Shkruan: Prof. Dr. Fejzulla Berisha

Hezitimi i administratave amerikane dhe evropiane për të sanksionuar Serbinë për moszbatimin e marrëveshjeve të Brukselit dhe Ohrit, ndërkohë që kanë vendosur masa ndëshkuese ndaj Kosovës, lidhet me faktorë kompleksë gjeopolitikë, diplomatikë dhe historikë.

Për të ilustruar më mirë këtë qasje, është e rëndësishme të analizojmë disa raste konkrete dhe aspekte të politikës ndërkombëtare që kanë ndikuar në këtë dinamikë.

Një nga arsyet kryesore për kujdesin e Perëndimit ndaj Serbisë lidhet me përpjekjet për ruajtjen e stabilitetit në Ballkanin Perëndimor. Serbia ka një pozicion strategjik të rëndësishëm në rajon dhe lidhje historike me Rusinë dhe Kinën. Për SHBA-në dhe BE-në, është e rëndësishme të mos shtyjnë Serbinë drejt një aleance më të ngushtë me këto fuqi, të cilat kanë interes për destabilizimin e Ballkanit si pjesë e përplasjes më të gjerë gjeopolitike.

Edhe pse Serbia ka refuzuar të vendosë sanksione ndaj Rusisë për shkak të luftës në Ukrainë, një qëndrim që ka shqetësuar Perëndimin, nuk ka çuar në sanksione të drejtpërdrejta ndaj Beogradit. Kjo tregon se si Serbia vazhdon të manovrojë midis Perëndimit dhe Rusisë. BE dhe SHBA kanë zgjedhur të mos e izolojnë Serbinë, duke i frikësuar se një veprim i tillë mund të destabilizojë rajonin dhe të shtyjë Serbinë drejt Moskës. Në këtë kontekst, Serbia trajtohet me kujdes, ndërsa Kosova, që konsiderohet më afër Perëndimit, përballet me masa më të ashpra.

Një tjetër arsye për hezitimin ndaj sanksionimit të Serbisë është roli qendror që ajo luan në dialogun me Kosovën. Marrëveshjet e Brukselit (2013) dhe të Ohrit (2023) synojnë zgjidhjen e konfliktit Kosovë-Serbi, ku Serbia është një palë kyçe. Perëndimi beson se presioni i tepruar ndaj Serbisë mund të çojë në dështimin e këtij dialogu.

Marrëveshja e Brukselit kërkonte krijimin e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe në Kosovë, të cilin Serbia insiston të zbatohet. Ndërkohë, Kosova ka hezituar për shkak të frikës së cenimit të sovranitetit të saj, dhe për këtë arsye është ndëshkuar nga BE dhe SHBA. Serbia, në anën tjetër, nuk është sanksionuar për moszbatimin e pjesëve të tjera të marrëveshjes, si njohja de facto e institucioneve kosovare.

Në qershor 2023, BE dhe SHBA vendosën masa ndëshkuese ndaj Kosovës, përfshirë ndërprerjen e pjesëmarrjes në programe të BE-së dhe pezullimin e fondeve, si përgjigje ndaj moszbatimit të kërkesave për uljen e tensioneve në veri. Serbia, që nuk u ndëshkua për bojkotin e zgjedhjeve nga serbët lokalë, u trajtua me një qasje më të butë.

Serbia, gjithashtu, ka përdorur pozicionin e saj në arenën ndërkombëtare për të bllokuar përparimin e Kosovës drejt njohjes ndërkombëtare dhe anëtarësimit në organizata si Interpol dhe UNESCO, duke shfrytëzuar aleancat me Rusinë dhe Kinën. Ndërkohë, Perëndimi vazhdon të shmangë sanksionet ndaj Serbisë për të mos përkeqësuar marrëdhëniet. Kosova, edhe pse partner i rëndësishëm i Perëndimit, është nën presion për të treguar fleksibilitet në zbatimin e marrëveshjeve, sidomos për krijimin e Asociacionit të Komunave Serbe, të cilin SHBA dhe BE e shohin si kyç për stabilizimin e rajonit.

Hezitimi i Perëndimit për të sanksionuar Serbinë, në të njëjtën kohë që vendosen masa ndaj Kosovës, shpjegohet nga interesat strategjike për stabilitetin rajonal, roli i Serbisë në dialog dhe manovrat e saj diplomatike. Kjo qasje reflekton dilemën e Perëndimit për të balancuar marrëdhëniet në Ballkan, duke marrë parasysh ndikimin e aktorëve globalë si Rusia dhe Kina.

Megjithatë, zbatimi i plotë i marrëveshjeve nga Serbia dhe Kosova mbetet i pasigurt për shkak të mungesës së besimit, interpretimeve të ndryshme dhe sfidave politike të brendshme në të dy vendet. Përparimi do të varet nga presioni ndërkombëtar dhe kompromiset politike që mund të arrihen në të ardhmen.