Nuk jam i sigurt nëse njerëzit vdesin – nëse të vdesësh do të thotë tërheqje, zhdukje apo shuarje. Përkundrazi, besoj se ata jetojnë, në kujtimet e atyre që i njohën dhe i donin, në çdo detaj të jetës sikur të ishin ende gjallë. Në të vërtetë, mund të jenë më të gjallë dhe më realë sesa ata që në tri dimensione janë të gjallë. Mund të kemi edhe biseda më të mira me ta.

Kjo Ditë e Nderimit [28 maji] – e krijuar për t’i kujtuar dhe për t’i çmuar ata që nuk janë më me ne – është një shans për t’i sjell në jetë të dashurit tanë të vdekur dhe për t’i paramenduar sërish marrëdhëniet tona me ta.

Nuk kemi nevojë të zhytemi në trishtim. Kur e lejojmë procesin e natyrshëm dhe të nevojshëm të pikëllimit që të kalojë përmes nesh, kjo nuk do të na bëjë të trishtuar. Sepse, depresioni dhe pikëllimi janë gjëra shumë të ndryshme, siç e kuptova unë kur humba gruan time të dashur me të cilën për 34 vjet isha i martuar.

U takuam në Oksfordin e Veriut, në semestrin e verës të vitit 1974, për leximin e parë të Tri motrave të Çehovit. Joanna ishte gjithçka që unë nuk isha: e zgjuar, e sigurt, e ditur dhe e bukur. Si besimtar i dashurisë në shikim të parë, atë ditë nuk u dashurova në të.

Isha shumë i dashuruar në shoqen me të cilën ajo banonte, dhe ne bënim shëtitje të gjata së bashku teksa unë i kërkoja këshilla se si mundem ta josh shoqen e saj më të mirë. Gjithnjë e më pak ishte e interesuar të më jepte këshilla të mira, dhe vura re se disa prej tyre ishin qëllimisht të këqija.

Dy vjet pasi u larguam nga Oksfordi, me një grup shkuam në Firence. Lartë në kodrat toskane, erdhi një moment befasie dhe u bëmë çift. Tre fëmijë dhe shumë lumturi, ndërsa më vonë erdhi diagnoza se ajo kishte kancer të pashërueshëm.

Gjatë pesë vjetëve të gjata të sëmundjes së saj, u afruam më shumë se kurrë. Gjithmonë kemi biseduar me njëri-tjetrin, për çdo ditë në telefon kur nuk ishim pranë njëri-tjetrit, por atëherë, me Joannan në shtëpi, bisedonim personalisht për çdo ditë. S’e kisha idenë se ishte e mundur të isha kaq i afërt me një qenie tjetër njerëzore.

Pasi vdiq në dhjetor të vitit 2016, vazhdova të flisja me të, secilën ditë, sikur të ishte ende e ulur në karrigen e saj të preferuar pranë dritares. Mund ta dëgjoja zërin e saj, dhe ajo mund ta dëgjonte timin. Ishte vërtet ajo? Nuk keni nevojë të besoni në Zot, si unë, për të menduar se mund të flasim vërtet me ata që janë larguar nga kjo jetë tokësore.

Tashti, shtatë vjet më vonë, dhe i sapomartuar – që në vitin e kaluar, me gruan time të dërguar nga qielli, Sarah – flas më pak me Joannan. Por, e di se ajo është ende aty, e shoh buzëqeshjen e saj të mirëkuptimit, ashtu siç bënte gjithmonë. Ashtu siç do të bënte gjithmonë. Ashtu si prindërit e mi dhe të tjerët që kam dashur.

Ata nuk janë të vetmit njerëz me të cilët flas dhe që nuk janë më fizikisht pranë. Në verën e vitit 2021, nga Zvicra eca për në Detin e Veriut. E realizoja ëndrrën e një ushtari të ri të Luftës së Parë Botërore, Alexander Douglas Gillespie, i cili dikur parashikonte rrugën e paqes përgjatë hendekëve që ndanin palët ndërluftuese. Menjëherë pasi e shkroi ëndrrën e tij në një letër drejtuar prindërve të vet, u vra nga zjarri i armikut në ditën e parë të Betejës së Losit; 100 vjet më vonë e gjeta letrën e tij, letrën e zbehur, por ideja ishte më e nevojshme se kurrë.

Teksa ecja përgjatë një mijë kilometrave të frontit të vjetër perëndimor, shpeshherë flisja me Douglas Gillespien. Më gëzonte kur isha i lodhur, kur më dhembnin këmbët, kur e humbja entuziazmin dhe energjinë. Ecëm së bashku deri në Detin e ftohtë të Veriut. Tash e kam marrë përsipër një shkollë në Sari [Surrey] ku u vra drejtoresha e mrekullueshme Emma Pattison dhe vajza e saj. Teksa e shkruaj këtë për ta nderuar, shpeshherë mendoj se çfarë do të bënte nëse ajo – e jo unë – do ta drejtonte shkollën.

Jeta nuk është fare ashtu siç më kanë shtyrë të besoj se është, atëherë kur unë isha i ri. Kam kuptuar se fillon me lindjen dhe se nuk përfundon me vdekjen. Pra, Dita e Nderimit nuk është ditë trishtimi, por e përtëritjes. Dhe, në të vërtetë është festë.

Përktheu: Agron Shala