Një gazetare nga Kosova, e cila në vend të fjalës “letërnjoftim” përdori termin “kartë identiteti”, e nxiti Alban Skënderajn të shkruante diçka në lidhje me këtë dukuri të gjuhës shqipe, në rrafshin krahasues mes shqiptarëve të Kosovës dhe Shqipërisë.

“Po e shkruaj këtë herë se po e lashë do harroj si gjithmonë. Sapo pashë në televizor që edhe një gazetare e Kosovës (e ndikuar sepse po i fliste publikut të Shqipërisë) përdori fjalën ‘kartë identiteti’ dhe jo letërnjoftim, që është e njëjta fjalë, por në SHQIP dhe në Kosovë, ndryshe nga këtu, përdoret rregullisht.” – shkroi Skënderaj.

Në vijim, këngëtari u shpreh se “shqiptarët vuajnë nga kompleksi i inferioritetit” dhe kjo gjë sipas tij shpjegon përdorimin e fjalëve të huaja.

“Ju lutem në Kosovë dhe jo vetëm, mos u ndikoni nga Shqipëria që vuan nga kompleksi i inferioritetit me këto huazime të kota. Jemi ne që duhet të marrim shembull nga ju për mënyrën se si i shqipëroni fjalët me aq logjikë, thjeshtësi e përgjegjësi. E njëjta gjë ka ndodur vitet e fundit me fjalë si ‘autostradë’ etj. Është një temë e gjatë dhe shembujt janë pafund dhe banal.”

I vetëdijshëm se nuk ka njohuritë e një gjuhëtari, Albani shtoi:

“Kam jetuar shumë vite jashtë dhe nuk kam bagazhin e një gjuhëtari, edhe unë gaboj, por kam vullnetin e mirë, aq më tepër në raste kaq të dukshme! Nuk jam i paarsyeshëm të diskutoj për fjalë të huaja që kanë vite e shekuj që kanë hyrë te ne për shkaqe historike, kur pjesa dërrmuese e popullsisë ishte analfabete, por është papërgjegjësi fëminore të fusim fjalë të huaja pa kriter, aq më tepër në median e shkruar, televizione madje edhe në institucione në vitin 2020.”

Çfarë ka shkruar Albani qëndron. Shqiptarët e Kosovës, nxitur sigurisht edhe nga shkaqet historiko-politike, janë treguar më të kujdesshëm në ruajtjen e leksikut të shqipes. Sigurisht që edhe në të folmen e Kosovës nuk mungojnë fjalët e huaja, kryesisht të serbishtes dhe anglishtes, mirëpo nga ana tjetër edhe lëmi i fjalëve shqipe – të cilat ne te mund të konsiderohen edhe si arkaike – është i madh. Mjafton të përmendim terma si barnatore – farmaci apo ëmbëltore –pastiçeri për të kuptuar ndryshimin.

Megjithatë shqipja, si të gjitha gjuhët e tjera, ka ndryshuar në kohë dhe hapësirë. Disa fjalë kanë hyrë si terma të gatshëm nga gjuhët e huaja dhe thjesht janë përshtatur në shqip, sepse gjetja e një termi gjegjës është parë si e pamundur – për shembull kompjuter, bashkë me të cilin kanë hyrë edhe fjalë tastierë apo mouse.

Sidoqoftë, ndonëse ndonjëherë shqipja nuk të lehtëson punë me zëvendësimin e fjalëve të huaj, sepse biçikletës më mirë t’i themi biçikletë sesa dyrrotakësh, ka një mori fjalësh që lehtësisht mund të zëvendësojnë fjalët e huaja, për shembull: permanent – i përhershëm, inspirim – frymëzim, asistoj – marr pjesë, aks – vijë rrugore, abuzoj – keqpërdor e të tjera.

Jo më fjalë të huaja: Një listë me fjalë të përkryera të gjuhës shqipes

resort – vend pushimi

respektive – përkatëse

sekondare – dytësore

selektoj – përzgjedh

spostoj – zhvendos

prezent – i pranishëm

prioritet – përparësi

mazhorancë – shumicë

koshiencë – ndërgjegje

hemorragji – gjakderdhje

fluks – dyndje

bionde – flokëverdhë

banjo – nevojtore

farmaci – barnatore

pastiçeri – ëmbëltore

parukeri – floktore

spiker – folës lajmesh

adaptoj – përshtas

definitiv – përfundimtar

kualitet – cilësi

surprizë – befasi

ok – në rregull

obligim – detyrim

perfekte – e përkryer

lokacion – vendodhje

suport – mbështetje

jastëk – nënkresë

evitoj – shmang

simptomë – mëzirë

involvoj – përfshij

kredibilitet – besueshmëri

influencues – ndikues

impakt – ndikim

eksperiencë – përvojë

hezitoj – ngurroj

arkivol – arkëmort

silenciator – heshtues

pazar – treg

devijim – shmangie

kurbë – lakore

obez – mbipeshë

kasier/e – arkëtar/e

dimension – përmasë

tavëll – hirtore

inagurim – përurim

progres – përparim

iniciativë – nismë

koiçidencë – rastësi

konkluzion – përfundim

bravo – të lumtë

pedonale – shëtitore

kortezi – mirësjellje

live – drejtpërdrejtë

lider – udhëheqës

bazik – thelbësor

social – shoqëror

asistencë – ndihmë

atraktive – tërheqëse

event – ngjarje

hiç – asgjë

kuriozitet – kërshëri

hajde – eja

bar – pijetore

update – përditësoj

permanent – i përhershëm

inspirim – frymëzim

asistoj – marr pjesë

aks – vijë rrugore

abuzoj – keqpërdor

Revista Anabel