Ish-ministrja për dialog dhe kryenegociatore, dr. Edita Tahiri, mori pjesë në Konferencën shkencore me temën “Ndikimet e luftës te fëmijët” e cila u mbajt në Stamboll, më 6 dhe 7 maj, me pjesëmarrjen e botës akademike nga Turqia, Algjeria, Libija, Iraku, Libani, Maroko, e vendet e tjera.

Në këtë konferencë, Edita Tahiri ka paraqitur kumtesën e saj shkencore me titull “Fëmijët dhe lufta e Kosovës: Mësimet e Nxjerra”.

Qëllimi i kësaj kumtese ishte të ofrojë një pasqyrë të ndikimeve të luftës së Kosovës ndaj fëmijëve, me fokus të veçantë në rolin e strategjive që mund të ndikojnë në zbutjen e efekteve dëmtuese të luftës, gjatë dhjetë viteve të okupimit dhe luftës në Kosovë, 1989-1999.

Kumtesa e plotë e saj:

Çdo luftë ka ndikim të tmerrshëm tek fëmijët, si edhe në gjithë popullsinë. Megjithatë, fëmijët janë më të prekur nga luftërat, pasi trajektorja e tyre normale e jetës merr shqetësime duke shkaktuar pasoja afatgjata në jetën e tyre të ardhshme. Bilanci tragjik i çdo lufte tregon se shumë fëmijë janë vrarë, plagosur dhe abuzuar në mënyra më të tmerrshme. Fëmijët mbeten jetimë sepse që humbasin prindërit e tyre, bëhen refugjatë dhe madje përfundojnë me burgim ose të dhunuar si dhe dhunshëm po bëhen pjesë grupeve të armatosura. Duke kaluar nëpër tmerret e luftës, ata i nënshtrohen traumave dhe shqetësimeve emocionale që ndikojnë në shëndetin e tyre mendor dhe psikosocial me pasoja serioze në jetën e tyre të ardhshme.

Duke marrë parasysh këto fakte, është e nevojshme të hulumtohen strategjitë parandaluese me qëllim që të ndihmohet minimizimi i efekteve dëmtuese të luftërave ndaj fëmijëve. Studimet shkencore sugjerojnë se kur shqyrtohen ndikimet e ndryshme të luftës ndaj fëmijëve, është e rëndësishme jo vetëm të shikohen traumat me të cilat ballafaqohen, por edhe të shqyrtohen kontekstet mjedisore në të cilat ata ekzistojnë. Duke studiuar mjedisin e tyre, mund të fitohet një kuptim më i mirë i ndikimit të luftës dhe mund të zhvillohen strategji më të mira të përmirësimit. Është argumentuar se fëmijët dhe mjedisi janë reciprokisht aktive nga të cilat mund të dalin varietete të modeleve të zhvillimit.

Deri më sot ka pasur shumë pak përpjekje shkencore për të parë përvojat e luftës të fëmijëve të lidhur me mjediset ku ata jetonin dhe rolin e mjedisit në zbutjen e efekteve të luftës. Një teori e zhvilluar nga Bronfenbrenner (1979) e njohur si modeli ekologjik i zhvillimit njerëzor, i ndjekur nga Belsky (1980) dhe Elbedour (1993), kanë hedhur bazat për hulumtime të mëtejshme në këtë fushë.

Në lidhje me ndikimet e luftës tek fëmijët, rasti i luftës për pavarësinë e Kosovës paraqet një rast specifik studimi në të cilën mund të shihet se si vetorganizimi i institucioneve shtetërore në rrethana okupimi nga ana e rezistencës paqësore ka mundësuar që edhe në rrethana okupimi të krijohet një mjedis institucional në shërbim të ruajtjes së shëndetit dhe shkollimit të fëmijëve.

Fëmijët shqiptarë kanë pasur mundësi të ndjekin shkollat dhe universitetin në institucionet e vetëroganizuara mësimore, të kenë qasje në shërbime shëndetësore në qendrat e vetëorganizuara mjekësore, apo forma tjera të shërbimeve sociale dhe solidare. Një mjedis i tillë ka luajtur një rol të rëndësishëm në zbutjen e ndikimeve të luftës në shëndetin e tyre mendor dhe psikosocial sado që nuk ka mundur të ndaloj vrasjet dhe torturat gjenocidale ndaj fëmijëve dhe gjithë popullatës shqiptare të shkaktuara nga okupatorit serb.

Me aplikimin e modelit ekologjik të zhvillimit të shkencëtarit Bronfenbrenner (1979) dhe shkencëtarëve tjerë që kanë bërë hulumtime shkencore në këtë fushë, duhet të bëhen studime krahasuese duke marrë për referencë rastin e Kosovës dhe disa raste të luftërave tjera, në mënyrë që të nxjerrën përfundime mbi ndikimet e mjediseve të ndryshme të luftës tek fëmijët. Një trajtim i tillë jo vetëm që do të avanconte debatin akademikë në këtë fushë por do të ndikonte edhe në avancimin e strategjive parandaluese nga ana e popujve që janë goditur nga lufta. Kjo kumtesë e imja shkencore është një kontribut në këtë drejtim.

Në rastin e luftës në Kosovë, fëmijët shqiptar,që përbëjnë gjysmën e popullsisë së Kosovës, kanë përjetuar spastrime etnike, gjenocid dhe aparteid gjatë dhjetë viteve, 1989-1999, nën okupimin dhe luftërat e imponuara nga Serbia.

Si e gjithë populli shqiptar edhe fëmijët u janë ekspozuar të gjitha formave të brutalitetit të regjimit okupator serb. Fëmijët shqiptarë u vranë, u plagosën, humbën të dashurit e tyre, u bënë persona të zhdukur, iu mohuan të drejtat themelore të njeriut, duke përfshirë arsimin, shëndetësinë dhe shërbimet e tjera sociale, vajzat u përdhunuan, sulmet kimike masive u shkaktuan kundër fëmijëve të shkollës së mesme dhe gjithashtu përfunduan duke u bërë refugjatë. Një sistem apartheidi u krijua nëpërmjet pezullimit të institucioneve shqiptare, qeveria dhe parlamenti u pezulluan, shkollat dhe universitetet u mbyllën, mësuesit shqiptarë, mjekët dhe pothuajse 90% e punëtorëve u larguan nga puna e tyre.

Humbjet dhe shkatërrimet gjatë luftës në Kosovë ishin dramatike, me mbi 12,000 shqiptarë etnikë të vrarë, qindra mijëra të torturuar, më shumë se 20000 gra të dhunuara, rreth 8000 u zhdukën dhe rreth një milion të dëbuar me forcë nga Kosova gjatë luftës, ndërsa një gjysmë milion gjatë periudhës së okupimit. U shkatërrua infrastruktura institucionale dhe fizike, pronat civile, shkollat, tempujt fetarë dhe të gjitha strukturave tjera.

Ndikimi i luftës në Kosovë në qindra mijëra fëmijë shqiptarë dhe familjet e tyre është dokumentuar në raportet e organizatave ndërkombëtare, OKB, UNHCR, UNICEF, OSBE, Këshilli i Evropës dhe organizata të shumta joqeveritare.

Populli i Kosovës iu përgjigj okupimit serb përmes luftës për liri dhe pavarësi, me një vendosmëri të paparë nga i gjithë populli si dhe liderëve vizionarë që udhëhoqën luftën për pavarësinë e Kosovës. Autorja e kësaj kumtese është një nga liderët e pavarësisë së Kosovës. Lufta e jonë për pavarësi zgjati dhjetë vjet dhe në fund dolëm fitues, po ashtu duke falënderuar edhe mbështetjen e aleatëve perëndimor në krye me SHBA-të. Në periudhën e parë lufta për pavarësi u zhvillua me rezistencë paqësore të udhëhequr nga Lidhja Demokratike e Kosovës, e cila vepronte për dhjetë vjet, për t’u fuqizuar më tej me rezistencë të armatosur në dy vitet e fundit të udhëhequr nga Ushtria Çlirimtare e Kosovës.

Lufta për pavarësi me rezistencë paqësore u zhvillua në dy drejtime strategjike. Strategjia e parë ishte vetorganizimi i institucionet shtetërore në rrethana okupimi në mënyrë që të forcohet qëndresa dhe morali i luftës. Strategjia e dytë ishte ndërkombëtarizimi i çështjes së Kosovës dhe çështjes së pazgjidhur shqiptare dhe fitimi i mbështetjes për pavarësinë në arenën ndërkombëtare. Ndërkohë, protestat e popullit kundër refuzimit të pushtimit dhe terrorit të shtetit të Serbisë kundër 2 milionë shqiptarëve etnikë të Kosovës ishin forma të rezistencës aktive jo të dhunshme. Rezistenca e Kosovës ndryshoi në luftë të armatosur për pavarësi, kur pushtuesi serb përshkallëzoi dhunën në nivele gjenocidale, ku strategjia e rezistencës së armatosur u përqendrua në mbrojtjen e popullit dhe dëbimin e okupatorit. Të dy rezistencat, u mbështetën nga popullata e tërë; homogjeniteti për qëllimet e lirisë, pavarësisë dhe demokracisë së Kosovës ishte në nivelin më të lartë.