Vetëm një grup standartesh për Ballkanin apo dy? Kjo nuk është një pyetje shqetësuese për Presidentin e SHBA, Joe Bien, teksa takohet me aleatët e NATO-s dhe partnerët e Bashkimit Europian në Bruksel.

Administrata këtë javë dha një urdhër ekzekutiv për të luftuar korrupsionin në Ballkan, po ashtu edhe pengimin e marrëveshjeve të paqes në rajon, apo proceset demokratike dhe të drejtat e njeriut. Biden foli i pakursyer për rreziqet e korrupsionit, duke theksuar se “hap dyert për kundërshtarët strategjikë”. Sekretari i Shtetit, Antony Blinken, ritheksoi vendosmërinë e palëkundur të administratës për të fituar këtë luftë.

Ky qëndrim përfaqëson një shkëputje kryekëput nga administrata e Trump, e cila e pa normalizimin ekonomik si hapin transformues për Ballkanin. Urdhri ekzekutiv i siguron Biden katalizatorin për të mbledhur mbështetje midis aleatëve të SHBA në samitet e javës së ardhshme të BE dhe NATO, duke dërguar një sinjal të fuqishëm të unitetit perëndimor përpara takimit të presidentit amerikan me presidentin rus Vladimir Putin në Gjenevë.

Fatkeqësisht, inercia në Bruksel – dhe brenda departamentit të shtetit të administratës – paraqet një pengesë të fortë për realizimin e vizionit parimor të përcaktuar nga presidenti i SHBA dhe sekretari i tij i shtetit.

Për momentin, Shtetet e Bashkuara dhe BE kanë një sistem me dy nivele kur bëhet fjalë për standardet demokratike në Ballkan – një rrugë e privilegjuar, pa asnjë të keqe për Serbinë dhe një rrugë më e rreptë për fqinjët aspirantë të Serbisë për në BE. Është një paradoks i rrezikshëm: Regjimi më anti-demokratik i rajonit, qeveria serbe e udhëhequr nga Presidenti Aleksandar Vuçiç, merr trajtimin më të favorshëm nga zyrtarët e SHBA dhe BE. Ndryshe nga diktatorët e Luftës së Ftohtë si Josip Broz Tito i Jugosllavisë të cilin Perëndimi e mbështeti, Vuçiç është një asset për kundërshtarët e Perëndimit, si Rusia dhe Kina. Beogradi promovon demokracinë joliberale të aleatit të tij kryesor të BE, Hungarisë. Kandidimi i Serbisë për BE është diçka që çalon. Ndërsa fqinjët e tij luftojnë për të drejtën për të hapur negociata me BE, Beogradi është tepër i ngadaltë, pasi ka mbyllur vetëm dy nga 35 kapitujt e negociatave të pranimit në kandidaturën e tij 8-vjeçare. Vitin e kaluar, Serbia nuk hapi aspak kapituj të rinj pranimi.

Trajtimi i pabalancuar perëndimor i Serbisë përfaqëson elementin më intrigues dhe domethënës për rendin ekzekutiv – dhe ndër sfidat kryesore për misionin e përgjithshëm të Biden për të mbledhur mbështetjen evropiane për demokracinë. Serbia ka formën më të sofistikuar dhe të gjerë të korrupsionit në rajon. Një akademik serb, Dusan Pavloviç, e quan atë “nxjerrjen institucionale”. Plaçkitja e regjimit Vucic është sistematike, jo vetëm oportuniste. Siç shpjegon Pavloviç, burimet e nxjerra nga arkat e shtetit e furnizojnë regjimin me fuqinë dhe burimet për të kontrolluar rrëfimin kombëtar, për të margjinalizuar dhe frikësuar kundërshtarët dhe aktivistët, dhe për të sunduar për një kohë të pacaktuar.

Shkurtimisht, Serbia është shembulli kryesor në rajon për korrupsion të theksuar sipas Biden – ajo “minon besimin në proceset demokratike”. E megjithatë, zyrtarët e SH.B.A. dhe BE jo vetëm që e kanë anashkaluar korrupsionin në Serbi, por ata gjithashtu kanë vlerësuar vazhdimisht regjimin si “udhëheqësi politik dhe ekonomik në rajon”, një vizion zhgënjyes për një kapital mbizotërues që vazhdon të destabilizojë fqinjët e tij më të vegjël. Në vend që të shtyjnë qeverinë për reforma, zyrtarët amerikanë kanë bërë presion ndaj aktivistëve për të minimizuar ankesat e tyre dhe për të bashkëpunuar me autoritetet që i ngacmojnë ata. Zyrtarët i kanë bërë thirrje publike opozitës që të marrë pjesë në zgjedhje krejtësisht të padrejta, duke u hequr liderëve të opozitës një formë të vetvetes – kërcënimin e bojkotit. Vuçiç mund të pretendojë me saktësi se ai ka mbështetjen e SH.B.A.-së dhe BE-së ndërsa ringjall dhe përmirëson autoritarizmin elektoral të ish-udhëheqësit Slobodan Millosheviç në shtëpi dhe ringjall vizionin e një Serbie të Madhe destabilizuese në rajon.

Ndërkohë, fqinjët e Serbisë kontrollohen rregullisht për korrupsionin e tyre. Shqipërisë i është mohuar prej kohësh aftësia për të hapur negociatat e saj për anëtarësimin në BE për shkak të korrupsionit dhe prapambetjes së lidhur me praktikat demokratike. Shtetet e Bashkuara sapo sanksionuan ish-Kryeministrin shqiptar Sali Berisha, i cili ka kohë që nuk ka pushtet.

Deri më tani, sanksionet amerikane janë zbatuar për të sulmuar tregtarët serbë të armëve dhe figurat e shquara serbe në vendet e tjera, të tilla si lideri separatist serb boshnjak Milorad Dodik. Por me regjimin në Beograd që qëndron në majë të një sistemi të korruptuar institucional – dhe revizionist – që i shpëton kritikave serioze, sanksionet nuk kanë pasur shumë efekt. Në të vërtetë, gjatë dy muajve të fundit, Dodik ka shtuar thirrjet e tij për ndarjen e Bosnjë dhe Herzegovinës.

Urdhri i ri ekzekutiv paralajmëron mundësinë për ndryshime shumë të nevojshme. Ndërsa ambasadorja amerikane në Shqipëri postoi menjëherë njoftimin e Shtëpisë së Bardhë, duke vënë në dukje aplikimin e tij në Shqipëri, ambasadori amerikan në Serbi në vend të tij uroi yllin e NBA-së, Nikola Jokic, i cili është serb, për zgjedhjen e tij si lojtari më i lirë. Twitter-et e kundërta ilustrojnë problemin. Biden dhe Blinken tashmë kanë lëshuar disa komunikime të forta dhe të qarta për udhëheqësit rajonalë, vetëm për të parë zyrtarë të rangut më të ulët se si i përjcellin ato. Në shkurt, Biden i shkroi Vuçiç, duke i bërë thirrje udhëheqësit serb të bëjë reforma dhe të njohë Kosovën. Ambasada amerikane me shpejtësi mohoi se kjo përfaqësonte një ndryshim në politikën e SHBA. Zyrtarët atëherë deklaruan se njohja ishte thjesht një “ideal”. Në Prill, Departamenti i Shtetit u tërhoq përsëri kundër “spekulimeve të pajustifikuara në lidhje me ndryshimin e kufijve në rajonin e Ballkanit përgjatë vijave etnike”.

Ndërsa Serbia i ka shpëtuar vëzhgimit të korrupsionit dhe sulmit të saj ndaj demokracisë serbe, një tjetër paradoks është shfaqur. Kosova, e cila drejtohet nga luftëtari më i fortë i rajonit kundër korrupsionit me Kryeministrin Albin Kurti, është vënë nën presion më të madh ndërkombëtar në dialogun e drejtuar nga BE me Serbinë. Ndër të tjera, Kurti është i detyruar të zbatojë një formë të autonomisë për serbët e Kosovës – të cilët kontrollohen drejtpërdrejt nga një qeveri armiqësore në Beograd – ndërsa ajo qeveri refuzon të njohë sovranitetin dhe kufijtë e saj. Me njohje në tryezë, Asociacioni / Komuniteti i Komunave me Shumicë Serbe mund të hapë rrugën për bashkëpunim krijues midis komunave me shumicë serbe dhe shqiptare, përgjatë linjave të arritura në Maqedoninë Veriore fqinje. Në vend të kësaj, duke zbutur thirrjen e Biden për njohjen serbe, zyrtarët amerikanë e kanë bërë vetëm më të vështirë për Prishtinën për të përmbushur këtë kërkesë të statusit përfundimtar.

Nuk ka asnjë mister në lidhje me burimin e këtyre paradokseve të rrezikshme. Falë ndarjeve brenda BE-së, Serbia ka më shumë fuqi mbi Kosovën – dhe negociatat e Kosovës – duke e kthyer Perëndimin në lutës të Beogradit. Regjimi i Vuçiç ka marrë një ‘dritë jeshile’ mbi korrupsionin dhe demokracinë, sepse pesë vende të BE-së – Spanja, Sllovakia, Rumania, Greqia dhe Qipro-ndajnë pozicionin e saj dhe refuzojnë të njohin Kosovën. Nëse edhe vetëm katër prej tyre (minus Qipro, i cili nuk është anëtar i NATO-s) do ta njohin Kosovën, dinamika do të transformohej, pasi Serbia – dhe mbështetësit e saj në Rusi dhe Kinë – nuk mund të bllokonin më rrugën Evropiane të Kosovës. Beogradi më në fund do të përballej me zgjedhjen që ka shmangur me studim: nëse të pranojë rendin perëndimor dhe të negociojë një zgjidhje dinjitoze, stabilizuese me Kosovën apo të vazhdojë të kërkojë kandidaturën e saj për BE.

Në mënyrë tipike, roli i Sh.B.A është të ngrejë partnerët e saj evropianë të përfituar, siç po përpiqen të bëjnë Biden dhe Blinken. Edhe më befasuese, BE-ja në të vërtetë ka marrë një pozicion më të fortë ndaj ndryshimeve të kufirit në rajon sesa zyrtarët amerikanë.

Për fat të mirë, askush nuk i kupton të gjitha këto dinamika më mirë se Biden. Si një senator amerikan, ai pa se përmes ndarjeve evropiane mbi Ballkanin që pengonin politikën perëndimore dhe nxiti ndërhyrjen vendimtare të udhëhequr nga Amerikanët. Si nënkryetar, Biden vizitoi rajonin dhe takoi një varg zyrtarësh, përfshirë Vuçiç. Në Beograd në 2016, Biden u dha një mesazh të paharrueshëm, pajtues serbëve, duke shprehur ngushëllime për viktimat civile të bombardimeve të NATO-s në 1999. Shtetet e Bashkuara dhe BE-ja kanë qenë pengesa në vënien në përgjegjësi të figurave të Kosovës, jo vetëm të Serbëve, për krimet e luftës. Presidenti i Kosovës Hashim Thaçi, u desh të japë dorëheqjen Nëntorin e kaluar në mënyrë që të përballej me akuzat për krime lufte (përfshirë për vrasjen e Serbëve) në një gjykatë speciale në Hagë e ngritur me këmbënguljen amerikane dhe evropiane.

Biden dhe Blinken e kuptojnë se mënyra e vetme për të dobësuar ndikimin keqdashës rus dhe kinez në rajon është një qëndrim i unifikuar perëndimor mbi parimet thelbësore demokratike. Sigurisht, BE mbetet e ndarë për Kosovën dhe e dobët në luftimin e korrupsionit./Gazeta-Shqip