Dr. Albert HITOALIAJ

1. Hyrje

 Në hapësirën shqiptare nuk ka asnjë dyshim se lufta e UÇK-së është një faqe e lavdishme e historisë kombëtare shqiptare dhe një kontribut i pazë­vendësueshëm për lirinë e Kosovës. Ky vlerësim është sa institucional dhe shoqëror. Mirëpo, krahas pikëshikimeve tona kombëtare dhe të aleatëve apo vendeve miqësore ndaj Kosovës e ndaj Shqipërisë, ekziston edhe një përpjekje e vazhdueshme në kohë që ta interpretojë kontributin e kësaj ushtrie çlirimtare dhe të luftë së drejtë për çlirimin e Kosovës nga pushtimi shekullor serb, si një lëvizje separatiste, të padrejtë dhe me elementë kriminalë. Nuk janë të pakta rastet dhe përpjekjet kur është hedhur baltë mbi individë të caktuar dhe mbi gjithë përbërjen e kësaj ushtrie. Shpifjet e bëra për ndërti­min e një imazhi të rremë e joekzistues të UÇK-së kanë filluar qysh nga momentet e para të veprimtarisë së saj dhe vijojnë ende; me shumë gjasa kjo gjë do të vijojë edhe në të ardhmen. Kjo është një luftë informacioni.

Që të rrëzohen këto versione shpifjesh dhe fushatash dezinformuese që kanë qëllime të qarta strategjike e politike kundër shqiptarëve dhe Kosovës, nevojitet që të zgjerohet informacioni i paanshëm dhe i bazuar në fakte të panumërta ekzistuese, duke krijuar një imazh të përbotshëm për të vërtetat e luftës çlirimtare të UÇK-së. Vlen të theksohet fakti se kjo luftë erdhi si pasojë e një gjenocidi të pashoq dhe keqtrajtimeve që bëheshin prej deka­dash ndaj shqiptarëve. Pra arsyet se përse filloi lufta e UÇK-së dhe doku­mentimi i gjerë i situatës në Kosovë flasin qartë për natyrën e kësaj lufte.

Duke qenë se Lufta e Kosovës (1998-1999) u shndërrua në një ngjarje me përmasa dhe rëndësi botërore, atëherë edhe informacioni lidhur me këtë luftë është, po ashtu, po kaq i gjerë. Ai është botëror dhe gjendet në shumë zyra e arkiva shtetesh. Ky informacion është dëshmi e fortë dhe fakt i asaj që ka ndodhur. Shpeshherë informacioni shtetëror arkivor kërkon kohë të caktuar për t’u bërë publik, sipas rregullave e ligjeve që ka secili shtet. Por kur ai bëhet publik dhe ushqen historinë, hidhet dritë mbi shumë ngjarje. I tillë është edhe rasti i Luftës së Kosovës dhe i kontributit të UÇK-së.

Këtë ide trajton edhe ky shkrim. Një nga mënyrat më të mira për ta zbar­dhur të vërtetën shqiptare duke përdorur metodologji faktike e studimore, është pikërisht puna me arkivat dhe me burimet e ndryshme ndërkombë­tare që monitoronin dhe analizonin luftën në Kosovë. Një shtet që ka pa asnjë dyshim vend të rëndësishëm e qendror është ShBA-ja. Për këtë arsye, arkivat e saj mund të ofrojnë përditë e më shumë elemente dhe informa­cione të cilat do të plotësonin më së miri tablonë e ngjarjeve në Kosovë. Ka fonde arkivore në ShBA që vazhdojnë të deklasifikohen ditë pas dite dhe që përmbajnë informacione të vyera për luftën e Kosovës dhe për realitetin botëror që ndikonte në Kosovë e në rajon. Ky është një informa­cion që nevojitet të sigurohet prej autoriteteve arkivore të Kosovës e të Shqipërisë, me qëllim që të zbardhen, të plotësohen e të pasurohen me informacion shumë ngjarje të kohës kur u zhvillua Lufta e Kosovës.

2. Arkivi Kombëtar i ShBA-së dhe mundësia e shfrytëzimit të tij

 Arkivi Kombëtar i ShBA-së është koleksion i dokumenteve të qeverisë amerikane që regjistron ngjarjet e rëndësishme në historinë amerikane. Administrata Kombëtare e Arkivave dhe e Regjistrimeve (The National Archives and Records Administration/NARA) është agjencia qeveritare që ruan dhe mirëmban këto materiale dhe i vë në dispozicion për kërkime shken­core e të tjera. Arkivi Kombëtar i ShBA-së (The National Archives) u themelua në vitin 1934 nga presidenti Franklin Roosevelt, por zotërimet kryesore të materialeve të tij datojnë që nga viti 1775. NARA u krijua si një agjenci e pavarur e degës ekzekutive të qeverisë, me aktin e 19 tetorit 1984 (44 U.S.C. 2101 etj.)[1], i cili hyri në fuqi më 1 prill 1985.

Në ShBA Administrata Kombëtare e Arkivave dhe e Regjistrimeve është një agjenci federale e pavarur që ruan historinë e kombit duke mbikëqyrur menaxhimin e të gjitha të dhënave federale. Kjo agjenci është një burim gjigant informacioni tek i cili gjenden shumë të vërteta mbi Luftën e Kosovës. Arkivi Kombëtar mban dokumente historike të Qeverisë së ShBA-së (regjistrat federalë, kongresorë dhe presidencialë) që krijohen ose që merren nga presidenti e stafi i tij, nga Kongresi, nga punonjësit e agjen­cive të qeverisë federale dhe nga gjykatat federale gjatë kryerjes së detyrave të tyre zyrtare. Meqenëse NARA është zyrtarisht përgjegjëse për ruajtjen dhe publikimin e kopjeve legalisht autentike dhe autoritare të akteve të Kongresit, direktivave presidenciale dhe rregulloreve federale, në këtë arkiv gjenden dokumente të ndryshme të Kongresit e të presidentit, të cilat kanë lidhje me luftën e Kosovës. Kjo është lehtësisht e provueshme nga kushdo.

NARA mban vetëm ato të dhëna federale të cilat gjykohet se kanë vlerë që do t’i rezistojë kohës: rreth 2 deri në 5 për qind të të dhënave të krijuara në çdo vit të caktuar. Tashmë ato po shtohen me një numër “të frikshëm”, të ndryshme si në formë ashtu edhe në përmbajtje. Aty ka afërsisht 13.28 miliardë faqe regjistrime tekstuale; 10 milionë harta, skica dhe vizatime arkitekturore dhe inxhinierike; 44.4 milionë fotografi, imazhe digjitale, shirita filmash dhe grafika; 40 milionë fotografi ajrore; 563 000 bobina filmi; 992 000 regjistrime videosh dhe zëri; dhe 1323 terrabajt të dhëna elektronike. Të gjitha këto materiale ruhen sepse janë të rëndësishme për punën e qeverisë, kanë vlerë kërkimore afatgjatë ose ofrojnë informacion me vlerë për qytetarët. Këto dokumentacione përfshijnë edhe ruajtjen e emaileve e të regjistrimeve të bisedave të cilat gjenden edhe te transkrip­tuara. Kuptohet lehtësisht se ç’volum arkivor ka për luftën e Kosovës, pasi Kongresi dhe presidenti amerikan Klinton kanë kryer një politikë shumë intensive derisa u arrit te ndërhyrja e trupave të NATO-s e më pas. Në këtë arkiv mund të gjendet edhe një sasi e madhe e materialeve elektronike. NARA ka krijuar sektorin e Arkivave të Regjistrimeve Elektronike (Electronic Records Archives/ERA). Në të ruhet çdo gjë elektronike nga regjistrimet qeveritare.[2]

2.1. Arkivat presidenciale dhe fondi i presidentit Klinton

Një nga arkivat që duhet të synohet nga studiuesit dhe institucionet shqiptare është arkivi presidencial i presidentit Klinton (Clinton Digital Library[3]). Këto fonde arkivore ose biblioteka digjitale përmbajnë mater­iale të arkivuara të punës të presidentëve të ShBA-së.

Biblioteka Digjitale Klinton është një dhomë kërkimore virtuale dhe një bazë etë dhënave digjitale që ofron hyrje falas dhe të hapur në koleksionet e digjitalizuara të Bibliotekës dhe të Muzeut Presidencial të Uilliam J. Klintonit, për të gjithë, kudo në botë. Pavarësisht nëse jeni një i pasionuar pas historisë, apo një student që punon në një projekt studimore ose një studiues, Biblioteka Digjitale Klinton ju lejon të kërkoni me fjalëkyçe për dokumente arkivore, video, regjistrime audio e fotografi dhe të kërkoni, të shfletoni apo të shikoni skedarë të tërë, ashtu siç mund të kishit bërë nëse do të ishit personalisht në dhomën e kërkimit të bibliotekës. Njihet mirë aktiviteti i presidentit Klinton në kohën e luftës së Kosovës. Ky aktivitet është i pasqyruar në një sërë materialesh të këtij arkivi. Një pjesë e tyre janë deklasifikuar dhe një pjesë tjetër është në digjitalizim e sipër. Këtë e dëshmojnë edhe njoftimet e ndryshme të NARA-s, të cilat publikohen vazhdimisht lidhur me çështjen që flasim si, p.sh., ky:Në përputhje me kërkesat e Aktit të Regjistrimeve Presidenciale (Presidential Records Act/PRA), i ndryshuar, 44 U.S.C. pikat 2201-2209, Administrata Kombëtare e Arki­vave dhe Regjistrimeve (National Archives and Records Administration/NARA) ka bërë në vitin 2019 një njoftim zyrtar drejtuar presidentit ameri­kan në detyrë, me qëllimin hapjen e të dhënave presidenciale të Klintonit, në përgjigje të kërkesave të Aktit të Lirisë së Informacionit (Freedom of Information Act/FOIA). Këto regjistrime përmbajnë 59 763 faqe dhe janë shqyrtuar për të gjitha ato përjashtime që janë të zbatueshme sipas rregu­llave të FOIA-s. Nga kjo gjë rezulton se 2 569 faqe janë të kufizuara tërë­sisht ose pjesërisht. NARA propozonte hapjen e 57 194 faqeve të mbetura. Kujtdo mund t’i ofrohet një kopje e çdo regjistrimi të propozuar për pub­likim sipas kërkesës së individit. NARA informoi njëkohësisht edhe përfa­qësuesin e ish-presidentit Klinton, z. Brus Lindsi (Bruce Lindsey), me qëllim publikimin e këtyre regjistrimeve. Në bazë të aktit 44 U.S.C. 2208(a), NARA do të publikonte të dhënat për një periudhë kohore prej 60-ditësh pune, duke filluar që nga data e njoftimit, i cili ishte i 30 dhjetorit 2019. Ky publikim mund të vonohej veç në rastet kur ish-presidenti ose presi­denti në detyrë kërkonte një zgjatje shtesë, prej 30-ditësh pune e cila mund të ndodhte vetëm një herë; ose nëse ai të pretendonte një bazë kushtetuese të privilegjuar, në përputhje me aktin 44 USC 2208 (b)-1-(d)[4].

Po ç’mund të gjendet në Librarinë Digjitale Klinton? Aty gjenden kopje digjitale të dokumenteve, fotografive, videove dhe regjistrimeve audio nga arkivat e Bibliotekës dhe Muzeut Presidencial të Uilliam J. Klintonit. Biblioteka Digjitale Klinton përmban mbi dy milionë faqe dokumentesh arkivore, mbi 400 regjistrime audio, fotografi dhe shumë video. Dokumen­tet përfshijnë punën e administratës Klinton për çështjet e politikës së brendshme si kujdesi shëndetësor, duhani, kujdesi për fëmijët, arsimi, çështjet e grave; si dhe dokumente të deklasifikuara mbi politikën e jashtme,dosje të fjalimeve për të gjitha llojet e temave që kanë të bëjnë me udhë­timet dhe agjendën e politikës së presidentit Klinton, si dhe regjistrime audio, duke përfshirë edhe fjalimin javor të presidentit në radio drejtuar kombit, transmetimin e videove nga fjalimet e shumta, nënshkrimet e pro­jektligjeve dhe ngjarjet ku morën pjesë presidenti Klinton dhe stafi i Shtë­pisë së Bardhë.

Materialet e digjitalizuara në Librarinë Digjitale Klinton. Në këtë librari nuk janë digjitalizuar ende të gjitha materialete arkivit Klinton. Biblioteka dhe Muzeu Presidencial i Uilliam J. Klinton po punon për t’i bërë të disponue­shme në internet sa më shumë koleksione. Por, edhe pse tanimë ka hedhur rreth tre milionë faqe, Biblioteka Digjitale Klinton përmban më pak se 5% të koleksionit total të këtij presidenti. Biblioteka dhe Muzeu Presidencial i Uilliam J. Klintonit mban fizikisht mbi 78 milionë faqe dokumentesh, 20 milionë emaile, 2 milionë fotografi dhe 12 500 videokaseta.

Qasja te dokumentacioni për Kosovën, që do të donim të merrnim, do të duhej të ishte i dyanshëm: nëpërmjet materialeve që janë të digjitalizuara deri tani, por edhe nëpërmjet qasjes tek arkivi fizik që është deklasifikuar.

Duhet të dimë se Biblioteka Digjitale Klinton ka digjitalizuar dokumente, video, audio dhe fotografi për qasje përmes internetit që nga hapja e Biblio­tekës më 2004. Në vitin 2010 stafi i Bibliotekës dhe i Muzeut Presidencial të Uilliam J. Klintonit digjitalizoi mbi 165 000 faqe në lidhje me emërimin e Elenës në Gjykatën e Lartë Kagan. Pas asaj arritjeje historike, Biblioteka e mbajti ritmin, dhe që atëherë ka digjitalizuar mbi tre milionë faqe shtesë. Nëse do të nevojitej kërkimi i një informacioni paraprak për dokumenta­cionin që ka lidhje me luftën e Kosovës, mund të këqyrim të gjitha kolek­sionet e digjitalizuara të Bibliotekës të cilat janë të disponueshme për për­doruesit elektronikë të Katalogut të Arkivave Kombëtare përmes internetit.

2.2. Shkatërrimi i Jugosllavisë dhe Kosova në arkivin presidencial Klinton

 Në Bibliotekën Digjitale Klinton ka disa grupe materialesh arkivore të cilat janë të ndara në kategori. Këto dokumente iu përkasin çështjeve volu­minoze dhe më të rëndësishme që ka trajtuar administrata Klinton. Shpër­bërja e Jugosllavisë[5] është një prej këtyre grupeve. Të dhënat e këtyre dokumenteve të ish-Jugosllavisë janë në dispozicion në Bibliotekën Digji­tale të ndara në këto grupe: të dhëna për luftën e Bosnjës[6]; të dhëna mbi përpjekjet diplomatike që kanë lidhje me ish-Jugosllavinë[7]; të dhëna mbi abuzimet humanitare[8]; të dhëna për luftën e Kosovës[9]. Këtu shtohen edhe faqet e arkivuara të internetit të Shtëpisë së Bardhë: versionet e arki­vuara të faqeve të para të internetit të Shtëpisë së Bardhë të krijuara nga administrata Klinton përmbajnë pesë versione të faqes së tyre të internetit, të cilat përfshijnë periudhën 1994-2001. Uebsajtet e arkivuara përmbajnë njoftime të përditshme për shtyp të Shtëpisë së Bardhë dhe konferencat për shtyp. Në këto të fundit janë të veçuara të gjitha njoftimet për shtyp të lidhura me Kosovën dhe konferencat për shtyp sipas viteve 1998, 1999. Edhe pse elektronike, ato janë njoftime zyrtare dhe qëndrime shtetërore. Përmbajtja e këtyre njoftimeve mbi luftën e Kosovës mund të gjendet e reflektuar në një sërë dokumentesh të Kongresit e të presidentit.

Më 1 tetor 2013 në Bibliotekën dhe Muzeun Presidencial të Uilliam J. Klintonit u mbajt një simpozium me presidentin Klinton dhe ish-zyrtarë kryesorë të administratës. Ata diskutuan mbi inteligjencën dhe zhvillimin e politikave presidenciale gjatë luftës së Bosnjës 1992-’95. Më shumë se 300 dokumente të deklasifikuara, të lidhura me Drejtorinë e Grupit Ballkanik të Punës Ndërinstitucionale të Inteligjencës Qendrore (Director of Central Intelligence Interagency Balkan Task Force /BTF) dhe rolin e inteligjencës, u publikuan në përgatitjet për simpoziumin. Këto të dhëna të deklasifikuara ofrohen për këdo falas.

3. Të dhënat arkivore amerikane për luftën e Kosovës në Bibliotekën Digjitale Klinton

Siç u përmend edhe më lart, lufta e Kosovës ka një nëndarje më vete brenda të dhënave arkivore që lidhen me shkatërrimin e Jugosllavisë. Aty mund të gjenden shumë nga mbledhjet e rëndësishme të Këshillit të Sigurisë Kombëtare (National Security Council) që diskutonte rreth Kosovës, disku­time telefonike të presidentit Klinton me liderët botërorë rreth çështjes së luftës së Kosovës, emaile, konferenca, njoftime, drafte diskutimesh mes agjencive, memorandume të Kongresit, dhe shumë e shumë materiale të tjera që dokumentojnë këtë luftë. Do të përmend në vijim disa prej kolek­sioneve të përfshira në fondin për luftën e Kosovës, me 204 zëra arkivorë që është digjitalizuar dhe hedhur në internet nga Biblioteka Digjitale Klinton.

– Dokumentet e deklasifikuara në lidhje me mbledhjet e Komitetit të Kryetarëve për Kosovën

Ky rishikim i detyrueshëm i deklasifikimit përmban përmbledhjen e kon­kluzioneve për takimet e Komitetit Kryesor të Këshillit të Sigurisë Kombë­tare për Kosovën nga prilli deri në korrik 1999.[10]

– An Luis (Ann Lewis) dhe Kosova

Ky koleksion përbëhet nga emaile të dërguara tek ose nga An Luis që i referohen Kosovës, Maqedonisë ose Jugosllavisë. An Luis ishte drejto­reshë e Komunikimeve në Shtëpinë e Bardhë më 1997-2000.[11]

– Ram Imanuel (Rahm Emanuel) dhe Kosova, Maqedonia, Jugosllavia

Ky koleksion përbëhet nga emaile të dërguara tek ose nga Ram Imanuel që i referohen Kosovës, Maqedonisë ose Jugosllavisë. Shumica e këtyre të dhënave përfshijnë materiale në domenin publik, të tilla si njoftimet për shtyp.[12]

Dokumentet e deklasifikuara në lidhje me mbledhjet e Komisionit të Deputetëve për Kosovën

Ky rishikim i detyrueshëm i deklasifikimit përmban përmbledhjen e kon­kluzioneve për mbledhjet e Komitetit të Deputetëve të Këshillit të Sigurisë Kombëtare për Kosovën nga marsi deri në korrik 1999.[13]

– Ambasadori Uilliam Montgomeri (William Montgomery) dhe Kosova

Ky koleksion përbëhet nga shënime në lidhje me përfshirjen e ambasado­rit Uilliam Montgomer në çështjet që kanë të bëjnë me konfliktin në Kosovë.[14]

Marisa Lino dhe Kosova, Presheva, Serbia e Maqedonia

Ky koleksion përbëhet nga shënime që lidhen me Marisa Linon dhe Kosovën, UÇPMB-në, LAPMB-në (akronime për Ushtrinë Çlirimtare të Preshevës, Medvegjës dhe Bujanocit), Preshevës dhe Shqipërisë. Ai për­mban emaile dhe kabllograme me tema specifike të përmendura.[15]

– Gjenerali Maikëll Rajan (Michael Ryan) dhe Kosova

Ky koleksion përbëhet nga shënime të lidhura me Maikëll Rajan dhe ngjarje/tema të lidhura me konfliktin e Kosovës. Gjenerali Maikëll Rajan shërbeu si shef i Shtabit të Forcave Ajrore të Shteteve të Bashkuara nga viti 1997 deri më 2001.[16]

– Ambasadori Xhon Kornblam (John Kornblum) dhe Kosova

Ky koleksion përmban shënime lidhur me ambasadorin Xhon Kornblam dhe konfliktin në Kosovë. Kornblam, një oficer i shërbimit të jashtëm në karrierë, ishte ambasador amerikan në Republikën Federale të Gjermanisë nga shtatori 1997 deri në janar 2001.[17]

– Dokumentet e deklasifikuara në lidhje me unazën përreth Serbisë

Kjo kërkesë e Aktit të Lirisë së Informacionit (FOIA) përfshin Sistemin e Menaxhimit të Automatizuar të Regjistrimeve [ARMS] dhe emailin e Këshillit të Sigurisë Kombëtare dhe kabllogramet e Departamentit të Shtetit në lidhje me “Unazën rreth Serbisë”, unazën e transmetuesve FM.[18]

– Entoni Leik (Anthony Lake) dhe Kosova

Ky koleksion përbëhet nga të dhëna elektronike të paklasifikuara në lidhje me Entoni Leik dhe ngjarjet gjatë konfliktit në Kosovë. Entoni Leik shërbeu si këshilltar për sigurinë kombëtare nga 1993-shi deri më 1997.[19]

– Xhorxh Stefanopulos (George Stephanopoulos) dhe Kosova        

Ky koleksion përbëhet nga të dhëna elektronike të paklasifikuara në lidhje me Xhorxh Stefanopulos dhe ngjarjet gjatë konfliktit në Kosovë. Z. Step­hanopoulos shërbeu që nga fillimi i administratës më 1993 si drejtor komu­nikimi.[20]

– Këshilltari politik i KFOR-it, Shon Sallivan (Shawn Sullivan) dhe Kosova

Ky koleksion përmban shënime në lidhje me rolin e Shawn Sullivan në luftën e Kosovës. Sallivan ishte këshilltar politik i komandantit të Forcës së Kosovës (KFOR) të udhëhequr nga NATO.[21]

– Ndihmëssekretari i Mbrojtjes, Xhon Hemër (John Hamre) dhe Kosova

Ky koleksion përbëhet nga shënime në lidhje me rolin e ndihmësekretarit të Mbrojtjes Xhon Hemër në luftën e Kosovës. Ndihmësekretari Hemër ishte shumë i përfshirë në informimin e Kongresit dhe në kërkimin e mbësh­tetjes për përfshirjen amerikane në NATO, të udhëhequr nga ShBA-ja.[22]

– Çarls Kupçan (Charles Kupchan) dhe Kosova

Ky koleksion përbëhet nga të dhënat nga kabllogramet e Këshillit të Sigurisë Kombëtare, emailet dhe sistemi i menaxhimit të të dhënave që i përkasin një raporti të përditshëm të Agjencisë së Informacionit të Shteteve të Bashkuara në Kosovë, i cili ofronte përditësime mbi mbulimin mediatik dhe të tjera të USIA (United States Information Agency).[23]

– Mark Xhieren (Mark Gearan) dhe Kosova

Ky koleksion përbëhet nga të dhëna që lidhen me Mark Xhieren dhe Kosovën nga 1 marsi 1998 deri më 1 korrik 2000. Mark Xhieren ishte drejtor i Korpusit të Paqes nga 1995-1999 dhe mbajti disa poste të ndryshme në administratën e Klintonit më 1993-1995.[24]

– Devid Lipton (David Lipton) regjistron në lidhje me Kosovën

Ky koleksion përbëhet nga të dhëna elektronike të paklasifikuara në lidhje me Devid Lipton dhe ngjarjet gjatë konfliktit në Kosovë. Devid Lipton shërbeu në administratën e Klintonit në Departamentin e Thesarit nga 1993-shi deri më 1998.[25]

– Dosjet e Sidni Blumenthal (Sidney Blumenthal) në lidhje me luftën në Kosovë

Ky koleksion përbëhet nga shënime që lidhen me Sidni Blumenthalin dhe luftën në Kosovë. Sidni Blumenthal ishte një këshilltar i lartë i presidentit Klinton nga viti 1997 deri në vitin 2000.[26]

– Dosjet e Sandra Kristofit (Sandra Kristoff) në lidhje me luftën në Kosovë

Ky koleksion përbëhet nga shënime që lidhen me Sandra Kristofin dhe luftën në Kosovë. Sandra Kristofi shërbeu si drejtoreshë për Çështjet e Azisë për Këshillin Ekonomik Kombëtar më 1993-1994, më pas si drej­toreshë e lartë për Ekonominë Azi-Paqësor.[27]

– Dosjet e Xhon Shatik (John Shattuck) në lidhje me luftën në Kosovë

Ky koleksion përbëhet nga shënime që lidhen me e Xhon Shatik dhe luftën në Kosovë. Xhon Shatik shërbeu si ndihmësekretar i Shtetit i Shteteve të Bashkuara, për Demokracinë, për të Drejtat e Njeriut dhe Punën, nga viti 1993 deri në vitin 1998 dhe ishte ambasador i ShBA-së në Republikën Çeke nga viti 1998 deri më 2000.[28]

 – Emailet e Tom Donilon në lidhje me luftën në Kosovë

Ky koleksion përbëhet nga regjistrime të postës elektronike në lidhje me Tom Donilon dhe luftën në Kosovë. Emailet datojnë nga 30 prilli 1999 deri më 5 gusht 1999 dhe përbëhen kryesisht nga njoftime për shtyp.[29]

Natyra konfidenciale e telefonatave dhe regjistrimeve të transkriptuara është një element tjetër shumë domethënës dhe i vlefshëm. Një element interesant është ai i natyrës që kanë shumë biseda telefonike. Në transkrip­time të panumërta dalin emrat e udhëheqësve më të mëdhenj të botës që merren me luftën e Kosovës dhe më instrumentet që do të përdoren për zgjidhjen e saj. Bisedat në mes të presidentit Klinton dhe kryeministrit Toni Bleir kanë dhjetëra e në mos qindra faqe, ku duken përpjekjet që janë bërë për zgjidhjen e luftës së Kosovës. Biseda me Hollbrukun, citime bise­dash me Millosheviqin, me Ollbrajtin, diskutime për UÇK-në dhe komente për ta, gjenerali Klark, Shiraku, bisedat e Klintonit e Blerit me Jelcinin pasi ky fliste me Millosheviqin etj., të gjitha këto janë të transkriptuara dhe pjesë të këtyre fondeve arkivore të cilat presin që të jenë pjesë e arkivave tona, në Kosovë e në Shqipëri, si një fond i përbashkët në të mirë të zbar­dhjes e të ruajtjes së kujtesës sonë historike kombëtare.

4. Rekomandime

Në mbyllje të këtij materiali po shtroj disa rekomandime të shkurtra të cilat mund të kryhen nga institucionet kombëtare arkivore të Kosovës e të Shqipërisë:

• arritja e një marrëveshjeje me Arkivin Kombëtar Amerikan dhe NARA-n me qëllim të qasjes sa më të gjerë institucionale në arkivat amerikane që lidhen me luftën e Kosovës;
• marrja e një informacioni të detajuar nga NARA lidhur me çdo dokument arkivor mbi Kosovën e që mund të jetë i vlefshëm për t’u tërhequr;
• marrja e materialeve arkivore të digjitalizuara, që lidhen me luftën e Kosovës dhe politikat amerikane e botërore të asaj kohe;
• digjitalizimi i atyre materialeve arkivore amerikane që mund të jenë në letër, por që janë të deklasifikuara;
• krijimi i një fondi arkivor për luftën e Kosovës bazuar te burimet arkivore amerikane;
• vënia në dispozicion e këtij fondi te studentët e studiuesit nga Kosova dhe Shqipëria;
• orientimi i qendrave kërkimore shkencore dhe institucio­neve të arsimit të lartë që të kryejnë hulumtime mbi luftën e Kosovës, të lidhura me këto arkiva;
• të ketë një bashkëpunim më të mirë në mes të Shqipërisë e Kosovës me qëllim që të ngrihet në Kukës një librari elektronike dhe ekspozitë muzeale për luftën e Kosovës; duke qenë se aeroporti i Kukësit ka rritur mundësinë e lëvizjes së shumë njerëzve, ky lloj infor­mimi që flasim do të luante një rol shumë të rëndësishëm për kujtesën kolektive;
• të bëhen botime që pasqyrojnë përmbledhje nga arkivat amerikane për luftën e Kosovës;
• të krijohet një fond i veçantë i fotove dhe materialeve video e zanore, që i përkasin Arkivit Kombëtar të ShBA-së dhe që kanë lidhje me Luftën e Kosovës;
• të ofrohen këto materiale arkivore, pa pagesë për të gjithë kërkuesit dhe të interesuarit në Kosovë e Shqipëri;
• të shërbejë kjo iniciativë si ndërtimi i një grupfondi arkivor për luftën e Kosovës, me materiale arkivore nga shtete të tjera, krahas fondit arkivor të ShBA-së.

[1] National Archives and Records Administration, NARA Basic Laws and Authorities,

https://www.archives.gov/about/laws/nara.html

[2]About the National Archives of the United States, https://www.archives.gov/

[3] Clinton Presidential Library & Museum, 1200 President Clinton Avenue, Little Rock, AR 72201.

[4]Letter of Notification of Presidential Records Release (Clinton),

https://www.archives.gov/files/foia/pra-notifications/pdf/clinton/rn-lpwjc-2019-103.pdf

[5]The Dissolution of Yugoslavia, https://clinton.presidentiallibraries.us/yugoslavia-dissolution

[6]Bosnia War, https://clinton.presidentiallibraries.us/yugoslavia-dissolution

[7]Records on Diplomatic Efforts Concerning the Former Yugoslavia,https://clinton.presidentiallibraries.us/yugoslavia-dissolution

[8]Records on Humanitarian Abuses, https://clinton.presidentiallibraries.us/yugoslavia-dissolution

[9]Records on Kosovo War, https://clinton.presidentiallibraries.us/items/browse?tags=Kosovo +War

[10]Declassified Documents Concerning Principals Committee Meetings on Kosovo,This Mandatory Declassification Review contains summary of conclusions for National Security Council Principals Committee meetings on Kosovo from April through July 1999: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/101159

[11]Ann Lewis and Kosovo – Collection Finding Aid, This collection consists of emails sent to or from Ann Lewis referencing Kosovo, Macedonia, or Yugoslavia. Ann Lewis was White House Director of Communications from 1997-2000: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/101 144

[12]Rahm Emanuel and Kosovo, Macedonia, Yugoslavia – Collection Finding Aid,This collection consists of emails sent to or from Rahm Emanuel referencing Kosovo, Macedonia, or Yugoslavia. Most of these records include material in the public domain, such as press releases: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/101130

[13]Declassified Documents Concerning Deputies Committee Meetings on Kosovo,This Mandatory Declassification Review contains summary of conclusions for National Security Council Deputies Committee meetings on Kosovo from March through July 1999: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/101111

[14]Ambassador William Montgomery and Kosovo – Collection Finding Aid,This collection consists of records regarding the involvement of Ambassador William Montgomery in matters pertaining to the conflict in Kosovo: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/101109

[15]Marisa Lino and Kosovo, Presevo, Serbia, and Macedonia – Collection Finding Aid,This collection consists of records related to Marisa Lino and Kosovo, UCPMB, LAPMB (acronyms for the Liberation Army of Presevo, Medveda and Bujanovac), Presovo, and Albania. It contains emails and cables with specific subjects mentioned: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/101082

[16]General Michael Ryan and Kosovo – Collection Finding Aid,This collection consists of records related to Michael Ryan and events/subjects related to the Kosovo conflict. General Michael Ryan served as Chief of Staff of the United States Air Force from 1997 to 2001: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/101081

[17]Ambassador John Kornblum and Kosovo – Collection Finding Aid,This collection contains records related to Ambassador John Kornblum and the Kosovo conflict. Kornblum, a career foreign service officer, was the American Ambassador to the Federal Republic of Germany from September 1997 to January 2001: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/101080

[18]Declassified Documents Concerning Ring Around Serbia,This Freedom of Information Act (FOIA) request includes Automated Records Management System [ARMS] and National Security Council email and Department of State cables regarding “Ring around Serbia”, the ring of FM transmitters placed in countries: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/100549

[19]Anthony Lake and Kosovo – Collection Finding Aid,This collection consists of unclassified electronic records regarding Anthony Lake and events during the Kosovo conflict. Anthony Lake served as National Security Advisor from 1993 to 1997: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/100521

[20]George Stephanopoulos and Kosovo – Collection Finding Aid,This collection consists of unclassified electronic records regarding George Stephanopoulos and events during the Kosovo conflict. Mr. Stephanopoulos served from the outset of the administration in 1993 as communications director: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/100520

[21]KFOR Political Adviser Shawn Sullivan and Kosovo – Collection Finding Aid,This collection contains records regarding the role of Shawn Sullivan in the Kosovo War. Mr. Sullivan was a political adviser to the NATO-led Kosovo Force (KFOR) commander: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/100519

[22]Assistant Secretary of Defense John Hamre and Kosovo – Collection Finding Aid,This collection consists of records regarding the role of Assistant Secretary of Defense John Hamre in the Kosovo War. Assistant Secretary Hamre was heavily involved in informing Congress and seeking support for American involvement in NATO-led…: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/100518

[23]Charles Kupchan and Kosovo – Collection Finding Aid,This collection consists of records from the National Security Council cables, emails, and records management system that pertain to a United States Information Agency daily Kosovo report that provided updates on media coverage and other USIA…: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/99763

[24]Mark Gearan and Kosovo – Collection Finding Aid, This collection consists of records related to Mark Gearan and Kosovo from March 1, 1998 to July 1, 2000. Mark Gearan was Director of the Peace Corps from 1995-1999 and held several different positions in the Clinton Administration from 1993-1995: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/99762

[25]David Lipton records concerning Kosovo – Collection Finding Aid,This collection consists of unclassified electronic records regarding David Lipton and events during the Kosovo conflict. David Lipton served in the Clinton administration at the Treasury Department from 1993 to 1998: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/97872

[26]Sidney Blumenthal files concerning the war in Kosovo – Collection Finding Aid,This collection consists of records related to Sidney Blumenthal and the war in Kosovo. Sidney Blumenthal was a senior advisor to President Clinton from 1997 through 2000: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/94695

[27]Sandra Kristoff files concerning the War in Kosovo – Collection Finding Aid,This collection consists of records related to Sandra Kristoff and the War in Kosovo. Sandra Kristoff served as the Director for Asian Affairs for the National Economic Council from 1993 – 1994, then as the Senior Director for Asia-Pacific Economic…: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/94691

[28]John Shattuck files concerning the War in Kosovo – Collection Finding Aid,This collection consists of records related to John Shattuck and the War in Kosovo. John Shattuck served as United States Assistant Secretary of State for Democracy, Human Rights and Labor from 1993 through 1998, and was the U.S. Ambassador to the…: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/94690

[29]Tom Donilon emails concerning the War in Kosovo – Collection Finding Aid,This collection consists of email records related to Tom Donilon and the war in Kosovo. The emails are dated between April 30, 1999 and August 5, 1999 and consist mostly of press releases: https://clinton.presidentiallibraries.us/items/show/94686

(Marrë nga libri “Ushtria Çlirimtare e Kosovës, vlerë kombëtare”, botuar nga Agjencia Shtetërore e Arkivave e Kosovës. Kjo kumtesë është paraqitur në sesionin shkencor mbajtur në Prishtinë më 7 mars 2022, organizuar nga: Instituti Albanologjik i Prishtinës, Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave e Shqipërisë dhe Agjencia Shtetërore e Arkivave e Kosovës. Kumtesat e njëzet intelektualëve shqiptarë gazeta “Epoka e re”, përpos në portal, do t’i botojë për njëzet ditë me radhë edhe në formatin pdf. Librin mund ta gjeni në Agjencinë Shtetërore të Arkivave të Kosovës.)