1. Një Gjykatë që thirret në emër të Kosovës, por vepron kundër interesave të saj

Dhomat e Specializuara dhe Zyra e Prokurorit të Specializuar të Kosovës, e njohur si Gjykata Speciale, u krijua si rezultat i presionit ndërkombëtar, veçanërisht nga Bashkimi Evropian, me pretekstin e hetimit të krimeve të supozuara të kryera nga pjesëtarët e UÇK-së gjatë dhe pas luftës së Kosovës (1998-2000).
Ajo u themelua përmes ndryshimeve kushtetuese dhe ligjore të miratuara nga Kuvendi i Kosovës në vitin 2015, pas kërcënimeve të BE-së se nëse Kosova nuk do ta pranonte këtë gjykatë, atëherë rasti do të kalonte në një tribunal ndërkombëtar jashtë juridiksionit të Kosovës. Kjo do të thoshte se Kosova nuk do të kishte asnjë ndikim mbi të, edhe formalisht.
Problemi kryesor me këtë gjykatë është fakti se, megjithëse ligjërisht është pjesë e sistemit të Kosovës, ajo operon jashtë çdo kontrolli nga institucionet e vendit, me gjyqtarë, prokurorë dhe staf të huaj, duke bërë që ajo të duket më shumë si një mekanizëm i imponuar politik sesa një gjykatë që synon të vendosë drejtësi në mënyrë të paanshme.

2. Qëllimi i Gjykatës Speciale: Drejtësi apo ndëshkim politik?

Ndryshe nga gjykatat e tjera ndërkombëtare ose të përziera që kanë pasur një objektiv më të gjerë për të hetuar të gjitha palët e përfshira në një konflikt, Gjykata Speciale është e vetmja në botë që heton ekskluzivisht një anë të një lufte çlirimtare.
Kjo qasje e njëanshme e bën këtë gjykatë një mjet ndëshkimi politik për luftëtarët e UÇK-së dhe, për pasojë, për vetë Kosovën.
Një nga argumentet më të fuqishme kundër kësaj gjykate është mungesa e hetimeve për krimet serbe në Kosovë, edhe pse këto krime janë të dokumentuara nga organizata ndërkombëtare, përfshirë: Raportet e Tribunalit të Hagës për ish-Jugosllavinë (ICTY), që konfirmojnë se forcat serbe kryen krime lufte dhe krime kundër njerëzimit në Kosovë. Raportet e organizatave si Human Rights Watch, Amnesty International dhe Komisioni Evropian, të cilat kanë listuar qindra raste të masakrave të popullsisë civile shqiptare nga ushtria dhe policia serbe. Pavarësisht këtyre provave, Gjykata Speciale nuk ka trajtuar asnjë nga këto raste. A nuk është ky një tregues i qartë i misionit të saj të njëanshëm?

3. Raste konkrete të dënimeve të njëanshme nga Gjykata Speciale

3.1. Rasti i Hashim Thaçit, Kadri Veselit etj,. Drejtësi apo hakmarrje politike?
Në nëntor 2020, Hashim Thaçi, ish-presidenti i Kosovës dhe një nga udhëheqësit kryesorë të UÇK-së, së bashku me Kadri Veselin, ish-kryetar i Kuvendit dhe ish-shef i SHIK-ut, u arrestuan nga Gjykata Speciale nën akuzat për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit.
Problemet kyçe me këtë rast: Akuzat bazohen kryesisht në dëshmi të mbledhura nga raporti i Dick Martyt, i cili nuk ka asnjë provë të drejtpërdrejtë për akuzat e pretenduara.
Shumë dëshmitarë janë identifikuar si të manipuluar ose të ndikuar politikisht, duke ngritur pikëpyetje mbi integritetin e procesit.
Ndërkohë që Thaçi dhe Veseli etj, mbahen në paraburgim pa një vendim gjyqësor të qartë, kriminelët serbë të luftës janë liruar ose nuk janë hetuar fare.

3.2. Rasti i Salih Mustafës (Komandant Cali) – Dënim i njëanshëm dhe pa prova të forta. Salih Mustafa, një ish-komandant i UÇK-së, u dënua nga Gjykata Speciale në dhjetor 2022 me 26 vjet burgim. Ky është një nga rastet më të kontestuara, pasi: Akuzat u bazuan në dëshmi të individëve të cilët nuk ishin verifikuar në mënyrë të pavarur. Procesi i gjykimit kishte shumë probleme me procedurat dhe mbrojtjen ligjore, duke lënë hapësirë për dyshime mbi drejtësinë e vendimit.
Ndërkohë, asnjë nga autorët e masakrave në Reçak, Izbicë, Krushë të Madhe dhe shumë të tjera nuk është përballur me drejtësinë ndërkombëtare.

4. Pse Gjykata Speciale nuk merret me krimet serbe?

Për të kuptuar qartë pse kjo gjykatë nuk heton krimet e Serbisë, duhet të shikojmë ndikimin politik dhe gjeopolitik: Serbia ka përkrahje të fortë nga Rusia dhe disa shtete të BE-së, të cilat nuk duan që Beogradi të ndëshkohet për krimet e saj, pasi kjo do të hapte një precedent për gjykimet e mëvonshme.
Lobimi serb ka qenë shumë aktiv në BE dhe SHBA, duke bërë që narrativa të anojë drejt barazimit të krimeve, edhe pse realiteti është shumë ndryshe.
Kosova nuk ka pasur strategji të fuqishme diplomatike për të kërkuar barazi në proceset gjyqësore ndërkombëtare, duke lejuar që kjo gjykatë të bëhet një instrument ndëshkues ndaj UÇK-së.

5. Konkluzioni: Gjykata Speciale si mekanizëm i pabarazisë ndërkombëtare

Nëse Gjykata Speciale do të kishte një mandat të drejtë dhe të barabartë, ajo do të duhej të merrej me të gjitha krimet e kryera gjatë luftës në Kosovë, përfshirë ato të Serbisë. Megjithatë, ajo është krijuar dhe funksionon si një mjet politik për të ndëshkuar vetëm njërën palë, duke dëmtuar legjitimitetin e luftës çlirimtare dhe duke përçuar mesazhin se Kosova është një shtet i kriminalizuar.
Kjo qasje është jo vetëm e padrejtë, por edhe e rrezikshme, pasi krijon një precedent negativ për drejtësinë ndërkombëtare, ku viktima e një lufte kthehet në fajtor ndërsa agresori mbetet i paprekur. Për sa kohë që kjo gjykatë nuk vepron mbi bazën e parimeve të një drejtësie të barabartë dhe të paanshme, ajo do të mbetet një simbol i padrejtësisë dhe instrumentalizimit politik të ligjit ndërkombëtar.