Zekerija Idrizi

Marrë në tërësi, përmbledhtazi, veprat poetike të tregimtarit, eseistit e novelistit të spikatur Dibran Demaku janë artikulim përmes figuracionit, ideve dhe anës formale, i vetëdijes poetike të një shkrimtari që tashmë e ka krijuar të qëndrueshëm stilin e tij, shprehjen e tij dhe botën e tij artistike. Duke kapërcyer nëpër aktin sistemor të krijimit, poezitë e këtyre veprave dalin si perla të përpunuara të metaforave fine.

Poezia, si arti më i bukur letrar, është gjini e letërsisë, ku bota e brendshme, ndjenjat më sublime dhe frymëzimi hyjnor i poetit shprehen përmes shkronjave të cilat krijojnë vargje. Vargjet, pastaj, shpalosin mendime, mendimet krijojnë energji, energjia ndez dritat e dijës, rrezet e arta të së cilës i japin ngrohtësi zemrës, mendjes dhe shpirtit, e me këtë, edhe kuptim dhuratës më të shtrenjtë, vetë jetës. Madje-madje, ato shpërfaqin edhe dashurinë më ideale ndaj kombit, atdheut dhe vlerave të tyre substanciale. Që nga Lekë Matrënga e Pjetër Budi, në periudhën e pararilindjes dhe, veçantë, gjatë Rilindjes sonë Kombëtare, e deri në ditët e sotme, kjo energji e prushtë eruptive nuk u ndalë asnjëherë së hedhuri farën e dijës, duke e kultivuar atë me dashurinë më të çiltër në shpirtin e pastër e fisnik të popullit shqiptar. Duke i mposhtur të gjitha sfidat e kohës, kjo frymë e shpirtit të popullit, xixat e saja të arta, si pishtarë të shpresës, u bartën gojë më gojë, mendje më mendje, zemër më zemër, brez pas brezi, nga kokat më të ndritura të kombit si: Naimi, Çajupi, Mjeda, Asdreni, Shiroka – për të vazhduar tek Fishta, Konica, Noli, Migjeni, Lasgushi etj., e deri në kohën tonë, duke u kthyer këta pishtarë e korifenj të letërsisë në flakadan të përhershëm që tashmë nuk ka forcë në botë që mund ta shuaj fuqinë e zjarrit të tij… Disa nga poetët më të njohur të kohës sonë, gjithashtu udhëhiqen nga ky flakadan në krijimet e tyre poetike, të cilët po e përplotësojnë dhe pasurojnë ca më thellë mozaikun e mrekullueshëm të letërsisë shqiptare.

Në këtë plejadë pishtarësh e krijuesish bën pjesë edhe tregimtari, esisti, novelisti e poeti zëmëmëdhetar Dibran Demaku. Përveç lirikave të mrekulleshme plot zjarr dashurie ideale midis çifteve, në poetikën e tij kryefjalë është edhe brenga dhe dashuria e madhe ndaj vlerave thelbësore të kombit e atdheut.

Venerohet qartë që në poezitë e Dibrani riciklohen e tensionohen shkallë-shkallë fenomenet dhe situatat ekzistenciale të kombit. Të pranishme dendur janë sintagmat “gangrena anti-kombëtare” dhe “murtaja kancerogjene në organizmin e Arbërisë”. Kjo panoramë shqetësuese rishfaqet në shumë tekste poetike të këtij autori. Ato lënë të kuptohet se në hapësirën tonë, në arealin tonë kombëtar, po ndodhë, ose, thënë më saktë, veçmë ka ndodhur një tragjedi. Ato krijime lexohen edhe si metaforë e kohëve mortore, ku janë katandisur keqas ca shqipfolës, që me këmbë rrojnë në Iliricum, por, mjerisht, me ëndrra fiktive e me meditime rrojnë diku në trojet lindore aziatike.

Poeti Dibrani na e tërheq vërejtjen përmes vargut te poezia “Gjeografi e atdheut”:

“Armiqtë të brejtën/ pak nga pak/ si minj të uritur

vrimave/ E ti në log betejash/ u këndoje këngë

trimave/ Shekujt iknin dalë nga dalë/ e ti bëje jetë

kaçakqe në mal/ Duke shitur  dushk për gogël/ e tkurreshe e bëheshe i vogël, i vogël/ Kur dielli

të ndriqoi rrugën, jetën/ nise të gërryesh vetëvetë”

Ndaj dhe Dibrani është në dilemë të thellë kundruall kategorive “patriot e tradhtar”, teksa vargëzon:

“Nuk po dihet

humbur na janë rrugët në oborr

nuk dimë nga po na vijnë plumbat qorr

nuk po dihet më kush është patriot a tradhtar

dikush farë të keqe na ka mbjellë në arë…”

Mandej pason rënkimi, gjëma, pezmi dhe protesta e tij te poezia “Miniatura”:

Të rrosh a të vdesësh

të vdesësh apo të rrosh

biletën të presësh

rezultati bosh! …

Ta marrsha të keqen Fan Nol

dhe ty Hasan Prishtinë

dikush na bëri gol

dhe na ndryshoi historinë!

Dikush thumbit dikush patkoit

si kofini pas të vjeli

merre briskun i prejmë thonjtë

se asgjë tjetër nuk ngeli!

Iku festa, euforia

u kthye jeta jonë reale

çfarë do shënojë historia

për  mendjet tona fatale?!..”

Këtë galimatias, këtë shkërmoqje e përdhosje të vlerave fundamentale kombëtare e ka nuhatur mirë Dibrani dhe ato i ka shpërfaqur me një gjuhë të qartë në poezitë e tij, si: “Ç’po ndodhë Kosovë me ty”, “Kur na erdhe liri, u koritëm“, “Fluturo Shqiponjë”, “Pop Pera”, “Si dje, si sot”, “Atdheut”, “Gjeografi e atdheut”, “Nuk po dihet”, “Nuk duam t’i shohim as rrezet e diellit”, “Në fund”, “Rrofsh Gjakovë“ dhe “Qëndro”.

Veçanërisht ajo me titull “Ç’po ndodhë Kosovë me ty” – një poezi kjo e vargëzuar me rimë e figuracion, me mesazh thellësisht kombëtar, që vë në thumb të kritikës në mënyrë sarkastike përdhosjen e vlerave substanciale të kombit nga maskarenj pseudo-fetarë. Poezi kjo, do shtoja, e qëndisur për mrekulli artistikisht në shkallë Himni kombëtar. Le ta lexojmë me vëmendje:

Çfarë po ndodh Kosovë me ty

çfarë po ndodh Kosovë me ty

po vë vetulla e po nxjerr sy

për ca dëngla ca fetare

po e rrënon historinë kombëtare

ca debilë ca klerikë të sotit

ta rrënojnë imazhin mot pas motit

si në kohët më të zeza

ty të shahet Nënë Tereza

si s’të shembet nën këmbë dheu

kur të shahet Skënderbeu

si qëndron e ftohtë si guri

kur të përdhoset keq flamuri

ca klerikë me mendje trapi

e bën vendin lesh arapi

po vë vetulla turko arabe

po nxjerr sy bilbili e shkabe

nëpër vite e nëpër shekuj

rrite trima e ngrite tempuj

tash ke mbyllur sy e vesh

ëndrrave tua u bie ndesh

populli i urtë populli i mirë

rri anash e bënë sehir

i pëcet zemra tek kraharori

kur namaz bën profesori

e vogëlushja pesëvjeqare

mëson kuran jo abetare

çfarë po ndodhë Kosovë me ty

po vë vetulla e po nxjerr sy…

Lëvizja radikale fundamentaliste e shqipfolësve me mentalitet beduinesk ka shkërmoqur e përdhosur si mos më keq gjithandej trojeve tona vlerat më themelore të substancës sonë kombëtare. Këtë pështirosje e katrahurë vlerash Dibrani e ka shpërfaqur zëshëm edhe te poezia me titull “Kur na erdh liria u koritëm”. Ta lexojmë:

Kur na erdhe u koritëm

eh liri sa shumë të pritëm

kur na erdhe u koritëm

u koritëm me macë e kucë

e lam dritën sharruam në llucë

u koritëm me shkrim e fjalë

u koritëm në fushë e mal

nuk ta ditëm liri rendin

me godina kulti mbushëm vendin

që ta shtojmë më shumë korinë

vendit ia ndërruam gjeografinë

në mes të europës në liri

e shndërruam vendin në arabi

tash minaretë që shpojnë qiellin

në gjuhë arabe e trishtojnë diellin

e trishtojnë diellin e trishtojnë hënën

për fe të huaj shajmë babanë nënën

që marrëzia të jetë e plotë

gjuhën e nënës e bëmë skllotë

jo veç gjuhën por dhe faqen

në gjuhë të huaja e gjejmë paqen

nëpër shtëpi nëpër trotoare

nuk të zë syri asgjë kombëtare

herë jeta qanë herë jeta qesh

ardhmërinë e bëm për lesh

në mëngjes herët në mbrëmje vonë

nuk e njeh qeni të zonë

nëpër shekuj qëndruam shqiptarë

në liri u bëmë trutharë

s’e duam tjetrin s‘e duam vetën

në ferr të zi e shndërruam jetën

eh liri sa shumë të pritëm

kur na erdhe u koritëm…

Në këtë shpërfytyrim vlerash me të drejtë Dibrani ua zë fajin më së shumti predikuesve demagogë, hoxhallarëve që i thërrasin njerëzit, grixhat e tyre, nëpër ndeja, oda e xhami për të menduar e punuar për parajsën e asobotshme, ndërkohë që vetë ata pasurohen në kurriz të tyre. Të tillët janë djaj të veshur me petka engjëjsh, – thotë Dibrani. Demagogjinë dhe matrapazllëkun e tyre ai e demaskon pakompromis te poezia “Në fund”:

“në fund të gjithë do jemi ushqim për krimba/ dhe nuk do vemi në parajsë as ferr/ mos i dëgjoni klerikët që në ujë bëjnë vrima/ të ju mbajnë nën frikë dhe në terr/ për veten parajsën e kanë në këtë botë/ nga unë nga ti nga ai dhe të tjerë/ tek helmin e/ mashtrimit e pijmë në gotë/ dhe ëndërrojmë në botën tjetër të kemi vlerë/…në injorancën tonë mësuar e kanë notin/ notojnë në ujëra të ëmbla që nga kohë e vjetër/ në fund të gjithë do të jemi ushqim për krimba/ dhe nuk do të vemi në parajsë as ferr…”

Por, Dibran Demaku në shkrimet e tij flet me një konsideratë të veçantë edhe për hoxhallarët patriotë e pishtarë të arsimit. Ai rrëfen për dy hoxhallarët e fshatit të tij, Abrisë, Mursel e Hajriz Demaku, të cilët u bënë pishtarë të arsimimit të vajzave të fshatit, duke kontribuuar shumë për çështjen kombëtare, duke ngritur vetëdijen dhe ndërgjegjen kombëtare te popullata, veçanërisht te fëmijët femra për emancipimin dhe shollimin e tyre.

Po me gjuhë sarkastike Dibrani i vë në thumb të kritikës edhe telallxhinjtë përtejkarpatianë serbo-sllavë, të cilin kishin ardhur në trojet tona me misionin e tyre djallëzor ultrafundamentalist për të shkombëtarizuar etnikisht, kulturalisht dhe fetarisht shqiptarët, duke trumbetuar atë tezën e tyre fantazmagorike shoveniste se gjoja Kosova është “Tokë e shenjtë serbe”, “Jerusalem serb”, “Djep i sërbizmit” etj. Në veçanti ai i sulmon ashpër “popat” serbë, të cilët, bashk me Kishën Ortodokse Serbe dhe Akademinë e Shkencave të saj, ishin farkëtuesit kryesorë të mega-projekteve të tyre fashistoide e gjenocidiste në kurriz të neve shqiptarëve. Le ta lexojmë poezinë e tij me titull ”Pop Pera”:

Pop Pera

në katundin tim ishte një kishë

në të shërbente njëfarë pop pera

ne ishim çoban delesh e dhishë

kalonim rreth saj kur çilte pranvera

pop pera na shihte disi si me idhnim

në fytyrën e mërrolur i xixëllinin sytë

i tillë ishte në mbrëmje dhe agim

i rreptë si ai nuk gjeje një të dytë

nga kishte ardhur ne nuk e dinim

thuhej se e kishin sjellur nga larg

sa herë e shihnim si të ngrirë rrinim

dhe ai qëndronte si statujë në prag

të rriturit thonin se kishte ardhë me detyrë

të na merrte tokat të na ndërronte emër

askush kurrë si pa buzëqeshje në fytyrë

veçse ne fëmijët e urrenim me zemër…

…dikur fryu një erë ,një erë e lehtë

pop pera iku nga sytë këmbët

veçse emri i tij gjithkund ka mbetë

në ara e livadhe dhe…në oborr tek lëmët…

Mesazhi përfundimtar, si porosi e fuqishme kombëtare, i Dibranit shpërfaqet te poezia “Qëndro”, ku kërkon të ruhen e mbrohen me fanatizëm vlerat fundamentale të identitetit dhe kulturës sonë kombëtare:

Qëndro

për fis e për farë

për gurë e për arë

qëndro-shqiptar

për prag e për votër

për vëlla e për motër

del flijohu në kodër

për lis e për fis

si një qiparis

jeto ose vdis…

Këtë mesazh ai e vargëzon po kaq fuqishëm edhe te poezitë “Prishtinë” dhe “Rrofsh Gjakovë”, ku ndër të tjerash vargëzon:

Prishtinë

feniks i djegur dhe i rilindur ne flakë

dëshirl dhe ëndërr e vizatuar në shuplakë

ti pika o(zero) e Kosoves mëmë

lot i derdhur dhe i shuar ne syrin tënd

të dua per rëniet dhe ngritjet e tua

flakë dashurie gjithmonë e ndezur në mua

Prishtinë

sa herë vijnë dallendyshet në fillim vere

ti i pret tek porta dhe u hap derën

së bashku me dallëndyshet vijnë edhe shqipet

kush me lot të ëmbël kush me lot të kripët

Prishtinë

ngritur je mbi gjakun dhe eshtrat e të rënëve për liri

sepse ti je Kosovë …sepse ti je Shqipëri”

Rrofsh Gjakovë

rrofsh Gjakovë bijë e atdheut

kurrë Çabratit s’të mbuloi hija

me shtatoren e Skënderbeut

po ringjallet shqiptaria

gëzon fusha gëzon mali

këtu nuk ka vend trinia

qupë pas qupe e djalë pas djali

këtu do rritet shqiptaria…

Dorën në zemër, këto poezi i bëjnë një nder të veçantë kauzës sonë kombëtare nga gjitha pikëvështrimet. Ato, neve si krijues, na sugjerojnë që në krijimet tona të ngremë zërin lart kundrejt gjitha përdhosjeve dhe përbaltjeve që ia bëjnë kauzës sonë kombëtare anti-shqiptarët miopë fundamentalistë.

Uroj që Dibrani edhe më tej të na befasojë me perla e margaritarë të tjerë të çmuar letrarë!

Me respekt dhe konsideratë të lartë atdhetare për këtë poet zëarbëror!