Shkruan: Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

Bisedimet mes Kosovës dhe Serbisë duhet të udhëhiqen nga parimet e pranuara ndërkombëtarisht dhe standardet evropiane që kanë treguar efektivitet në procese të ngjashme në rajon dhe në botë. Kjo qasje jo vetëm që forcon pozitën e Kosovës, por ndihmon gjithashtu në përmirësimin e imazhit dhe njohjes së saj ndërkombëtare.

Duke iu referuar rasteve konkrete, mund të ndjekim disa shembuj:
*Rasti i Gjermanisë Lindore dhe Perëndimore (1990). Rasti i bashkimit të Gjermanisë pas ndarjes së saj pas Luftës së Dytë Botërore ofron një mësim të rëndësishëm për Kosovën dhe Serbinë. Bashkimi ndodhi duke ndjekur një qasje evropiane të respektit për të drejtat e njeriut dhe vlerat demokratike, dhe ishte i mundur përmes dialogut dhe bashkëpunimit ndërkombëtar. Kosova dhe Serbia duhet zhvillojnë, marrëdhëniet e tyre mbi bazën e njohjes dhe bashkëpunimit për të mirën e përbashkët, duke u fokusuar në çështje praktike si zhvillimi ekonomik, tregtia, dhe lëvizja e lirë.

*Marrëveshja e Dayton-it (1995) për Bosnjë dhe Hercegovinën. Kjo marrëveshje, e ndërmjetësuar nga fuqitë ndërkombëtare, tregoi se dialogu i bazuar në parimet e pajtimit dhe respektit për të drejtat e popujve mund të sjellë stabilitet. Edhe pse konflikti në Bosnjë dhe Hercegovinë ishte shumë më kompleks dhe brutal, marrëveshja krijoi një model ku bashkëjetesa brenda një strukture të përbashkët mund të realizohet. Për Kosovën, është e rëndësishme të ndjekë këtë model dhe të inkurajojë përfshirjen ndërkombëtare, duke kërkuar nga BE dhe SHBA të luajnë një rol të fortë në garantimin e një zgjidhjeje të qëndrueshme.

*Dialogu Maqedoni e Veriut – Greqi (2018). Ky rast është një shembull i shkëlqyer për Kosovën dhe Serbinë. Për dekada, Maqedonia (sot Maqedonia e Veriut) nuk mund të përparonte në rrugën e saj drejt integrimit në NATO dhe BE për shkak të mosmarrëveshjes me Greqinë rreth emrit të saj. Pas viteve të dialogut, palët ranë dakord për një kompromis që përfshinte ndryshimin e emrit në “Maqedonia e Veriut,” duke lejuar vendin të bëhej pjesë e NATO-s dhe të përparojë drejt integrimit evropian. Ky është një shembull i rëndësishëm për Kosovën në kontekstin e dialogut me Serbinë, pasi tregon se një zgjidhje e ndërsjellë e pranueshme, e bazuar në vlerat evropiane dhe ndërmjetësimin ndërkombëtar, mund të çojë në përfitime të mëdha për të dyja palët.

Marrëveshjet e Brukselit mes Kosovës dhe Serbisë (2013, 2015).Kosova dhe Serbia kanë arritur disa marrëveshje me ndërmjetësimin e Bashkimit Evropian, të njohura si Marrëveshjet e Brukselit. Këto marrëveshje kanë ndihmuar në avancimin e procesit të normalizimit të marrëdhënieve, duke përfshirë:

a. Integrimin e gjykatave dhe policisë së Kosovës në veri të vendit, ku shumica e popullsisë është serbe.

b. Marrëveshje për energjinë dhe telekomunikacionet.

c. Formimi i Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe, edhe pse ende është një temë e debatuar.
Zbatimi i këtyre marrëveshjeve në përputhje me standardet evropiane ka potencialin të forcojë pozitat e Kosovës në arenën ndërkombëtare dhe të çojë në njohje të reja. Nëse të dyja palët mbajnë një qasje konstruktive dhe të përkushtuar për dialog, në harmoni me vlerat evropiane të demokracisë dhe sundimit të ligjit, kjo mund të rezultojë në përfitime të përbashkëta.

d. Roli i të drejtave të njeriut dhe minoriteteve. Një nga standardet themelore të BE-së është respektimi i të drejtave të minoriteteve. Kosova ka bërë përpjekje të rëndësishme në këtë drejtim, duke garantuar përfaqësimin e serbëve të Kosovës dhe minoriteteve të tjera në institucione shtetërore. Për shembull, sistemi politik i Kosovës garanton vende në parlament për serbët dhe minoritetet e tjera, një politikë që e vendos Kosovën në përputhje me standardet evropiane. Vazhdimi i mbrojtjes së të drejtave të minoriteteve në dialog me Serbinë do të forcojë legjitimitetin e Kosovës në arenën ndërkombëtare.

Këto raste konkrete tregojnë se dialogu i bazuar në standarde evropiane është një mjet i fuqishëm për zgjidhjen e konflikteve dhe për përmirësimin e marrëdhënieve ndërmjet shteteve. Për Kosovën, një qasje e tillë mund të nxisë njohje të mëtejshme ndërkombëtare dhe të përmirësojë pozitën e saj në arenën globale. Kosova duhet të vazhdojë të përqendrohet në këto standarde si një shtet që respekton të drejtat e njeriut, sundimin e ligjit dhe vlerat demokratike, duke përfituar nga mbështetja ndërkombëtare për të arritur një marrëveshje të qëndrueshme me Serbinë.

Kosova duhet të zhvillojë bisedime konstruktive me Serbinë, duke ndjekur standardet e vendeve të Bashkimit Evropian (BE), dhe jo sipas kushteve të vendosura nga Serbia. Ndërsa dialogu Kosovë-Serbi është një komponent i rëndësishëm për stabilitetin rajonal, ai nuk duhet të shndërrohet në një pengesë për aspiratat evropiane të Kosovës. Në këtë drejtim, Kosova duhet të fokusohet në përmbushjen e kritereve të vendosura nga BE-ja, si sundimi i ligjit, zhvillimi ekonomik, lufta kundër korrupsionit, dhe respektimi i të drejtave të njeriut.

Një shembull i krahasueshëm është Mali i Zi, i cili ka ndjekur një qasje konstruktive në dialogun me vendet fqinje, duke prioritizuar integrimin në BE dhe NATO. Pavarësisht se ka pasur mosmarrëveshje me Serbinë, Mali i Zi e ka vendosur fokusin në përmbushjen e kritereve evropiane dhe sot është anëtar i NATO-s dhe në proces për anëtarësim në BE. Ky model tregon se përqendrimi në standardet evropiane dhe ndërtimi i marrëdhënieve të qëndrueshme me fqinjët, pa u ndikuar nga pozicionet e kundërshtuesve, çon në përparim drejt integrimeve euroatlantike.

Kosova si shtet sovran duhet të vazhdojë të ndërtojë marrëdhënie bilaterale dhe multilaterale me vendet e BE-së, duke u pozicionuar si partner i besueshëm në Evropë. Përmbushja e kritereve të BE-së jo vetëm që e afron Kosovën drejt anëtarësimit në organizatat ndërkombëtare, por gjithashtu forcon sovranitetin dhe stabilitetin e saj në skenën ndërkombëtare. Me këtë qasje, Kosova jo vetëm që mund të përparojë në procesin e integrimit evropian, por gjithashtu do të forcojë pozitën e saj si një aktor konstruktiv në rajon, duke mos u ndikuar nga qëndrimet e Serbisë.