Në 2003 Kodorkovski ishte dyzet vjeç, një pasuri të vlerësuar në pesëmbëdhjetë miliardë dollar dhe kontrollin e gjigandit të naftës Jukos, i përfunduar në duart e tij në xhunglën e privatizimeve ruse të viteve 90. Sot, që është pothuaj gjashtëdhjetë vjeç, është një i mbijetuar kushteve të gulagut gjatë një dhjetëvjeçari burgu me dënime për mashtrim dhe evazion fiskal, mbasi kishte kërkuar t ‘organizonte një forcë kundërshtare të pushtetit të Vladimir Putinit. Që nga 2013 diktatori I Kremlinit e ka liruar dhe sot Kodorkovski, duke punuar nga Londra, është pa dyshim disidenti kryesor rus në mërgim. Në këtë rol i foli Corrieres rusisht e nëpërmjet një përkthyeseje.

Juve e keni takuar shumë herë Putinin njëzet e më shumë vite më parë, kur ju ishit një sipërmarrës i madh dhe ai ishte kryeministër ose në  mandatin e tij të parë si president. A e gjeni të ndryshuar shumë apo shihni një vazhdimësi?

“Nuk kemi qenë kurrë shokë, nuk mund të them se e kam njohur nga afër. Un isha në drejtimin e një sipërmarrje të madhe dhe Putini ishte president, kishim marrëdhënie profesionale. Në dukje është ndryshuar, po. Njëzet vite pushtet e kanë ndryshuar dhe në këtë drejtim rasti i tij nuk është i vetëm. Sot i lejon vetes të bëjë gjëra që më parë nuk guxonte. N’atë kohë sillej në mënyrë më normale, njihte qenien e disa caqeve. Por në thelb është gjithmonë ai. Ishte një kriminel e ka mbetur i tillë. Ka mendësinë e një përfaqësuesi të krimit të organizuar. Është ajo që drejtuesit perëndimorë nuk e kanë kuptuar kurrë, nuk e kuptojnë tani e – më vjen keq – por simbas mendimit tim nuk do t’a kuptojnë kurrë”.

A mendoni se ka ndryshuar sepse është i rrethuar nga njerëz që e kanë frikë dhe nuk guxojnë t’i thonë të vërtetën?

“Pa dyshim agresioni kundër Ukrainës ka qenë frut i një perceptimi të gabuar e i një të vërtete të shtrembëruari

Disa në Perëndim dhe n’Itali thonë se përgjegjësia e kësaj lufte është edhe e NATO-s, sepse paskej shkaktuar kundërveprimin e Rusisë, duke premtuar të shtrihej edhe n’Ukrainë. E bashkë ndani?

“Nuk mendoj se Putini ka patur frikë nga zgjerimi i NATO-s n’Ukrainë. Ai e urren NATO-n por nuk i frikësohet. Më shumë është i pushtuar nga një lloj misioni mesianik: është i zaptuar e kuptohet nga fakti që ka bërë të vihet para Kremlinit shtatoren e princit Vladimir (shtatorja e lartë 17,5 metra e Vladimirit të Madh, zotëria e Novgorodit dhe Kievit, ndërmjet viteve 980 dhe 1015 mbas Krishtit, sh.i red.)

Doni të thoni se Putini njëjtësohet me mbretërit dhe Carët e historisë ruse?

“Është një mendësi dhe përsosmërisht normale për një kriminel në moshë pensioni. Njerëzit e këtij soji përfundojnë të pushtuar nga një ide e vetme, nga një mision që i zotëron. Njëzet vite më parë ishte më i arsyeshëm”.

Tani, edhe nëse do t ‘arrinte të thyente ushtrinë ukrainase e të hynte në Kiev e në qytetet e tjera të mëdha, pushtimi i Vëndit duket i papërballueshëm. Si besoni se do të zhvillohet kjo luftë?

“Janë dy skenarë. Në të parin nga ana perëndimore detyrohet një no-fly zone dhe Ukraina arrin të qëndrojë. Në këtë rast Putini do të humbasë pushtetin brenda dy vitesh”.

Por qeveritë perëndimore nuk kanë ndërmend të detyrojnë një no-fly zone, sepse do të shtohej rreziku i një përplasjeje të drejtpërdrejtë me ushtrinë ruse e pra një lufte të tretë botërore, a është kështu?

(Psherëtin). “Ky është gabimi themelor i vendeve aleate. Udhëheqësit e Vendeve evropiane mendojnë se kanë të bëjnë me një shtet që arsyeton si ata. Ndërsa ai funksionon në një mënyrë krejtësisht të ndryshme: mendon si një kriminel. Nëse një krimineli ti i tregon dobësinë tënde ai nuk ndalet: do të vazhdojë gjithnjë të shkojë përpara. Është pikërisht ajo që Putini po bën. Fakti që Perëndimi nuk po vepron e nxit të shtyhet gjithmonë e më tutje”.

Po skenari i dytë kush është?

“Nëse gjithçka shkon si në këtë çast, ai do të pushtojë Ukrainën dhe pastaj do të jetë një guerilje partizane qëndrese. Përfundimi do të jetë që gjendja ekonomike e Rusisë do të jetë gjithnjë e më shumë e poshtëruar. Nga Ukraina do t’arrijnë gjithnjë e më shumë arkëmorte të ushtarëve rusë dhe morali i popullsisë në Rusi do të përkeqësohet gjithnjë e më shumë”.

Çfarë do të bëjë Putini në një situatë të tillë?

“Janë tre raste të këtij lloji në historinë e tij. Në 2008, në 2014 e tani në këtë gjendje, ai ka shpërthyer gjithmonë luftëra të reja mbas atyre që kishte bërë. Edhe këtë herë do t’a bëjë, një luftë e re: do të jetë e katërta”.

“Mund të jenë Vëndet Balltike. Mund të jetë Polonia. Jo Moldavia sepse është tepër pak për dëshirat e tij”.

Pra ju thoni se po nuk u bllokua me një no-fly zone tani, do të sulmojë një tjetër vend makar mbas dy o tre vitesh?

“Besoj se procesi këtë herë do të jetë më i shpejtë, nuk do të presë tre vjet. Moldavia do të gëlltitet që në këtë fushatë ushtarake. Përsëris, fushata tjetër do të jetë o mbi Poloninë o mbi vendet Baltike”.

A mendoni se mund t’a fillojë menjëherë mbasi të ketë marrë, me gjasë, kontrollin e Ukrainës?

“Mbas pushtimit të Ukrainës do të presë për pak kohë që morali i popullsisë ruse të ngrihet pak. Por do të jetë një fazë kalimtare. Do t’a përdorë këtë periudhë për të riorganizuar ushtrinë e pastaj do të hidhet në një fushatë të re mësymjesh, kur morali në Rusi të fillojë të zbresë. Atëherë do të niset agresioni i ri”.

Qeveritë evropiane besojnë në faktin se sanksionet kundër Moskës do të jenë aq të ashpra, sa shpejt a vonë, regjimi nuk do të jetë në gjendje të përballojë pushtimin e Ukrainës dhe elitat ruse do të ngrenë krye kundër Putinit. Ju a i besoni?

“Kam përshtypjen se elitat perëndimore n ‘universitet nuk kanë studiuar mirë historinë e luftës së dytë botërore. Po sillen saktësisht siç bënë përballë Hitlerit e e dimë të gjithë se ku çoi ai qëndrim. Në regjimet diktatoriale, sipërmarrësve të pasur nuk u shkon fjala dhe nuk kanë fuqi politike të mjaftueshme për të imponuar një ndryshim në majë. Tek ne është diktatura. Të gjithë këta sipërmarrës që sot i shohim të goditur nga sanksionet për Putinin nuk janë asgjë. Janë shërbëtorë. Nuk janë në gjendje të bëjnë asgjë, dine vetëm të shërbejnë”.

Pra përgjigja me sanksione nuk mjafton, as duke vënë në embargo naftën dhe gazin rus?

“Çasti i sanksioneve ka mbaruar. Jam i bindur se faza në të cilën mund të zgjidhej problemi me sanksione është mbas shpatullave. Tani jemi përballë një alternative: ose i jepet Putinit një demonstrim fuqie ushtarake, që të bëjë të mundur bisedimet e vërteta; përndryshe , në mungesë të këtij demonstrimi force, ai do të vazhdojë të shkojë përpara, deri sa të ndeshet në një qëndresë të tipit ushtarak”.

Shumë veta mendojnë se Putini në të vërtetë po humbet, sepse nuk do t’arrijë të mbajë pushtimin e Ukrainës në darën e krizës ekonomike të detyruar Rusisë nga sanksionet. Çfarë ju bën të mendoni të kundërtën?

“Nuk e marr vesh sepse njerëzit në Perëndim mendojnë se populli në Rusi nuk mund të luftojë, kur të jetë varfëruar më shumë. Putini do të arrijë lehtësisht  t’a bindë  popullin e varfëruar të luftojë. E për të luftuar paratë do të mjaftojnë”.

Në fillim të luftës ju thonit se skenari i një qëndrimi në pushtet i Putinit edhe për dhjetë vite të tjera tashmë bëhej më pak i mundshëm. Përse tani jeni më pesimist?

“Shoh se si kundërvepron Perëndimi. Kuptoj se nëse Putinit nuk i bëhet qëndresë, bëhet më pak e mundur t’arrihet të ndalohet. Mos më keqkuptoni, jam i bindur se mund të frenohet. E duhet të ndalohet. Në Rusi, një diktator që humbet luftën nuk mund të qëndrojë gjatë në shalë. Kam menduar gjithmonë e vazhdoj të mendoj se Ukraina mund të ndalojë Putinin me ndihmën e Perëndimit”.

Shtresat e mesme të Moskës dhe Shën Peterburgut po gjinden të zhytura në një klimë varfërie dhe autokracie prej Bashkimi Sovjetik. Deri edhe vetë familjarët e njerëzve në pushtet protestojnë, siç ka bërë bija e zëdhënësit të Kremlinit Dmitri Peshkov. A me të vërtetë e gjithë kjo nuk ka asnjë lloj rëndësie?

“Kemi të bëjmë me një rast tipik të diktaturës. Këto pseudo elita vlejnë pak. Vlenin deri sa formonin bazën e miratimit të Putinit. Sot, si çfarëdo diktatori, ai kalon mbi kokat e tyre e i thotë popullit: “jemi në rrezik, të gjithë na kërcënojnë, duhet të mbrohemi”. Dhe populli i beson. Madje është i gatshëm të shtrëngojë rrypinë për këtë. Ndërsa për përfaqësuesit e elitave, nëse protestojnë kundër një diktatori që shpall se donë të mbrojë popullin, asgjësohen. Pozita e Putinit në Rusi do të lëkundet nëse humbet luftën dhe në sytë e njerëzve të zakonshëm nuk do të ketë qenë i aftë të mbronte popullin. Është aty që një diktator humbet pushtetin: kur humbet luftën”.

Pra, nuk ka alternativë kundrejt një zotimi ushtarak të Perëndimit?

“Sot, nesër e pasnesër, për dy javë, deri sa ushtarët ukrainas do të vijojnë të luftojnë, Perëndimi mund t’i ndihmojë pa u futur detyrimisht në luftë. Por mbas tre javësh ky çast do të jetë i humbur. Dritarja e mundësive do të jetë e mbyllur”.

Të vendoset no-fly zone nuk është si të hyhet në luftë?

“Jo: nuk do të thotë hyrje në luftë, edhe se disa politikanë kanë frikë se mund të jetë”.

Juve, duke organizuar lëvizjen Open Rusia, jeni vënë në qendër të një nisme të bashkërendimit ndërmjet disidentëve rusë në mërgim. Çfarë ndikimi do të arrini të keni në brendësi të vendit tuaj?

“Ne punojmë me ata që në këtë çast mbeten në Rusi. Inkurajojmë njerëzit të manifestojnë nëpër rrugë, i drejtohemi atyre nëpërmjet kanaleve social dhe milionë njerëz shohin programet tona. Kërkojmë të shpjegojmë si qëndrojnë me të vërtetë gjërat. E, sigurisht, punojmë shumë edhe me të ikurit rusë”.

A po kërkoni të organizoni  një qeveri në mërgim?

“Sot për sot komiteti kundër luftës ka një qëllim më të kufizuar: duam të veprojmë për të ndaluar luftën. Nuk e përjashtoj se ky komitet ose një pjesë e tij, në një farë pike mund të marrë një rol më të gjerë”.

U shqetëson rusofobia ose racizmi kundrejt rusëve në Perëndim?

“Kombëtarizimi nuk ka sjellë asnjëherë ndonjë gjë të mirë. Të ndahen njerëzit mbi bazën e kombësive është gjithmonë një gabim i pafund. Njerëzit janë të ndryshëm dhe është e rëndësishme të kuptohet se çfarë mendojnë, çfarë qëndrimesh kanë. Nëse rreshtohen kundër luftës, kundër regjimit të vrasësve, atëherë janë njerëz të mirë që nuk duhen diskriminuar. Nuk ka rëndësi se kujt kombësie ose etnie i përkasin”.

Oligarkë si Roman Abramoviç, Mihail Fridman dhe Oleg Deripashka janë shprehur kudër luftës. Juve jeni në kontakt me ta ose të tjerë afaristë?

“Në këtë gjendje nuk mjafton qenia kundër luftës. Të qenit kundër luftës mund të thotë edhe të kërkohet dorëzimi i Zelenksit. Një pjesë e këtyre njerëzve e shpjegon pozitën e tyre saktësisht me këto terma. Cilido që nuk është i gatshëm të njohë se ai që ka kryer krime lufte këtu është Putini, që regjimi i tij është kriminal, atëherë qëndron nga ana tjetër e barrikadës”.

Kur ju ishit aktiv si afarist, kishte shpresa të mëdha se Rusia do të kishte pasur një kalesë drejt demokracisë. Çfarë nuk ka shkuar mbarë? A ka qenë vërtetë faji i Putinit apo ka pasur tepër përqendrim në duart e pak njerëzve?

“Problemi kryesor ka qenë dëshira për të kryer reformat drejt demokracisë shumë shpejt, e viktima kryesore u bë vetë demokracia. Kjo ka ndodhur më 1993, kur Boris Jelcin (atëherë presidenti rus, sh. i red.) hapi zjarrin kundër selisë së parlamentit, Shtëpisë së Bardhë. Në atë çast unë isha në krahun e Jelcinit, por po gabonja”.

A e keni idenë se sa i rrezikshëm mund të jetë Putini për ju?

“Prej shumë vitesh jetoj në një gjendje në të cilën mund të më vrasë në çdo çast. Kur është kështu, ose do të vazhdosh të jetosh ose do të jesh i detyruar të fshihesh. Un nuk jam i gatshëm të fshihem”.

Por siguria e juaj vetjake nuk ju shqetëson?

“Është diçka me të cilën duhet të bashkëjetoj”.

“Corriere della Sera”, 15 mars 2022, Përktheu Eugjen Merlika