Shkruan: Imer Xhemail Lladrovci

Mediat elektronike kosovare kohëve të fundit po i kushtojnë një vëmendje të madhe problemeve të besimit. Vëmendja më e madhe për këto probleme shoqërohet edhe me një shqyrtim më serioz të tyre. Megjithatë, çështja kërkon një seriozitet të mirëfilltë shkencor, sepse është një çështje fundamentale e shoqërisë dhe shtetit tonë. Shoqërisë shqiptare nuk i mungojnë kapacitetet intelektuale për shqyrtimin kritik të çështjes së besimit, ndaj dhe është koha për të ndërprerë qarkun e infanilizimit të shoqërisë. Më në fund, e vërteta për fetë duhet thënë e plotë dhe pa rezerva. Qytetari i emancipuar kosovar e kërkon këtë gjë nga elita e tij intelektuale. Për fat të keq, siç dihet, te ne nuk është shkruar asnjë libër për historinë e feve. Pretekstet e alibitë kanë qenë të ndryshme por asnjëherë bindëse. Ekzistojnë pak studime të mirëfillta historike për fenomenin. Edhe këta pak libra nuk i gjen në tregun e librit, dmth. në libraritë tona të pakta, por, të shumtën, ato i gjen vetëm në biblioteka institutesh e fakultetesh. Vetë biblioteka nuk është një institucion edhe aq e pranishëm në shoqërinë tonë. Në këtë kohë të teknologjive të reja mediale, libri dhe bashkë me të shtëpia e tij- biblioteka sikur janë harruar. Shkak ngurrimi apo pseudongurrimi për këtë mosinteresim për studimin e fesë ka qenë në përgjithësi ruajtja e homogjenitetit të trashëguar nga sundimet e mëhershme. Sapo dikush e hapte këtë çështje, menjëherë gjendej dikush që bërtiste se nuk na duhet përçarja. Ata që bërtisnin, në fakt kërcënoheshin e dinin se ç’mund të sillnin studimet, ato thjesht do ta prishnin status quon. Natyrisht, një ndriçim shkencor i problematikës fetare shkakton fillimisht një trazim të madh në publik që herët a vonë çonte në prishjen e stabilitetit të instaluar shoqëror. Dihet se njerëzit janë të prirur për të ruajtur gjendjen në të cilën ndodhen, sidomos superstruktura e shoqërisë nuk i do trazimet. Nëse përdorim një term nga fizika, atëherë themi se në veprim hidhen forcat e inercionit, intecion në politikë do të thotë ushtrim dhune. Megjithatë, disa gjëra duhet sqaruar në kohën e duhur. Këtë gjë, kam përshtypjen nuk e kemi bërë si shoqëri. Historikisht, dy herë na u dha mundësia për të kthjelluar mendjet e njerëzve. Së pari, në fillim të shekullit XX, herën e dytë në fund të po këtij shekulli. Herën e parë gjithçka dështoi për arsye se kjo pjesë e hapësirës sonë kombëtare, Kosova që tani është shtet më vete, u pushtua nga ushtritë serbe dhe shteti serb, përkatësisht ai jugosllav më vonë, nuk ishte i interesuar për këtë kthjellim. Përkundrazi. Serbët shihnin një shans të madh në paraqitjen e shqiptarëve si popullsi joeuropiane, të ardhur në këto vise bashkë me turqit si pushtues. Gjithçka që ndodhi pas vitit 1918 e gjen shpjegimin e plotë te kjo mendësi serbe. Por, nëse ky shans u dogj për arsye ekstrinzike, shansi i dytë i tanishëm duhet shfrytëzuar në maksimum. Nëse kjo nuk ndodh, atëherë fajet janë bë tona, shkaqet janë inteinzike. Fakt është që historia e islamit në hapësirën tonë është e lidhur me pushtimin turk. Islami si fe na u imponua përmes dhunës shtetërore.  Nëse ky fakt nuk pranohet, atëherë çdo shpjegim që rezulton nga ky mohim nuk mund të quhet shpjegim shkencor, por një përpjekje ideologjike për t’i mjegulluar faktet e tjera që rrjedhin nga gjendja primordiale e imponimit të besimit të ri për arsye politike. Disa, që nuk i kuptojnë në mënyrë objektive zhvillimet historike apo bëhen sikur nuk i kuptojnë ato, thonë se Perandoria Osmane nuk ka qenë e interesuar për përhapjen e besimit të saj fetar përmes dhunës, se po të ishte e interesuar për këtë gjë ajo qysh në fillim do t’i kishte islamizuar shqiptarët. Realiteti historik ka qenë shumë më i ndërlikuar se kjo çadje reduksioniste e faktografisë. Fitorja në një betejë ushtarake nuk do të thoshte automatikisht sundim i plotë i të mundurit. Një shpjegim shkencor i kësaj problematike na çon në përfundimin se Perandoria Osmane këtë gjë, edhe po të donte, nuk mund ta bënte,  pa e vënë në rrezik shanset për etablimin e sundimit të saj.  Në Stamboll e dinin se pa e sunduar shpirtin e një populli nuk mund të flitej për sundim afatgjatë të tij, mirëpo  ky shtet i madh ushtarak ishte i vetëdijshëm sr nuk kishte në dispozicion resurse të tilla sundimi, ndaj dhe njoftohej me menagjimin e fitoreve në fushëbeteja. Zyrtarët e lartë të Perandorisë Osmane ishin njerëz të sprovuar në politikë, kështu që nuk ia lejonin vetes një gabim të tillë. prej halabaku. Në atë kohë të turbulltë ekspansioni udhëheqësit e shtetit ishin të lumtur kur mund të mundnin në fushëbetejë kundërshtarët e tyre.  Fitorja hapte natyrisht perspektiva të reja sundimi, por situatat duhej të shqyrtoheshin me kujdesin më të madh, sepse ajo që fitohej ushtarakisht mund të humbej në politikë. Për betejat e shpirtit njerëzor kërkohej shumë më shumë kohë dhe shkathtësi të tjera nga ato ushtarake. Ndaj dhe islami në këto kushte mori përgjegjësitë e tij politike e shpirtërore. Dhe liderët osmanë që trashëguan një pjesë të madhe të administratës bizantine të Konstantinopojës u treguan inteligjentë e kreativë, duke vepruar gjithmonë sipas kërkesave specifike. Një ide për veprimin e Perandorisë Osmane në hapësirën tonë etnike na e jep romani i Ismsil Kadaresë „Kamarja e turpit“. Islami që kur u paraqit në skenën botërore si fe e re ishte politik. Në substancën e tij teologjike nuk ka asgjë të re çka nuk kishte në krishterim apo në judaizëm. E vetmja ishte politika që i mungonte krishterimit dhe që nuk do t‘i mungonte islamit. Politika është zgjidhje e problemeve të përditshmërisë, është feja e kësaj bote. Krishti kishte thënë se ai i përkiste një bote tjetër, asaj të përtejshmes, kështu që mbretit duhet dhënë atë që i përkiste atij. Muhameti, në anën tjetër, kishte nevojë për atë që mendonte se i përkiste nga kjo botë, dhe atë nuk mund ta merrte ndryshe veçse me mjetet e politikës.  Por, ai për ta pasur të sigurt atë që merrte me politikë, pra me dhunë, kishte nevojë tmerrësisht të madhe edhe për besimin në botën tjetër. Me një fjalë për besimin se gjithçka që ekzistonte në këtë botë ishte pronë e tij legjitime. Si njeri inteligjent, këtë gjë e kishte mësuar në kohën e rinisë së tij kur frekuentonte si tregtar metropolin Damasku në Siri. Pak a shumë, në mënyrë skematike, ky është islami politik. Trajta e tij bashkëkohore, që shpërfaqet në hapësirën tonë, në thelb nuk ndryshon nga islami parak i kohës së profetit. Islami tradicional është diçka tjetër. Nëse i bëjmë dukurisë një analizë të mirëfilltë historike dhe sociologjike, vijmë në përfundimin logjik se ai nuk ekziston. Mjafton të shohim disa fotografi të fototekës Marubi në Shkodër për t‘u bindur se ky koncept është fund e krye konstruksion publicistik. Dikur toleranca fetare përdorej në kuptimin që të ruhet diçka nga feja e mëparshme. Sot me tolerancë fetare kuptohet tolerimin e islamit origjinal. Nga pikëpamja sociologjike synimi për tolerancë fetare atëbotë mund të realizohej lehtësisht, ngase pjesa më e madhe e popullsisë konvertimin në islam e lidhte me detyrimin politik dhe e shikonte atë si një zgjidhje të përkohshme. Vetëm kështu mund të kuptohet drejt laramanizmi që ka ekzistuar dhe mbase ende ekziston ne ndonjë zonë të Kosovës. Shqiptarët në shtëpi ishin katolikë, kurse në publik muslimanë. Burrat e bënin këtë gjë, kurse gratë në shtëpi nuk e ndryshonin fare besimin. Nëse çështjen e shohim nga këndvështrimi  teologjik, asnjë shqiptar nuk e ndjente nevojën për fenë e  re. Krishtërimi ishte një fe që i shkonte shumë profilit etnopsikologjik të shqiptarëve. Islami, në çdo dimension, shfaqej kundër mendësisë shqiptare. Tradita shqiptare e kishte të vështirë ta pranonte reduksionizmin arab, aq më tepër kur ai impnohej. Islami si praktikë fetare shkaktonte tronditje të madhe. Sidomos fryma e tij e nënshtrimit ndaj pushtetit ishte diçka që nuk mund të pranohej nga shqiptarët, të cilët atë më në fund e pranuan  me idenë se ishte një modus vivendi, një maskë për t‘iu shmangur reprezaljeve të pushtetit. Brezi ynë nuk mund të përfytyrojë tronditjen psiqike e shpirtërore të atij brezi që u detyrua për të kaluar nga feja e të parëve në fenë e re të pushtuesit. Islami tradicional, shikuar historikisht, në Kosovë lidhet me komunizmin jugosllav. Pas Luftës së Dytë Botërore, u bë propagandë e madhe kundër islamit dhe u organizua heqja e mbulesës islame tek femra shqiptare. Këto ndryshime u pranuan fillimisht jo pa ngurrim nga popullsia dhe më kurrë nuk u rikthye mbulesa, edhe pas rënies së komunizmit, sepse për rikthimin e tyre kërkohej dhunë shtetërore. Njerëzit e kishin parë dritën dhe e kishin kuptuar se kishin jetuar në terr gjatë. Kjo situatë na e kujton parabolën e shpellës te „Shteti“ i Platonit. Islami u destilua, mbeti vetëm besimi në Zot, por ana politike e tij u zëvendësua me marksizmin. Ajo formë e islamit që haset mes shqiptarëve në këto vite filloi të quhet islam tradicional në mediat shqiptare në Kosovë kryesisht në fillim të shekullit XXI si reaksion ndaj islamit politik që u rikthye vetëm në segmente të caktuara të shoqërisë sonë. Flitet gjithmonë për spontorizim të mafmë financiar nga Turqia dhe vendet e Lindjes së Mesme. Megjithatë, studime për këtë fenomen nuk ka, gazetarë hulumtues s’i mbron askush, kështu që diskursin publik e mbizotëron një formë e diskutimit, të cilit i mungojnë faktet në mënyrë eksplicite. Në fakt, siç e thonë sot haptazi shumë imamë të shkolluar në Arabinë Saudite, kjo formë e islamit nuk përputhet me traditën burimore të kësaj feje në asnjë pikë.

Termi “islam tradicional“ është prodhim i publicistikës sonë atdhetare, por si koncept nuk ka aspak substancë.

(Autori është ish-diplomt karriere dhe shef i Konsulatës së Kosovës në Stuttgart të Gjermanisë dhe në Vjenë të Austrisë)