.

“Republikë – Kushtetutë, ja me hatër, ja me luftë”

Historia nuk është kurrë e dhuruar. Ajo nuk vjen si lëmoshë, as si dhuratë nga duart e atyre që sundojnë. Nuk vjen me fjalë të bukura në tryezat e diplomatëve, nuk formohet nga premtimet e pushtetarëve, nuk bëhet realitet vetëm duke u lutur. Historia e një populli shkruhet me vendosmëri – dhe kur fjala nuk mjafton, atëherë vjen zjarri.
Kështu ka qenë gjithmonë. Çdo komb që ka kërkuar të jetë zot i fatit të tij është përballur me dy rrugë: Ose do t’ia japin me hatër – ose do ta marrë me luftë.

Dhe kjo nuk është zgjedhje e një populli që dëshiron gjak, por e një bote që nuk njeh drejtësi pa forcë.
“Republikë – Kushtetutë, ja me hatër, ja me luftë!” Nuk është thjesht një thirrje, nuk është një slogan i çastit – është një ligj i pathyeshëm i historisë. Ai që dëshiron të jetë i lirë duhet të jetë gati të kërkojë, të përpiqet, të qëndrojë i palëkundur. Dhe kur nuk e dëgjojnë, kur nuk ia japin, kur e injorojnë, ai duhet të jetë gati ta marrë.

Ja me hatër…Le të ishte me hatër. Le të na jepnin republikën që na takonte. Le të na e shkruanin me ligj të drejtën për të qenë të barabartë, për të qenë zot të tokës sonë. Le të na e jepnin sepse ishte e drejtë, sepse ishte një realitet që nuk mund të mohohej, sepse çdo popull e meriton të qeverisë veten. Por historia e shqiptarëve e di mirë – e drejta rrallëherë jepet me hatër. Ata që mbanin në duar vulat e pushtetit, ata që ndanin kufijtë sipas dëshirës së tyre, ata që vendosnin fatet e popujve nga kolltukët e tyre, asnjëherë nuk na e dhanë me hatër atë që ishte e jona. Ata nuk e pranuan fjalën tonë, nuk e pranuan të drejtën tonë, nuk e pranuan që Kosova duhej të ishte republikë.

…Ja me luftë! Kur e drejta nuk dëgjohet, kur e vërteta nuk pranohet, kur durimi bëhet pranga – atëherë vjen lufta. Jo si dëshirë, jo si zgjedhje e parë, por si rruga e fundit e atyre që nuk kanë më rrugë tjetër. Dhe kush ka lexuar historinë e botës, kush ka parë betejat e kombeve për liri, e di një të vërtetë të thjeshtë: ata që nuk e japin me hatër, herët a vonë e humbin me luftë.

Sepse një popull që kërkon të jetojë i lirë, që kërkon të ketë republikën e tij, nuk mund të ndalet, nuk mund të frenohet, nuk mund të harrohet. Dhe ata që mendojnë se mund ta mbajnë një komb të tërë në heshtje, se mund ta lënë një popull të shtypur pafundësisht, gabojnë rëndë. Historia ka treguar se kur një popull çohet në këmbë, kur vendos të luftojë për veten, nuk ka forcë që mund ta ndalë. Dhe kjo nuk është kërcënim – është e vërteta e jetës.

Liria ose jepet me vullnet, ose merret me forcë. Drejtësia ose vjen me urtësi, ose imponohet nga ata që nuk durojnë më padrejtësinë. Dhe ata që nuk kuptojnë këtë, ata që nuk dëgjojnë zërin e popullit, ata që mendojnë se mund të mbajnë një komb të tërë në pranga, herët a vonë do ta mësojnë se historia nuk fal.

Në zemrat e atyre që luftuan për republikën, në kujtesën e atyre që brohoritën këtë parullë në sheshet e Kosovës, në shpirtin e atyre që nuk pranuan të jenë të nënshtruar, kjo thirrje mbetet: “Republikë – Kushtetutë, ja me hatër, ja me luftë!” Një betim që u tha me gojë, që u shkrua me shpirt, që u mbajt me gjak. Një mesazh për botën, një paralajmërim për ata që mohojnë të drejtat, një e vërtetë që nuk mund të fshihet.

Sepse Kosova nuk kërkoi kurrë asgjë më shumë se atë që i takonte. Por kur e drejta nuk i dha me hatër atë që i takonte, atëherë e mori me luftë. Dhe ky është fundi i çdo padrejtësie, fundi i çdo mohimi: Një popull mund të shtypet për ca kohë, por kurrë përjetësisht.

“Pollog e Korab, Kosovë Janë”

Në gjirin e maleve të larta dhe në fushat e begata, aty ku dielli ndriçon një tokë që flet me gjuhën e stërgjyshërve tanë, ngrihet një thirrje që nuk mund të shuhet: “Pollog e Korab, Kosovë janë.” Një pohim që nuk është vetëm një fjali, por një rrëfim i thellë i një identiteti që s’është ndarë as nga kohët, as nga furtunat, as nga kufijtë e vizatuar me duar të huaja.

Pollogu dhe Korabi nuk janë vetëm vende në hartë. Ato janë damarët e një trupi të lashtë, janë frymëmarrja e një kombi që rreh si një zemër e vetme. Ato janë kulla dhe odat ku këndohet një këngë e vjetër, ku flitet me të njëjtën gjuhë, ku kujtohen të njëjtit heronj dhe vajtohen të njëjtat plagë. Ato janë rrënjët e një trungu që askush nuk mund ti presë, megjithëse shumë herë kanë provuar ta thajnë.

Po si mund të ndash lumin që rrjedh? Si mund të ndash ajrin që fryn mbi të njëjtën tokë? Si mund të ndash gjakun që buron nga e njëjta histori? Pollog e Korab nuk janë thjesht emra – janë kujtesa, janë besa, janë vetëdija se një komb nuk ndahet me kufij të imponuar.

Historia na ka copëtuar, na ka ndarë, na ka lënë si gurë të shpërndarë të një mozaiku që dikur ishte i plotë. Por ne nuk e kemi harruar njëri-tjetrin. Muret mund të jenë ngritur, por shpirti ka mbetur i pandarë. Udhët mund të jenë ndaluar, por zemrat kanë vazhduar të rrahin në të njëjtin ritëm.

“Pollog e Korab, Kosovë janë” është një e vërtetë që asnjë letër traktatesh nuk mund ta mohojë. Sepse ajo që është një në shpirt, një në gjuhë, një në gjak, nuk mund të ndahet në copa.

Një ditë, këta kufij të vendosur me forcë do të bëhen veç hije të një kohe të vjetër. Një ditë, kombi do të jetë aty ku duhet të jetë – në tërësinë e tij të natyrshme. Dhe atëherë, Pollogu dhe Korabi nuk do të jenë thjesht pjesë e një ëndrre të mohuar, por pjesë e një realiteti të rikthyer.
Sepse toka mund të ndahet me ligje, por kombi jeton përtej tyre.

“Bashkim”

Në këtë fjalë të vetme, të thjeshtë në tingull por të pamatshme në peshë, qëndron e ardhmja dhe e kaluara, shpresa dhe amaneti, qëllimi dhe drejtimi i një kombi: Bashkim. Nuk është thjesht një fjalë e shkruar mbi flamurë apo e thënë në brohoritje, por një thirrje që buron nga thellësia e historisë, një nevojë që është aq e natyrshme sa vetë ajri që marrim.

Bashkimi nuk është vetëm një dëshirë – është drejtësia e mohuar e një populli që e ka parë veten të ndarë, të copëtuar, të lënë në kufij të krijuar nga duart e huaja. Por a mund të ndash një komb siç ndan tokën me laps e letër? A mund të ndash fjalën që flet i njëjti popull? A mund të ndash ëndrrat e një gjuhe që ka kënduar të njëjtat këngë ndër shekuj?

Bashkimi është rruga jonë e natyrshme, si lumenjtë që rrjedhin drejt detit, si rrënjët që kërkojnë njëra-tjetrën nën dhe. Bashkimi është kur duart që dikur i ndan kufiri, shtrëngohen përsëri mbi një betim të përbashkët. Bashkimi është kur historia nuk mbetet më një kujtim i hidhur i ndarjeve, por një testament i forcës sonë për të mos u shuar.
Kush do ta ndalë bashkimin e një kombi që është një në gjuhë, në kulturë, në shpirt?

Asnjë fuqi nuk mund të vrasë atë që rreh brenda zemrës së një populli të etur për drejtësi. Asnjë kufi nuk mund të bëhet mjaftueshëm i lartë për të ndalur mallin e një vëllai për vëllanë e tij. Bashkimi është forcë. Bashkimi është liria jonë më e madhe. Bashkimi është fitorja mbi çdo ndarje, mbi çdo përçarje, mbi çdo përpjekje për të na bërë të huaj ndaj njëri-tjetrit.

Një ditë, kjo fjalë nuk do të jetë më thjesht një thirrje, por një realitet i prekshëm, i ndërtuar me mençuri, me guxim dhe me dashuri për atdheun. Sepse bashkimi nuk është një ëndërr që shuhet – është një e drejtë që pret të bëhet realitet.

Kush largohet është tradhtar

Në zemrën e revoltës, atje ku britmat bëhen uragan dhe hapat krijojnë jehonë mbi pllakat e gurta të rrugëve, lind një dilemë e lashtë sa vetë historia: kush largohet nga radhët e qëndresës, a është vallë një tradhtar? Apo është vetëm një njeri i përthyer nga pesha e frikës, nga kërcënimi i një dhune të pashmangshme?

Demonstratat janë zemra rrahëse e një populli që refuzon të heshtë. Janë betimi i heshtur që shkruhet me hapat e mijëra shpirtrave të ngjeshur në bulevardet e historisë. Janë fjalët e pathëna të një brezi që nuk pranon të shndërrohet në hije. Brenda këtij grumbulli zemërimi e shprese, çdo njeri përballet me një pyetje thelbësore: A do të qëndroj? Apo do të largohem?

Por të largohesh, çfarë do të thotë vërtet? A është tradhti të hedhësh një hap pas, kur përballë teje qëndron një mur i hekurt, një armik i armatosur, një dhunë e verbër që nuk njeh mëshirë? A është tradhti të ndiesh trupin të të dridhet, frymën të të pritet, zemrën të ta mbështjellë frika si një dorë e ftohtë e padukshme? Apo tradhtia e vërtetë qëndron te ata që kurrë nuk dolën, që kurrë nuk e ngritën zërin, që zgjodhën të jenë spektatorë të heshtur të historisë?

Ka një kufi të hollë mes guximit dhe frikës, një prag ku zemra e njeriut tundet mes instinktit të mbijetesës dhe thirrjes së idealeve. Disa do të qëndrojnë, edhe kur hapat e tyre të përplasen mbi tokën e përgjakur. Të tjerët do të largohen, jo sepse nuk e duan lirinë, por sepse e kanë humbur shpresën se mund ta arrijnë. A janë ata tradhtarë, apo thjesht viktima të një bote që i ka thyer para se të mund të bëhen heronj?

Historia i ka dënuar ata që janë larguar, por ndoshta me mëshirë do t’i kishte parë nëse do të kishte dëgjuar rrahjet e frikës në kraharorin e tyre. Sepse jo çdo largim është braktisje e idealit, ashtu si jo çdo qëndrim është heroizëm. Dhe në fund, ndoshta pyetja nuk është kush largohet, por kush kthehet përsëri—sepse tradhtia e vërtetë nuk është të rrëzohesh, por të mos kërkosh kurrë të ngrihesh. (Vijon)