Shkruan: Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

Kosova, si një shtet i ri me sovranitet të njohur pjesërisht, është e angazhuar të respektojë dhe të përmbushë obligimet ndërkombëtare në përputhje me të drejtën ndërkombëtare dhe të drejtën e saj të brendshme. Këto marrëdhënie janë të rregulluara nga parimet e përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare, normat zakonore, marrëveshjet ndërkombëtare dhe vendimet e gjykatave ndërkombëtare.

I. Roli i Kushtetutës së Kosovës dhe përparësia e së drejtësnNdërkombëtare

1. Dispozitat kushtetuese dhe hierarkia normative

Neni 16 i Kushtetutës së Kosovës përcakton se traktatet dhe marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara nga Kuvendi janë pjesë përbërëse e rendit juridik të brendshëm dhe kanë përparësi ndaj legjislacionit vendas në rast konflikti.

Neni 19 i Kushtetutës afirmon epërsinë e së drejtës ndërkombëtare, duke përfshirë:

– Traktatet Ndërkombëtare: Të gjitha marrëveshjet e ratifikuara janë të detyrueshme dhe mbizotërojnë mbi ligjet vendase.

– Parimet e Përgjithshme të së Drejtës Ndërkombëtare: Normat universale, si mbrojtja e të drejtave të njeriut dhe ndalimi i gjenocidit, janë të detyrueshme.

– Instrumentet Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut: Përfshihen dokumente si Deklarata Universale për të Drejtat e Njeriut dhe Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut.

II. Marrëveshjet Ndërkombëtare dhe Inkorporimi në të Drejtën e Brendshme

1. Sistemi ligjor i Kosovës

Kosova ndjek një model që kombinon elementet e monizmit dhe dualizmit, ku traktatet ndërkombëtare hyjnë në fuqi pas ratifikimit nga Kuvendi dhe bëhen pjesë e të drejtës së brendshme.

Rast Konkret: Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit (MSA) me BE-në (2015): Pas ratifikimit nga Kuvendi i Kosovës, kjo marrëveshje krijoi detyrime për harmonizimin e ligjeve vendase me ato të BE-së, duke përfshirë fusha si ekonomia, të drejtat e njeriut dhe lufta kundër korrupsionit.

III. Normat e detyrueshme dhe parimet e përgjithshme

Kosova është e detyruar të respektojë normat jus cogens, si ndalimi i torturës dhe gjenocidit, edhe në mungesë të anëtarësimit në disa traktate ndërkombëtare.

Rast Konkret: Gjykata Speciale për Krime Lufte në Hagë (2015): Krijimi i Gjykatës Speciale ishte një detyrim ndërkombëtar që Kosova përmbushi për të siguruar zbatimin e të drejtës penale ndërkombëtare.

IV. Vendimet e gjykatave ndërkombëtare dhe zbatimi i tyre

Kosova është ndikuar nga vendimet e institucioneve ndërkombëtare, edhe pse nuk është anëtare e disa prej tyre.

Rast Konkret: Vendimi (opinioni këshillues) i GJND-së për Pavarësinë e Kosovës (2010): Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë konfirmoi se shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk shkelte të drejtën ndërkombëtare, duke forcuar legjitimitetin ndërkombëtar të shtetit.

Deklarata e Pavarësisë së Kosovës e 17 shkurtit 2008 nuk cenon të drejtën ndërkombëtare, një qëndrim që është konfirmuar nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND) në Opinionin e saj Këshillues të vitit 2010. GJND vlerësoi se e drejta ndërkombëtare nuk ndalon shpalljet e njëanshme të pavarësisë, përveç rasteve kur ato shoqërohen me shkelje të rënda të së drejtës ndërkombëtare, si përdorimi i dhunës apo shkelja e ndalimit të gjenocidit.

V. Anëtarësimi në organizata ndërkombëtare dhe traktatet

Anëtarësimi i Kosovës në organizmat ndërkombëtarë është një nga objektivat kryesore të politikës së saj të jashtme dhe përfaqëson një proces kompleks të ndërlidhur me njohjen ndërkombëtare dhe zhvillimin e marrëdhënieve diplomatike.

1. Anëtarësimi në OKB

– Sfida kryesore: Mosnjohja nga pesë vende të BE-së dhe dy anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit të OKB-së (Rusia dhe Kina).

– Strategjia: Vazhdimi i lobimit dhe ndërtimi i një platforme të koordinuar me aleatët si SHBA dhe vendet kryesore evropiane.

2. Anëtarësimi në Këshillin e Evropës

– Progresi: Procesi i aplikimit ka avancuar, me mbështetje nga disa vende anëtare.

– Pengesa: Vendet që nuk e kanë njohur Kosovën dhe presioni ndërkombëtar nga Serbia.

3. Organizatat rajonale dhe ndërkombëtare

– Sukseset: Anëtarësimi në organizata si Banka Botërore, FMN, BERZH, UEFA dhe FIFA.
– Sfida të tjera: OSBE, INTERPOL dhe UNESCO janë ende objektiva të papërmbushura, për shkak të votave të pamjaftueshme dhe fushatave diplomatike kundër nga Serbia.

4. Roli i diplomacisë aktive

Kosova duhet të vazhdojë ndërtimin e marrëdhënieve dypalëshe dhe shumepalëshe për të siguruar mbështetje të gjerë në aplikimet e saj. Përmirësimi i imazhit ndërkombëtar dhe forcimi i institucioneve shtetërore janë vendimtare për të arritur suksesin në këtë proces.

VI. Sfida dhe kufizime në zbatimin e obligimeve ndërkombëtare

Kosova përballet me sfida të shumta për të përmbushur detyrimet ndërkombëtare, përfshirë:

– Njohjen e Kufizuar Ndërkombëtare: Mungesa e anëtarësimit në OKB kufizon pjesëmarrjen e Kosovës në traktate ndërkombëtare shumëpalëshe.

– Dialogu me Serbinë: Marrëveshjet e arritura në kuadër të dialogut të Brukselit shpesh mbeten të pazbatuara për shkak të tensioneve politike.

– Harmonizimi me Legjislacionin e BE-së: Procesi i integrimit evropian kërkon reforma të vazhdueshme dhe miratimin e standardeve të BE-së.

Kosova ka treguar përkushtim ndaj së drejtës ndërkombëtare përmes dispozitave kushtetuese, marrëveshjeve ndërkombëtare dhe bashkëpunimit me organizata globale. Raste të tilla si MSA me BE-në, krijimi i Gjykatës Speciale dhe vendimi (opinioni këshillues) i GJND-së tregojnë përfshirjen aktive të Kosovës në sistemin juridik ndërkombëtar. Suksesi i mëtejshëm në këtë drejtim do të varet nga përparimi në anëtarësimin në organizatat ndërkombëtare dhe nga zhvillimet e ardhshme politike.