Autor: Sabri Kiçmari – (2022, Palgrave Macmillan)

Shkruar nga Kittisak Wongmahesak

Rreth Autorit

Shkëlqesia e tij Profesor Ass. Dr. Sabri Kiçmari është ambasador i Republikës së Kosovës në Japoni dhe ka qenë një intelektual i rëndësishëm publik në vendin e tij për shumë vite. Para këtij posti, ai ishte ambasador i parë i Kosovës në Austri nga viti 2008 deri në 2013 dhe në Australi nga 2013 në 2018. Kiçmari është gjithashtu një autor i dalluar, pasi ka shkruar gjashtë libra, me librin e tij më të fundit, “Hyrje në Diplomaci”, botuar nga Springer në vitin 2024. Ai doktoroi në shkencë politike dhe sociologji në Institutin e Shkencës Politike dhe Sociologjisë dhe përfundoi studimet në Rheinische-Friedrich-Wilhelms-Universität në Bonn, Gjermani.

Rreth Librit

“Historia vazhdon: Tre modele të vazhdimit të historisë” e Kiçmarit kritikon tezën “Fundi i historisë” të Francis Fukuyama-s. Ai argumenton se historia, larg nga përfundimi me kolapsin e komunizmit, po formësohet në mënyrë aktive nga tre modele të fuqishme ideologjike: ultra-nacionalizmi rus, fundamentalizmi islamik dhe socializmi kinez. Libri shqyrton me përpikëri çdo model, duke gjurmuar rrënjët e tij historike, duke analizuar parimet e tij themelore dhe duke vlerësuar implikimet e tij për shekullin e 21-të.
Analiza e Kiçmarit është e thellë dhe e nuancuar. Ai shmang me mjeshtëri përgjithësimet e thjeshtuara, duke pranuar ndërlikimet dhe kontradiktat e brendshme të secilës ideologji. Ai integron me mjeshtëri kontekstin historik dhe argumentet filozofike, duke ofruar një rrëfim të pasur dhe informues. Libri thellohet në dinamikat politike, ekonomike dhe sociale të secilit model, duke eksploruar ndërveprimet e tyre me fenë dhe nacionalizmin. Autori demonstron në mënyrë efektive se si këto tre modele sfidojnë normat liberale demokratike, duke ofruar një vlerësim të kthjellët të konflikteve të vazhdueshme ideologjike që formësojnë botën bashkëkohore.
Historia Vazhdon nuk është thjesht një kritikë studimore; është gjithashtu një paralajmërim në kohë. Kiçmari thekson potencialin e këtyre ideologjive për të nxitur destabilitet, konflikt, madje edhe dhunë në shkallë globale. Rëndësia e librit qëndron në studimin e tij rigoroz, qasjen e ekuilibruar dhe aftësinë për të lidhur ngjarje dhe tendenca në dukje të ndryshme.
Libri është i strukturuar në tetë kapituj:
Kapitulli 1, “Hyrja”, i Historia Vazhdon të Kiçmarit, shtron skenën për kritikën e tij ndaj tezës “Fundi i historisë” të Francis Fukuyama-s. Kiçmari fillon duke rrëfyer esenë e Fukuyama-s të vitit 1989, duke vënë në dukje kalimin nga një ton pyetës (“Fundi i historisë?”) në atë deklarativ (“Fundi i historisë dhe njeriu i fundit”) brenda tre viteve, duke pasqyruar realitetet gjeopolitike në zhvillim. Parashikimi optimist i esesë për triumfin e demokracisë liberale, megjithatë, nuk arriti të ndërlidhte rënien e Bashkimit Sovjetik dhe ngritjen e sfidave të reja ideologjike. Kiçmari thekson se ndonëse studimor, libri i Fukuyama përdor një qasje gazetareske në titullin kryesor dhe titujt e kapitujve, duke synuar një tërheqje më të gjerë të lexuesve. Ai thekson se përkundër stilit gazetaresk të librit, përmbajtja themelore është e rrënjosur thellë në analizat shkencore dhe filozofike. Qëllimi i autorit ishte të kuptonte sesi koncepti i “fundit të historisë” i Fukuyama është thelbësisht teleologjik – duke nënkuptuar një pikë përfundimtare të paracaktuar të zhvillimit historik – dhe se si kjo qasje, megjithëse me ndikim, mund të jetë e paplotë. Hyrja përfundimisht përcakton se, ndonëse e thellë, teza e Fukuyama është shumë e thjeshtë. Kiçmari e përgatit lexuesin për një kuptim më kompleks të historisë, ku “fundi i historisë” nuk ka ardhur ende, dhe disa ideologji të fuqishme vazhdojnë në mënyrë aktive të formësojnë ngjarjet globale. Kapitujt pasues janë pozicionuar si një eksplorim i këtyre narrativave kundërshtuese dhe rëndësisë së tyre për të kuptuar evolucionin e vazhdueshëm të historisë.
Kapitulli 2, “Historia vazhdon”, thellohet në thelbin e kritikës së Kiçmarit ndaj tezës “Fundi i historisë” të Francis Fukuyama-s. Kiçmari sfidon pohimin e Fukuyama se historia përfundoi me triumfin e demokracisë liberale, duke argumentuar se historia, megjithatë nuk ndërpritet, por ka hyrë në një fazë të re. Ai gjurmon me përpikëri prejardhjen intelektuale të Fukuyama-s, duke treguar se si argumentet e tij ndërthuren me filozofitë e Kantit, Hegelit dhe Marksit. Koncepti i Fukuyama për “fundin e historisë”, argumenton Kiçmari, është në thelb normativ, jo thjesht përshkrues. Ai analizon idenë e Fukuyama-s për “luftën për njohje”, duke theksuar dallimet midis interpretimeve të Hegelit dhe Marksit të konfliktit klasor dhe implikimet për tezën e Fukuyama-s. Kapitulli shqyrton gjithashtu portretizimet e kundërta të Fukuyamas të “njeriut të parë” dhe “njeriut të fundit”, duke treguar se si këto figura mishërojnë fazat e kundërta të historisë njerëzore, nga lufta për njohje te vetëkënaqësia e epokës post-historike. Kiçmari sfidon më tej pikëpamjen e Fukuyama-s mbi marrëdhëniet midis demokracisë, fesë dhe nacionalizmit. Ai thekson se pohimi i Fukuyama-s se demokracia liberale është faza përfundimtare e zhvillimit politik, anashkalon ringjalljen e ideologjive fetare dhe nacionaliste. Kapitulli shërben në fund të fundit si një çmontim i pretendimit të Fukuyama-s për fundin e historisë, duke hedhur bazat për eksplorimin e tre modeleve ideologjike kundërvënës në kapitujt pasues.
Kapitulli 3, “Totalitarizmi i shekullit të njëzetë: nazifashizmi dhe komunizmi”, shqyrton ngritjen dhe rënien e regjimeve totalitare të shekullit të 20-të si një sfond vendimtar për të kuptuar sfidat e vazhdueshme ndaj tezës së Fukuyama-s “Fundi i historisë”. Kiçmari nis duke theksuar pesimizmin e shekullit të 20-të, duke e krahasuar atë me optimizmin e shekullit të 19-të dhe ia atribuon këtë zhvendosje shkatërrimit të shkaktuar nga Luftërat I dhe II Botërore. Ai argumenton se Lufta e Parë Botërore e dobësoi Evropën, duke i hapur rrugën rritjes së aktorëve të rinj dhe duke vendosur skenën për ngritjen e ideologjive totalitare. Kapitulli thellohet në karakteristikat përcaktuese të totalitarizmit, duke u mbështetur në punën e studiuesve si Carl Friedrich, Zbigniew Brzezinski dhe Hannah Arendt. Ai nënvizon rolin vendimtar të ideologjisë dhe terrorit në ruajtjen e sundimit totalitar dhe natyrën e përhapur të dhunës të qenësishme në sisteme të tilla. Më pas, kapitulli krahason nazi fashizmin dhe komunizmin, duke theksuar ngjashmëritë e tyre (p.sh., përdorimin e ideologjisë, terrorit dhe kultit të personalitetit) dhe dallimet e tyre (p.sh., qëllimet e tyre përkatëse ideologjike dhe qasjet e tyre ndaj pronës private). Analiza e Kiçmarit arrin në përfundimin se ndërsa si nazi fashizmi ashtu edhe komunizmi përfundimisht nuk arritën të vendosnin dominimin e qëndrueshëm global, trashëgimia e tyre e dhunës dhe represionit politik ndikoi thellësisht në shekullin e 20-të. Ky dështim minon më tej tezën e Fukuyama-s, duke demonstruar se trajektorja e historisë është shumë më kontigjente dhe komplekse sesa parashtroi ai. Kapitulli shërben si një urë historike për analizën e mëvonshme të Kiçmarit për sfidat ideologjike bashkëkohore.
Kapitulli 4, “Fukuyama në vorbullën e teorive të marrëdhënieve ndërkombëtare”, e vendos tezën e Fukuyama-s “Fundi i historisë” brenda kontekstit më të gjerë të teorisë së marrëdhënieve ndërkombëtare. Kiçmari kundërshton vizionin optimist të Fukuyama-s për një rend botëror liberal me zhvillimet pesimiste dhe të përqendruara në pushtet të realizmit. Realizmi, i cili thekson pushtetin shtetëror dhe natyrën anarkike të sistemit ndërkombëtar, e sheh ndjekjen e pushtetit si shtytësin kryesor të sjelljes shtetërore. Përqendrimi i Fukuyama-s në ideologjinë liberale dhe triumfin eventual të demokracisë kundërshton drejtpërdrejt këtë perspektivë realiste. Kiçmari eksploron zhvendosjen e dukshme të Fukuyamas nga një qëndrim thjesht ideologjik në një “realizëm Wilsonian” më pragmatik, ku SHBA është thelbësore në promovimin e vlerave liberale në nivel global. Megjithatë, edhe kjo qasje e rishikuar devijon ndjeshëm nga parimet tradicionale realiste. Ai krahason më tej pikëpamjet e Fukuyama me konstruktivizmin, një shkollë mendimi që nxjerr në pah natyrën e ndërtuar shoqërore të marrëdhënieve ndërkombëtare dhe thekson rolin e ideve dhe normave në formësimin e sjelljes shtetërore. Në fund të fundit, kapitulli thekson pozicionin unik të Fukuyama-s brenda teorisë së marrëdhënieve ndërkombëtare. Pikëpamja e tij optimiste, thuajse teleologjike, e historisë është në kontrast të fortë me këndvështrimet më të kujdesshme dhe shpesh pesimiste të shkollave të tjera të mendimit. Kiçmari argumenton se parashikimi i guximshëm i Fukuyama-s, ndonëse në fund të fundit i pasaktë, përfaqëson një përpjekje të vlefshme për të lidhur filozofinë politike me marrëdhëniet ndërkombëtare, një përpjekje që kritika e tij e mëvonshme do ta përpunojë dhe zgjerojë.
Kapitulli 5, “Ultra-nacionalizmi si një model i vazhdimit të historisë”, shqyrton ringjalljen e ultra-nacionalizmit si një sfidë e rëndësishme ndaj tezës së Fukuyama-s “Fundi i Historisë”. Kiçmari argumenton se ultra-nacionalizmi, megjithëse i dallueshëm nga patriotizmi, përfaqëson një forcë të fuqishme që formëson gjeopolitikën bashkëkohore, veçanërisht në Evropën Lindore dhe Euroazi. Ai e përkufizon ultra-nacionalizmin si ndjekje e njohjes dhe dinjitetit kombëtar që shpesh i jep përparësi pushtetit dhe zgjerimit mbi zhvillimin ekonomik ose të drejtat e njeriut. Kapitulli fokusohet kryesisht në ultra-nacionalizmin rus, duke gjurmuar rrënjët e tij historike nga politikat ekspansioniste të Perandorisë Ruse deri te politika e jashtme aktuale e Vladimir Putinit. Kiçmari detajon përafrimin ideologjik të Putinit me figura si Alexander Dugin dhe analizon implikimet e Putinizmit për stabilitetin rajonal. Kapitulli diskuton gjithashtu ultra-nacionalizmin serb, duke theksuar rolin e tij në luftërat në Jugosllavi dhe ndikimin e tij të vazhdueshëm në Ballkan. Kiçmari eksploron themelet ideologjike të ultra-nacionalizmit, duke theksuar rolin e narrativave historike dhe ndërtimin e “armiqve” në justifikimin e veprimeve agresive. Ai vë në kontrast aspiratat patriotike të shteteve baltike, të cilët kërkuan integrimin në Bashkimin Evropian, me synimet ekspansioniste të Rusisë dhe Serbisë. Kapitulli demonstron sesi ultra-nacionalizmi, i ushqyer nga një ndjenjë ankese historike dhe një dëshirë për dominim kombëtar, formëson në mënyrë aktive ngjarjet gjeopolitike, duke kundërshtuar kështu pohimin e Fukuyama-s për një rezultat të përcaktuar historikisht. Ky shërben si një rast studimor vendimtar për të demonstruar dinamizmin e vazhdueshëm të historisë dhe fuqinë e qëndrueshme të ideologjive konkurruese.
Kapitulli 6, “Fundamentalizmi Islamik si model i vazhdimit të historisë”, shqyrton ngritjen e fundamentalizmit islamik si një tjetër kundër-narrativë e fuqishme ndaj tezës së Fukuyama-s “Fundi i Historisë”. Kiçmari argumenton se rënia e Bashkimit Sovjetik dhe ndryshimi që pasoi në sistemin ndërkombëtar krijuan një terren pjellor për shfaqjen e kësaj ideologjie, e karakterizuar nga refuzimi i vlerave liberale dhe gatishmëria e saj për të përdorur dhunën për të arritur qëllimet e saj. Kapitulli bën dallimin midis formave të ndryshme të fondamentalizmit islamik, duke nënvizuar dallimet midis islamit politik (i cili synon të krijojë shtete islame nëpërmjet veprimit politik) dhe fundamentalizmit islamik (i cili thekson respektimin e rreptë ndaj parimeve fetare, shpesh duke refuzuar përfshirjen e shtetit). Analiza fokusohet në qasje të kundërta të Al Kaedës dhe ISIS-it, duke demonstruar se si këto grupe përfaqësojnë strategji të ndryshme për arritjen e objektivave të tyre ideologjike. Al Kaeda përdori një strategji rrjeti të decentralizuar, ndërsa ISIS u përpoq të krijonte një kalifat (shtet) territorial. Kiçmari eksploron rrënjët ideologjike të fundamentalizmit islamik, duke gjurmuar prejardhjen e tij intelektuale dhe duke analizuar tërheqjen e tij në segmente të ndryshme të botës myslimane. Ai shqyrton në mënyrë kritike rolin e fesë në formësimin e sjelljes politike, duke theksuar justifikimet e përdorura për të legjitimuar dhunën kundër atyre që konsiderohen “jobesimtarë”. Kapitulli përfundon duke argumentuar se pavarësisht pengesave të pësuar nga grupe si Al Kaeda dhe ISIS, fundamentalizmi islamik ndikon në politikën globale dhe paraqet një sfidë të rëndësishme për vizionin optimist të Fukuyama për të ardhmen.
Kapitulli 7, “Socializmi kinez si një model i vazhdimit të historisë”, analizon ngritjen e Kinës si një fuqi e rëndësishme globale dhe sfidën e saj ndaj tezës “Fundi i historisë” të Fukuyama-s. Kiçmari argumenton se përzierja unike e Kinës e sundimit autoritar, një sistemi njëpartiak dhe politikave ekonomike të orientuara nga tregu bie në kundërshtim drejtpërdrejt me parashikimin e Fukuyama. Kapitulli gjurmon rritjen ekonomike të Kinës, rritjen e ndikimit global dhe politikën e saj të jashtme ndikuese. Kiçmari shqyrton kontekstin historik të zhvillimit të Kinës, duke përfshirë ndikimin e Revolucionit Kulturor dhe protestave të Sheshit Tiananmen. Ai thekson rolin e nacionalizmit në konsolidimin e fuqisë së PKK dhe në formësimin e identitetit të Kinës dhe marrëdhënieve të saj me aktorët e brendshëm dhe të jashtëm. Ai diskuton konceptin e “socializmit me karakteristika kineze”, duke argumentuar se ai përfaqëson një model të veçantë qeverisjeje, duke kombinuar ideologjinë socialiste me mekanizmat e tregut. Kapitulli eksploron aspekte kritike të shoqërisë kineze, duke përfshirë marrëdhënien e saj komplekse me demokracinë, të dhënat e të drejtave të njeriut, qasjen ndaj lirisë fetare dhe sfidat e balancimit të rritjes ekonomike me shqetësimet mjedisore dhe pabarazinë sociale. Ai arrin në përfundimin se suksesi i Kinës në kombinimin e qeverisjes autoritare me rritjen ekonomike paraqet një sfidë ndaj modelit të Fukuyama.
Kapitulli 8, “Përfundimi”, Kiçmari përmbledh argumentin e tij qendror: Teza e Fukuyama-s “Fundi i Historisë”, triumfuese e vitit 1989, përfundimisht dështoi të japë shpjegime për mundësinë e ringjalljens së ideologjive. Tre modelet e analizuara – ultra-nacionalizmi rus, fundamentalizmi islamik dhe socializmi kinez – demonstrojnë se historia vazhdon. Ndërsa demokracia liberale arriti një fitore të rëndësishme në 1989, ajo nuk arriti dominimin total. Kiçmari thekson ndikimin e qëndrueshëm të ultra-nacionalizmit rus, veçanërisht në Euroazi, ku putinizmi paraqet një sfidë të konsiderueshme ndaj normave liberale. Ai nënvizon prezencën e vazhdueshme të fundamentalizmit islamik, pavarësisht nga humbjet e ndjeshme të grupeve si Al Kaeda dhe ISIS, dhe vë theksin te socializmi kinez, që sifdojnë parashikimin e modelit të Fukuyama. Autori thekson se megjithëse “fundi i historisë” mund të mos ketë ardhur, koncepti i tij është produkt i një konteksti specifik historik dhe ideologjik. Ai argumenton se politika globale do të vazhdojë të formësohet nga përplasja e qytetërimeve, dallimet kulturore dhe kërkesat konkurruese të pushtetit shtetëror. Ai kundërshton optimizmin e thjeshtëzuar të Fukuyama-s dhe pesimizmin po aq të thjeshtëzuar të teoricienëve të përplasjes së qytetërimit, duke u angazhuar për një kuptim më të nuancuar të ndërveprimit dinamik të vazhdueshëm midis modeleve të ndryshme ideologjike. Në fund të fundit, Kiçmari thekson nevojën për një qasje më të informuar historikisht dhe kontekstualisht për të kuptuar kompleksitetin e procesit historik në vazhdim.
“Historia vazhdon: Tre modele të vazhdimit të historisë” e Kiçmarit është një vepër studimore bindëse dhe e detajuar që sfidon në mënyrë unike tezën “Fundi i historisë” të Francis Fukuyama-s. Libri sfidon argumentet e Fukuyamas, duke ofruar një eksplorim të thellë të historisë së shekullit të 21-të, duke u fokusuar në tre modele ideologjike me ndikim: ultra-nacionalizmi rus, fundamentalizmi islamik dhe socializmi kinez.
Analiza e Kiçmarit shkon përtej vlerësimeve sipërfaqësore. Ai gërmon thellë në rrënjët historike të secilës ideologji, parimet thelbësore dhe degëzimet socio-politike, duke u ofruar lexuesve një kuptim të pasur të konteksteve dhe kompleksiteteve të tyre historike. Kjo shmang grackat e interpretimeve të thjeshtuara dhe promovon një perspektivë të nuancuar.
Shqyrtimi krahasues i këtyre tre modeleve të dallueshme ideologjike është veçanërisht i thellë. Duke vënë përballë dhe krahasuar pikat e forta dhe të dobëta të tyre, libri nxit një kuptim të sofistikuar të dinamikës së ndërlikuar që i jep formë botës moderne, duke shkuar përtej analizave me një perspektivë të vetme.
Ndërlidhja e librit me ngjarjet bashkëkohore – lufta në Ukrainë, përhapja e vazhdueshme e fondamentalizmit islamik dhe vetëbesimi në rritje i Kinës – e bën atë shumë të rëndësishëm dhe në kohë, duke ofruar njohuri kritike për çështjet kryesore globale.
Historia vazhdon sforcon ndjeshëm të menduarit kritik dhe aftësitë analitike. Qasja e tij rigoroze ndaj analizës krahasuese i pajis lexuesit me mjete të paçmueshme për të lundruar në peizazhe komplekse politike dhe ideologjike, duke përfituar studentët dhe studiuesit nëpër disiplina të ndryshme, duke përfshirë shkencën politike, historinë dhe sociologjinë.
Libri zgjeron njohuritë e lexuesve për historinë moderne globale, ideologjitë dhe politikën. Ky eksplorim i detajuar është i çmuar për studentët dhe profesionistët që kërkojnë një kuptim më të thellë të këtyre temave thelbësore.
Puna e Kiçmarit nxit një kuptim më të sofistikuar të dinamikave bashkëkohore globale. Kjo perspektivë e nuancuar është thelbësore për profesionistët në shumë fusha, veçanërisht ato të marrëdhënieve ndërkombëtare, shkencës politike dhe diplomacisë.
Si përfundim, Historia vazhdon është një libër i vlefshëm dhe tërheqës për akademikët dhe profesionistët e interesuar në historinë, shkencën politike dhe marrëdhëniet ndërkombëtare. Studimi rigoroz, analiza e nuancuar dhe kritika e thellë e tezës së Fukuyama-s e bëjnë atë të kontribuojë ndjeshëm në këtë fushë. Rëndësia në kohë dhe fokusi i librit në sfidat bashkëkohore globale e bëjnë atë lexim thelbësor për këdo që kërkon një kuptim më të thellë të botës sonë gjithnjë e më komplekse.

Referenca

Kiçmari, S. (2022). History Continues: Three Models of the Continuation of History. Palgrave Macmillan.