MACHADO DE ASSIS

KAPITULLI I

Nga një ide e mahnitshme

Në një dorëshkrim të lashtë benediktin thuhet se Djallit, një ditë prej ditësh, i pat ardhur në mendje që të themelonte një kishë të vetën. Ndonëse fitimet e tij qenë të pareshtura e fort të mëdha, ai prapëseprapë ndihej i poshtëruar me rolin e mbrapshtë që luante prej shekujsh, pa organizim, pa rregulla, pa norma, pa rituale, pa asgjë prej gjëje. Ai jetonte, si të thuash, veç me mbeturinat hyjnore, nga shpërfilljet e blatimet njerëzore. Nuk kishte asgjë të ngulitur, asgjë të përhershme. Përse vallë mos të kishte edhe ai një kishë të vetën? Kisha e Djallit ishte mjeti i duhur për t’i luftuar fetë e tjera e për t’i shkatërruar një herë e përgjithmonë.

– Epo, kështu kam për të bërë, – vendosi ai.

– Shkrime të Shenjta kundër Shkrimeve të Shenjta, libër lutjesh kundër libër lutjesh. Do të mbaj meshën time, me verë e bukë sa të nginjem, do t’i bëj predikimet e mia, vulat, uratat nëntëshe, e gjithçka tjetër nga aparati fetar. Besimi im do të jetë bërthama universale e tërë shpirtrave, ndërsa kisha ime do të jetë porsi një tendë e Abrahamit. E paskëtaj, ndërkohë që fetë e tjera vazhdojnë ta luftojnë njëra me tjetrën dhe të ndahen më tepër, kisha ime ka për të qenë krejt unike; për­kundruall meje nuk do të gjenden as Muhameti, as Martin Luteri. Ka plot mënyra për të pohuar, por vetëm një syresh për të mohuar.

Teksa thoshte këto gjëra, Djalli tundi kokën dhe shtriqi krahët, me një gjest madhështor e fort mashkullor. Më tutje i ra në mendje të shkonte të takohej me Zotin për t’ia treguar idenë dhe për ta sfiduar; ngriti sytë, të ndezur nga urrejtja, nga etja e vrazhdë hakmarrëse, e mendoi me vete: – Jepi, erdhi koha!

Nxitimthi, me një rrahje flatrash, aq të furishme saqë i tronditi tërë viset e honeve të ferrit, u lartësua nga mugëtirat drejt kaltë­rsisë pafund të qiejve.

KAPITULLI II

Takimi mes Zotit dhe Djallit

Zoti ishte duke mirëpritur një të moshuar në çastin kur Djalli arriti në qiell. Engjëjt që ishin duke e stolisur të porsa­ardhurin, e ndalën në vend dhe Djalli ngeli në hyrje duke kundruar ngultas Zotin.

– Po ti çfarë dashke? – e pyeti Zoti.

– Nuk kam ardhur për shërbëtorin tënd Faust, – iu përgjigj Djalli i zgërdhirë, – kam ardhur për të gjithë faustët e këtij shekulli dhe krejt shekujve.

– Shpjego më qartë.

– Zot, kjo gjë shpjegohet fare thjesht, por lejomëni t’ju them: priteni në gjirin tuaj këtë plakush zemërmirë, jepjani vendin më të mirë, urdhëroni që të jehojnë qitharat e lahutat më të akorduara dhe ta presin me koret më hyjnore…

– A e di ti se çfarë ka bërë ai? – e pyeti Zoti me sytë që rrëzë­llenin mirësi.

– Nuk e di, por ndoshta ai do të jetë ndër të fundit që do të strehohen pranë jush. Nuk do të kalojnë shumë kohë përpara se qielli të shndërrohet në një shtëpi të djerrë për shkak të çmimit të kripur. Unë do të ngre një bujtinë të lirë. Me pak fjalë, do të themeloj një kishë. Jam lodhur tanimë nga çorga­nizimi im dhe nga mbretërimi i rëndomtë e krejt rastësor. Ka ardhur koha ta shijoj ngadhënjimin përfundimtar dhe tërësor. Ndaj vendosa të vija t’jua thosha këtë, në çiltërsi të plotë, që mos më akuzoni dot se jua bëj gjërat prapa shpinës… Është ide e mirë, apo jo?

– Erdhët të ma tregoni, jo ta merrnit miratimin tim, – e paralajmëroi Zoti.

– Keni të drejtë, – ia ktheu Djalli, por vetëvlerësimi që ndiej bën të ma ketë ënda t’i dëgjoj duartrokitjet e kryemjeshtrit. Në të vërtetë, në këtë rast do të ishte duartrokitja e një mjeshtri të mposhtur, e këtillë është nevoja… Zot, po zbres në tokë, do të vendos gurin tim themeltar.

– Shko pra.

– A dëshironi vallë që të vij t’ju njoftoj për kryerjen e veprës time?

– Nuk është e nevojshme. Mjafton të më tregosh qysh tani, për çfarë arsyeje, kur paske qenë i lodhur prej kohësh nga çorganizimi yt, vetëm tani t’u shkrep në mendje të themelosh një kishë tënden?

Djalli u zgërdhesh me njëfarë përçmimi triumfalisht. Seç i qe ngjizur një ide mizore në mendje, diçka e fshehtë nga stiva e kujtesës, por çfarëdo të ishte, në këtë çast kalimtar të përjetësisë, e nxiste ta pandehte veten më të epërm se Zoti. Gjithsesi e zhbëri zgërdheshjen dhe u përgjigj:

– Ngaqë vetëm tani arrita ta shtjelloj një këndvështrim timin, të nisur prej disa shekujsh tashmë. Virtytet, padyshim bija të qiellit, fare mirë mund të krahasohen me mbretëreshat, petkat e të cilave prej kadifeje përfundojnë me thekë pambuku. Tani unë synoj t’i tërheq nga këto thekë dhe t’i sjell të gjitha në kishën time, pas tyre do të vijnë edhe të tjerat syresh prej mën­dafshit të mirëfilltë.

– More plakush retorik! – murmuriti Zoti.

– Kini parasysh. Shumë nga trupat njerëzorë që gjunjëzohen para këmbëve tuaja, nëpër gjithë faltoret anembanë botës, mbajnë stolitë shtëpiake apo të rrugës, fytyrat i ngjyejnë me të njëjtat pluhura, cohërat kanë të njëjtat aroma, sytë u vezu­llojnë nga kërshëria dhe përkushtimi, mes librit të shenjtë dhe mustaqes së mëkatit. Kundrojeni pra, hovin, – së paku shpër­filljen, – me të cilat ky kalorës flet botërisht për të mirat që shpërndan lirisht – qofshin rroba a këpucë, ose monedha apo çfarëdo gjëje që nevojitet në jetë… Por nuk dëshiroj të krijohet përshtypja se humbas kohën time me gjëra të parëndësishme; nuk po flas, për shembull, për gjakftohtësinë me të cilën ky gjykatës vëllazërie, ndër procesione, ngërthen mëshirshëm në kraharor dashurinë tuaj dhe një këshillë… Gjithsesi, po shkoj të kujdesem për punë më të fisme…

Si dëgjuan këto fjalë, engjëjt tundën flatrat e tyre të mëdha nga lodhja e mërzia. Mihali dhe Gabrieli e vështruan Zotin me një pamje përgjëruese. Atëherë Zoti ia ndali batarenë Djallit.

– Ti je vulgar, që domethënë gjëja më e keqe që mund t’i ndodhë një shpirti të llojit tënd, – ia ktheu Zoti.

– Gjithçka që ti thua apo që do të thuash, tanimë është thënë e rithënë nga moralistët anekënd botës. Kjo është një temë e shteruar tanimë, e nëse të mungon fuqia, gjithaq diçka burimore për t’i ridhënë jetë një teme të shteruar, atëherë më mirë ta qepësh gojën e të sprapsesh. Shiko, tërë legjionet e mia engjë­llore e dëshmojnë qysh në çehre çfarë bezdie je duke u shkaktuar. Edhe ky plakush i ngratë duket i neveritur, e di ti ndërkohë se çfarë ka bërë ai?

– Ju thashë tashmë që nuk e di.

– Pas një jete të kaluar kredhur në ndershmëri, ai pati një vdekje madhështore. Si qe përfshirë në një mbytje anije, gjithsesi do të shpëtonte duke u kapur pas një dërrase, por kish pikasur një dyshe të fejuarish, në lule të rinisë, që ishin duke luftuar me vdekjen, pa ngurrim ua pati dhënë dërrasën jetë­shpëtuese dhe vetë u mbyt duke u zhytur në përjetësi. Askush nuk ishte dëshmitar i gjestit të tij: veç uji i detit dhe qielli përsipër. Ku do t’i gjesh thekët e pambukut këtu vallë?

– Zot, unë, siç tashmë e dini fort mirë, jam shpirti mohues.

– Do të thotë që ti guxon ta mohosh këtë vdekje vallë?

– Unë mohoj gjithçka. Edhe mizantropia mund të ketë tipare mëshire, fundja; ta japësh jetën tënde për të tjerët, në këndvë­shtrimin e një mizantropi, domethënë që realisht t’i urresh të gjorët…

– Je vërtet mprehtësisht retorik! – ushtoi zëri i Zotit. Shko pra, shko të themelosh palo kishën tënde; grishi tërë virtytet, mblidhi gjithë thekët e mundshme, thirri tërë njerëzit… Por shko tani, shko të thonë!

Së koti u rrek Djalli të fliste ndonjë gjë tjetër. Zoti ia kyçi gojën; engjëjt, pas një shenje të hyjnishme, e mbushën qiellin me harmoninë shtendosëse të këngëve të tyre. Befas, Djalli e ndjeu se gjendej në ajër; rrahu flatrat dhe, porsi një rreze dielli, u plandos përtokë.

KAPITULLI III

Lajmi i madh për njerëzinë

Sa arriti në tokë, Djalli nuk humbi asnjë minutë të vetme. Nxitoi t’i vishte petkat benediktine, si veshje me emër të mirë në popull, dhe ia nisi punës së zellshme për të përhapur një doktrinë të re të mrekullueshme, me një zë që jehonte në vlugun e shekullit. Ai u premtonte dishepujve dhe besimta­rëve të tij krejt magjepsjet e kësaj toke, tërë lavditë, ëndjen më kulmore. E pranonte haptas që ishte vetë Djalli, por këtë gjë e bënte për ta ndrequr përshtypjen që gjindja kishte për bëmat e tij dhe për t’i përgënjeshtruar tregimet që thuheshin poshtë e lart për të nga shenjtoret e moçme.

– Po pra, Djalli jam, – përsëriste vazhdimisht ai. Jo ai Djalli i netëve të mugëta, i tregimeve gjumëndjellëse, aspak llahtar kolopuçësh, por Djalli i mirëfilltë, i vetmi syresh, gjeniu i vërtetë i natyrës, të cilit ia patën ngjitur këtë nofkë për ta larguar nga zemrat e njerëzisë. Shikomëni pra, kaq dashamirës e i hijshëm. Unë jam ati juaj i mirëfilltë. Jepini pra, merreni këtë nofkë, të sajuar për të ma nxirë emrin, dhe shndërrojeni në trofe a stoli për ëndjen tuaj, kurse unë gjithçka kam për t’ju falur, gjithçka, gjithçka, gjithçka, gjithçka, gjithçka…

Kështu fliste ai fillimisht, për ta ndezur ngazëllimin, për t’i zgjuar shpërfillësit, për t’i mbledhur së toku gjindjen, turmat, përreth tij. E ata nuk munguan kurrsesi të vinin; e si patën ardhur, Djalli menjëherë nisi ta shtjellonte doktrinën e tij. Kjo doktrinë ishte pikërisht doktrina që mund të shqiptohej nga goja e shpirtit të mohimit. Kjo në lidhje me përmbajtjen, kup­tohet, sepse lidhur me formën, me raste ishte tejet e mprehtë, herë krejt cinike dhe e pacipë.

Ai ngulmonte se virtytet tashmë të gjithëpranuara nevojitej të zëvendësoheshin nga të tjera syresh, që ishin sakaq fort të natyrshme e të ligjshme. Krenaria e sëmurë, epshi, përtacia, u rehabilituan njëherë e mirë, gjithashtu dorështrëngimi, që Djalli shpalli përbotshëm se nuk ishte gjë tjetër veç mëmës së ekonomisë, me një ndryshim të vogël, që mëma ishte fort e bëshme, kurse bija kockë e lëkurë. Zemërata mbrojtjen më të mirë të qenësisë së saj e gjente në veprën e Homerit ngaqë pa zemëratën e Akilit nuk do të ishte shkruar dot Iliada: “Muzë, këndo për zemëratën e Akilit, birit të Peleut…” Të njëjtën gjë pohoi edhe për grykësinë falë së cilës qenë shkruar faqet më të frytshme të Rebelais e plot vargje të shquara të Hissopes; një virtyt kaq i epërm saqë askush nuk kujtohet për betejat e romakut Lucio Licinio Lúculo, por vetëm për gostitë e tij madhështore darkave; pikërisht grykësia e pati shndërruar në të pavdekshëm këtë njeri. Por, edhe duke i lënë mënjanë këto arsyetime letrare apo historike, sikur edhe vetëm për ta dëshmuar vlerën e pamo­hueshme të këtij virtyti, kush mund ta mohojë vallë se është fort më e udhës ta ndiesh në gojë dhe bark shijen e ushqimit të mirë e ngopës sesa ndonjë kafshatë të shpifur, ose veç jargët e kreshmës? Nga ana e tij, Djalli premtonte se do t’i zëvendësonte vreshtat e Zotit, një shprehje metaforike kjo, me vreshtat e Djallit, frazë e drejtpërdrejtë dhe krejtësisht e vërtetë, meqenëse kurrë nuk do t’u mungonte fryti i hardhive më të përzgjedhura në botë. Ndërsa për zilinë, ai predikoi ftohtësisht duke pohuar se ishte virtyti kryesor, burimi i mbrothësisë pafund; një virtyt i çmuar, që arrinte t’u mbivendosej gjithë të tjerave syresh, edhe vetë talentit gjithaq.

Turmat e gjëmonin nga prapa të ngazëlluara dhe Djalli po ua rrënjoste, falë një gojëtarie të kthjellët, krejt rendin e ri shoqëror, duke ua ndërruar virtyteve tërësisht kuptimin e deriatëhershëm, duke i bërë të pëlqyeshme më perverset syresh dhe të pakëndshme virtytet më të shëndosha të njeriut.

Nuk kish gjë më joshëse, për shembull, se përcaktimi që ai ofronte për mashtrimin, duke e cilësuar si krahun e majtë të njeriut; sepse krahu i djathtë ishte ndërkaq fuqia; e paskëtaj dilte në këtë përfundim: Jo rastësisht plot njerëz janë mëngja­rashë, kjo është e gjitha; ngaqë Djalli nuk ishte aspak përja­shtues. Fundja, nëse disa njerëz qenë mëngjarashë e shumë të tjerë syresh përdornin dorën e djathtë; ai prapëseprapë i pranonte dashamirësisht të gjithë, përveç atyre që asgjë nuk ishin. Dëshmia më e katërciptë dhe më e thellë ndërkaq ishte korrupsioni. Njëfarë sofisti i epokës arriti gjer në pikën kulmore që të pohonte se korrupsioni ishte një monument i logjikës. Korrupsioni, sipas fjalëve të Djallit, ishte pikërisht ushtrimi i një të drejtë thelbësore që ngrihej përmbi gjithë të tjerat syresh. Nëse njeriu gëzon mundësinë ta shesë shtëpinë e tij, buallin e vet, këpucët që mbath, kapelën në kokë, gjërat që i përkasin falë një arsyetimi juridik dhe krejtësisht ligjor, por që sakaq nuk janë pjesë e qenësisë tonë fizike dhe etike, atëherë përse vallë nuk qenka e mundur të shiten mendimet tona, vota jonë, fjala që shqiptojmë, feja që besojmë, gjëra që kryekëput janë shumë më tepër se tonat, ngaqë përbëjnë thelbin e ndërgjegjes tonë, të unit të secilit? Mohimi i këtij fakti, domethënë të leqendisesh në absurdin më skajshmërisht kundërthënës. Fundja, a nuk paska vallë gra që shesin flokët e tyre? A nuk mundet vallë një burrë të shesë ca litra gjak nga venat e tij për t’u kryer transfuzioni për hir të anemikëve? Gjaku dhe flokët, pjesë të trupit tonë, paskan vallë njëfarë privilegji që i mohohet karakterit tonë, qenësisë morale të njeriut? Duke e dëshmuar kështu parimin që mbështeste, Djalli nuk humbi kohë të shpaloste përparësitë përkatëse sipas rendit kohor dhe përfitimeve në të holla; më tutje, gjithashtu dëshmoi se, sidomos kundruall paragjykimeve shoqërore, do të ishte e udhës të kryhej fshehtas ushtrimi i një të drejte thellësisht të ligjshme, domethënë ushtrimi njëkohësisht i korrupsionit dhe i hipo­krizisë, që përkthehej me merita të dyfishta rrjedhimisht.

Ulej-ngrihej Qoftëlargu e nuk linte gjë pa ndrequr. Është e qartë që luftoi sa mundi kundër faljes së fyerjeve dhe të tjerave qëndrime të spikatura, mirësisë e përzemërsisë. Nuk e ndaloi kurrsesi fyerjen e vetvetishme, por i detyroi gjindjen ta ushtronte kundrejt pagesës, ose në të holla, ose në natyrë por, ndërkaq, në ato raste kur fyerja përbënte një zgjerim madhor të dhuntisë së përfytyrimit, e asgjë më tepër, Qoftëlargu ia ndaloi gjindjes të merrte pagesa të çfarëdoshme, sepse kjo do të thoshte të paguhej djersa e ballit. Tërë format e respektit u ndaluan prej tij, si elementë të mundshëm të njëfarë etike shoqërore dhe vetjake; përveç, sidoqoftë, përjashtimit të vetëm, që lidhej me interesin. Por edhe ky përjashtim shpejt u hoq qafe, pas arsye­timit logjik se kur interesi shndërrohej në lajkatim, atëherë kjo ndjesi vihej në jetë, jo më interesi.

Për ta mbyllur denjësisht kryeveprën e tij, Djalli e kuptoi se nevojitej t’i jepte dërrmën njëherë e mirë çfarëdo solidariteti ndërnjerëzor. Si rrjedhojë, dashuria ndaj të tjerëve përbënte një pengesë të pakapërcyeshme për ngrehinën e tij të re fetare. Ai nuk reshti së dëshmuari se ky rregull nuk ishte gjë tjetër veç një sajesë e krijuar nga parazitët dhe tregtarët e falimen­tuar; nuk nevojitej t’i falej tjetrit asgjë përveç shpërfilljes; në ndonjë rast, mund t’u kushtohej gjindjes urrejtja e përçmimi ynë. Doli edhe në vetë përfundimin se botëkuptimi për tjetrin ishte diçka krejt e gabuar, dhe për këtë qëllim lexonte këtë frazë të shqiptuar nga një klerik nga Napoli, njëfarë Galiani, njeri i ditur dhe fort i lëçitur, që dikur i shkruante një marke­zeje të kohës së regjimit të moçëm: “Mos e vrit mendjen për të tjerët! Sepse të tjerët as që ta vërshëllejnë ty!” E vetmja hipotezë kur ai lejonte që t’ua donim të mirën të tjerëve, kishte të bënte me rastet kur njeriu u vardisej damave të tjetërkujt ngaqë kjo lloj dashurie kish veçorinë e të qenët pikërisht dashuri e njeriut për veten e tij. E meqenëse ndoca dishepujve ky shpjegim çoç u pati tingëlluar cazë metafizik, duke mos u gëlltitur dot nga mendjet e cekëta të turmave, atëherë Djalli e tha në mënyrë të tërthortë:

– Njëqind veta blejnë aksionet e një banke, për veprime të përbashkëta, por çdo aksionist kujdeset gjithsesi veç për fitimet e tij: kjo gjë u ndodh edhe shkelësve të kurorës bashkëshortore.

Nuk do shumë mend të pohohet se edhe kjo alegori e hollë u përfshi në librin e madh të urtësisë së Qoftëlargut.

KAPITULLI IV

Thekë e thekë

Parashikimi i Djallit u vërtetua. Tërë petkat e kadifenjta, sinonim virtytesh pafund, që mbaronin me thekë pambuku, vërviteshin ndër hithra, si qenë tërhequr prej këtyre thekëve, dhe kush i pati mishëruar ato virtyte, menjëherë rendte për t’u bërë pjesë e kishës së re. Mbrapa tyre vinin të tjerë syresh, dhe koha nuk mungoi ta bekonte institucionin e ri fetar. Kisha do të themelohej, doktrina e saj u përhap, nuk kishte asnjë truall të vetëm në glob që mos ta njihte fenë rioshe, asnjë gjuhë ku mos përktheheshin predikimet e saj, asnjë racë njerëzore që mos ishte dashuruar me dogmën e saj. Qoftëlargu ngriti grushtet drejt qiellit triumfalisht.

Një ditë prej ditësh, ndërkaq, plot vite paskëtaj, Djalli vërejti se shumë nga besimtarët e tij, fshehtas, akoma praktikonin virtytet e dikurshme. Nuk i praktikonin të gjitha syresh, nuk i zbatonin tërësisht, por veç disa prej tyre, pjesërisht e, siç thuhet, krejt në fshehtësi. Kishte llupësa që mblidheshin së toku të hanin fshehtësisht tri-katër herë në vit, pikërisht në ditët që përcaktoheshin nga normat fetare katolike; plot koprracë jepnin lëmosha bujarisht, gjatë netëve, ose duke vajtur në rrugët ku mbretëronte mjerimi; shumë njerëz që shpenzonin me tepri, kishin nisur t’i kthenin të hollat pak nga pak; të falimentuarit flisnin, herë pas here, me zemër në dorë, por gjithsesi me të njëjtën fytyrë të përdëllyer, duke synuar të linin përshtypjen se ende po gënjenin gjindjen.

Ky zbulim e tronditi Djallin. Iu fut menjëherë me zell njohjes thellësisht të kësaj të keqe për të, dhe pikasi se ajo përhapej pandalshëm. Kishte raste që ishin fort të pakuptue­shëm, si rasti i një farmacisti diku në Lindje, që pati helmuar për shumë vite me barnat e tij një brez të tërë dhe që, me fitimet nga shitja e këtyre barnave, po ndihmonte bijtë e viktimave të tij. Në Kajro gjeti një prefekt vjedhës gamilesh, që mbulonte fytyrën për të vajtur në xhami. Djalli e pati hasur të ngratin në hyrjen e një xhamie, dhe si ia plasi në fytyrë të vërtetën; ai kish mohuar duke thënë se aty pati vajtur të vidhte gamilen e një dragomani; nuk ngurroi ta vidhte kafshën në sy të Qoftë­largut, e shkoi menjëherë t’ia bënte dhuratë një muezini, që iu lut Allahut për të. Në dorëshkrimin benediktin përmen­den plot zbulime të tjera të jashtëzakon­shme, ndër të tjera ky që e pati çorientuar krejtësisht Djallin. Njëri nga apostujt e tij më të spikatur ishte një kalabrez, burrë pesëdhjetëvjeçar, falsifi­kues i njohur doku­mentesh, që kishte një shtëpi të bukur në prapatokën e Romës, zotëronte piktura, statuja, biblioteka, e plot pasuri. Mund të pohohej se ai njeri ishte mashtrimi në vetvete, njeri që ishte në gjendje të ngulej në shtrat për të mos pranuar se kishte shëndet si kokrra e mollës. E pra, ky njeri, tashmë jo vetëm që nuk mashtronte në lojën me letra por, gjithashtu, u jepte kënaqësinë e fitores shërbëtorëve të tij. Meqë kish lidhur miqësi me një famullitar, për javë shkonte të rrëfehej pranë tij, në një kishëzë të vetmuar; e megjithëse nuk ia rrëfente asnjë nga gjërat e patre­gueshme që bënte në jetë, sidoqoftë pranonte që famullitari ta bekonte dy herë, kur gjunjëzohej dhe kur ngrihej në këmbë. Djalli mezi arriti ta besonte një ligësi të këtillë. Por nuk kishte më dyshime; ky rast ishte i vërtetë.

Nuk ngurroi asnjë çast të vetëm. Aq i shtangur sa ndihej, nuk pati kohë ta vriste mendjen, të bënte krahasimet e nevojshme dhe t’i nxirrte përfundimet e duhura nga kjo ngjarje, për të gjetur diçka të ngjashme në të shkuarën. Sërish fluturoi në qiell, me dridhma zemërate, me angështinë e pritjes për të njohur shkakun e fshehtë të kësaj dukurie të panjohur. Zoti e dëgjoi me kënaqësi të pashtershme; nuk e ndërpreu aspak, nuk e qortoi kurrsesi, nuk ngadhënjeu gjithaq, përballë agonisë djallëzore. Ia hodhi vështrimin dhe i tha:

– Epo, çfarë të të them, more djall i ngratë? Tanimë petkat e pambukta kanë thekë të mëndafshta, ashtu siç të kadifenjtat dikur kishin thekë pambuku. Çfarë të të them pra? Këto janë kundërthëniet e përjetshme të natyrës njerëzore.

Botuar për herë të parë në “Gazeta de Notícias” [Rio de Janeiro] (12 shkurt 1883). Më pas në “Histórias sem Data” më 1884.

Përktheu në shqip nga origjinali në portugalishten braziliane të shekullit XIX: Elvi Sidheri.