Intervista e Cobainit nuk bëri diçka për t’i zgjidhur këto paqartësi. Pasi e mbrojti ligsht revistën Rolling Stone se kishte disa artikuj të mirë, ai shtoi: “Nuk e fajësoj një fëmijë mesatar 17-vjeçar të pank-rokut që më cilëson si një akt që shitet”.
Është një fjalë që nuk e dëgjoni më. Ashtu si pantallonat shumë të mëdha, koncepti i shitjes ishte qendror në vitet 1990 saqë duket i çuditshëm sot. Gjithashtu si pantallonat e mëdhaja dikur, megjithatë ndihet përsëri si diçka e rëndësishme. Sado e bezdisshme ishte ideja e aktit që shitet, zhdukja e tij nga vlerat tona kolektive ka pasur pasoja të thella në shekullin XXI.
Nirvana – që së bashku me grupin Pearl Jam ishin përgjegjës për shndërrimin e nëngzhanrit “grunge” në strategjinë “alternative” të marketingut – ishte grupi më i shitur i epokës, sipas metrikave të matshme: shitja e albumeve. Numri i madh i kopjeve të albumit Nevermind bëri që Nirvana, siç ka shkruar Rolling Stone, “të jetë grupi i parë pank-rokut me platin të trefish në botë”. Megjithatë, nga vlerat intuitive të kohës, nuk i konsideroja si akte të shitura.
Sigurisht që kanë më shumë se, le të themi Fugazi, grupi post-hardkor që nuk shiste mall të komercializuar dhe që nuk negocionte në mënyrë agresive me lokacionet dhe për çmimin më të ulët të biletës, por që në krahasim me kolonën e shitjeve që do kalojnë nëpër rrugën e shtruar nga Nirvana – Stone Temple Pilots, Bush, Smash Mouth – ata ishin estetë. Ky dallim ishte i qartë për mua dhe për të gjithë miqtë e mi që ankoheshin për atë që lëshohej në radio, edhe nëse e kishim të pamundur ta artikulonim në terma konkretë.
Ajo që dinim ishte se na pëlqeu Nirvana më shumë sesa Bush. Kjo preferencë ishte padyshim personale dhe për këtë arsye e vështirë për t’u mbrojtur, kështu që ne iu drejtuam arsyetimit moral: Bush ishte grup i shitur dhe grupet e shitura e ndoqën strategjinë e marketingut në kurriz të vizionit artistik, duke u dhënë atyre avantazhe ekonomike që kishin efekt homogjenizues në muzikën si tërësi.
Ata prej nesh që e mbijetuan kulturës e viteve 1990, do të kujtojnë se ishte shumë e vetëdijshme për vlerën e të qenit ndryshe. “Të jesh ndryshe” ishte kryesisht fushë e marketingut – fjalë për fjalë, si në rastin e kompjuterëve Apple – por, që disi nuk ishte e dukshme për ne për disa vjet, ose ishte e dukshme në atë kohë ama që shpjegohej me idenë se kultura e konsumatorit po “bashkëzgjedhte” vlerat autentike të të rinjve në vend që t’i prodhonte ato.
Për pjesën më të madhe të adoleshencës sime, besoja sinqerisht se disa nga grupet më të njohura në botë ishin “alternative”, ndërsa të tjerat ishin të shitura që tregtoheshin vetëm si alternativë. Ironia se ndjesia ime e alternativës së një grupi ishte shpesh në përpjesëtim të drejtë me popullaritetin e tij, ishte shumë e pakapshme për mua.
E gjithë kjo do të thotë se koncepti i “shitjes”, megjithëse qendror për sistemin tim të vlerave të adoleshencës, ishte pothuajse fals. Megjithatë, ishte fals në nivelin e epistemologjisë, fals në mungesën e koherencës dhe saktësisë; në nivelin e etikës, ose çfarëdo që mund të quhet etikë në art, ajo e vuri në dukje një vlerë të rëndësishme. Është vlerë se braktisja e “shitjes”, si koncept, kërcënon të largimin prej shikimit, ndoshta përgjithmonë.
Natyrisht, ju dëshironi që të argëtoheni. Megjithatë, në mënyrë paradoksale është më pak argëtuese të shikosh një muzikant – ose, për këtë çështje një shkrimtar, regjisor apo komedian – të bëjë vetëm atë që ata mendojnë se ju e doni. E preferojmë punën e artistëve që në një farë mase bëjnë atë që ata duan. Kjo ndoshta sepse një punë e tillë ka më shumë gjasa të na befasojë dhe elementi i befasisë është i nevojshëm për të ndier se kultura po ecën përpara.
Industria muzikore e viteve 1990 u bë famëkeqe në aspektin e shfrytëzimit të kuptimit të asaj që donte audienca, duke përparuar nga “zbulimi” i sukseseve të pamundura si Nirvana, në një mori grupesh që i rikrijuan ato elemente më fitimprurëse për t’u imituar. Por, edhe në atë epokë cinike, kompanitë diskografike duhej të merrnin me mend se çfarë pëlqenin njerëzit dhe ky proces i përafrimit ua la hapësirën artistëve dhe tregtarëve për të bërë atë që u përshtatej, ndonjëherë në mënyra shumë të këqija (Blues Traveler), por edhe në mënyrat që prezantuan grupe të dashura nga një audiencë e veçantë (Tool). Shitja e muzikës ishte shkencë më pak ekzakte, kështu që kishte shumë befasi.
Shpërndarja digjitale e ndryshoi atë. Duke gjeneruar sasi masive të të dhënave më të sakta dhe pothuajse plotësisht të sakta, shitjet në internet dhe më pas transmetimi ua dha artistëve, kompanive dhe platformave një perspektivë shumë më të qartë se çfarë shitet dhe çfarë jo. Dhe, për shkak se kjo perspektivë është (a) e provueshme dhe (b) sasiore në mënyrat që idetë si “të shitura” ose “autentike” ose “të mira” nuk janë më si të tilla – meqë njerëzit që vendosin se çfarë muzike të promovojnë janë të detyruar të vendosin sipas një metrike: çfarë pëlqejnë audiencat, të përcaktuara nga mënyrat si ato që ata kanë pëlqyer më parë. Në një masë më të madhe ose më të vogël, ky fenomen ia ka dhënë formën, gjatë dy dekadave të fundit, çdo fushe të kulturës popullore: jo vetëm muzikës, por edhe televizionit, filmave dhe botimeve në internet.
Dhe, ka diçka që nuk shkon me kulturën popullore në shekullin XXI, apo jo? Nuk duhet të jesh pank i moshës së mesme për të menduar se kjo ndihet më pak befasuese dhe e gjallë se dikur. Industria e zbavitjes, në përgjithësi, dhe industria e muzikës në veçanti, janë bërë jashtëzakonisht të mira në shitjen e numrit maksimal të njësive, por shitja e njësive nuk është ajo për të cilën është muzika. Sado e gabuar të jetë ideja e “shitjes”, ajo kapte një të vërtetë të pakundërshtueshme: vetëm një budalla do të shkruante një këngë për të fituar para. Shkruani këngë për ta habitur veten, për t’ua dhënë njerëzve të tjerë atë që ata kurrë nuk e dinin se dëshironin. Ndoshta ajo që i mungon kulturës popullore në shekullin XXI është përbuzja e mjaftueshme për ata që na japin atë që ne tashmë e kemi kërkuar. /Telegrafi/
