Ish-presidenti francez Jacques Chirac (Zhak Shirak), një i vetëquajtur batakçi miqësor, i cili kishte një nga karrierat më të gjata politike në Evropë, vdiq sot në moshën 86-vjeçare.

Për disa vjet ai vuajti nga humbja e kujtesës, që thuhej se ishte e lidhur me një formë të sëmundjes së Alzheimerit ose me një goditje të vogël që ai kishte pësuar gjatë kohës që ishte në detyrë.

Chirac, i cili ishte kreu i shtetit nga 1995 deri në 2007, ka një nga karrierat më të gjata politike të vazhdueshme në Evropë, dy herë president, dy herë kryeministër dhe 18 vjet si kryetar i bashkisë së Parisit.

Megjithëse koha e tij si president u shënua nga mosveprimi dhe stanjacioni politik, dhe pavarësisht se ai e la Francën po aq të ndarë dhe duke luftuar me borxhin në rritje, pabarazitë dhe papunësinë, siç e kishte gjetur, personaliteti i tij publik bëri që në pension ai të përqafohej si një nga politikanët francezë më të preferuar.

Chirac do të mbahet mend ndërkombëtarisht për kundërshtimin e fortë ndaj pushtimit të Irakut të udhëhequr nga SHBA-të në 2003-in, kur qëndrimi i francezëve anti-luftë u rrit në masën 90%.

 “Lufta është gjithmonë një zgjidhje e fundit. Gjithmonë është dëshmi e dështimit. Gjithmonë është zgjidhja më e keqe, sepse sjell vdekje dhe mjerim“,- tha ai një javë para se forcat e koalicionit të udhëhequra nga SHBA të pushtonin Irakun. Ai paralajmëroi se çdo okupim i Irakut do të dëshmonte një “makth”.

Një nga gjestet më të mëdha të Chirac në shtëpi ishte pajtimi i kombit me historinë e tij duke pranuar se Franca në tërësi ishte përgjegjëse për mbledhjen e rreth 76,000 hebrenjve të dërguar në kampe të vdekjes naziste gjatë luftës së dytë botërore. Premtimi i tij se “marrëzia kriminale” e okupimit gjerman “u ndihmua nga populli francez, nga shteti francez” ngriti tabunë e fundit të okupimit dhe të regjimit kolaboracionist të Vichy-s. Falja e kërkuar prej tij ishte hera e parë që një kryetar shteti kishte njohur plotësisht rolin e Francës gjatë luftës.

Chirac do të mbahet mend mbi të gjitha si një mjeshtër në artin e joshjes politike. Për dekada të tëra ai e magjepste publikun me shtrëngimin e duarve, me përshëndetjet me dorë njësoj si lëkundjet e putrave të qenve, në turnet e tij nëpër Francë,  një birrë-dashës, pirës i duhanit Gitanes, dhe një njeri që ishte në gjendje të hante pesë dreka në një pasdite gjatë fushatave zgjedhore.

Ai shtrëngoi aq shumë duar, ndërsa i ra kryq e tërthor Francës saqë i zhyti gishtat në një kovë akulli në fund të ditës ose vendosi fasho për t’u mbrojtur nga morthet e duarve të pensionistëve dhe fermerëve. Ai kishte një nevojë të brendshme për të prekur njerëzit,  pavarësisht nëse ishte duke përqafuar një votues të moshuar apo duke puthur me zjarr dorën e kancelares gjermane, Angela Merkel.

Por nga ana tjetër Chirac u tall shumë, u satirizua dhe njihej shpesh me nofkën “Mashtrues i madh”.

Pas një gjyqi historik në vitin 2011, ai u bë ish-presidenti i parë që u dënua për korrupsion pas akuzave për përvetësim në një skandal të financimit të partisë kur ishte kryebashkiak i Parisit. Megjithatë, ai u pa të mishëronte rolin e presidentit francez si monark republikan me një lloj sharmi, që pasardhësve të tij më vonë, Nicolas Sarkozy-s dhe François Hollande, sipas publikut, do t’u mungonte.

Politikisht ai njihej  për aftësinë e tij për t’u përshtatur, për të shkuar nga frynte era. Ai ishte një kampion i kontrollit shtetëror në vitet 1970 dhe më pas ndoqi liberalizmin e tregut të lirë të Ronald Reagan në vitet 1980. Kur u zgjodh president në 1995, ai tronditi botën duke rifilluar testimin bërthamor me shpërthimet e atolit në Paqësorin jugor, por më pas doli në skenë si një eko-kampion në samitin e Tokës në vitin 2002, duke paralajmëruar: “Shtëpia jonë po digjet, ndërsa ne shikojmë diku tjetër”.

Ai kapërceu qëndrimet e tij nga një euroskeptik i fortë në fund të viteve 1970 për t’u bërë një mbrojtës i euros 10 vjet më vonë.

Gjatë më shumë se 43 viteve në politikë, Chirac u cilësua si një “buldozer” dhe “vrasës” i rivalëve.

Lindur në Paris nga prindër me gjendje ekonomike të mirë, por progresistë, ajo që e shënoi me të vërtetë personalitetin e tij ishte shërbimi ushtarak në vijën e parë të frontit gjatë luftës Algjeriane. Ai ishte presidenti i fundit francez që kishte përvojë të drejtpërdrejtë në luftë dhe kjo i la atij dyzimin, një tifoz i strategjisë ushtarake dhe ndërkohë po aq i kujdesshëm për luftën.

Ai ishte një figurë në jetën politike franceze që nga fillimi i viteve 1960, duke filluar si këshilltar i kryeministrit George Pompidou, duke u bërë deputet në Corrèze-n rurale dhe më pas ministër. Para se të bëhej përfundimisht president në 1995, ai themeloi një parti politike, Grupimi Golist për Republikën, shërbeu dy herë si kryeministër dhe dështoi dy herë në zgjedhjet presidenciale.

Ishte aftësia për tu rrëzuar dhe për t’u ngritur përsëri që vërtetoi një pjesë të sharmit të tij.

Kur Chirac u bë president në 1995, ai premtoi të shërojë “frakturën sociale”, papunësinë e gjymtuar, ndarjen dhe pabarazitë që pllakosën Francën. Por në vend të kësaj, reforma e kontestuar e pensioneve të qeverisë së tij dhe paketa e planifikuar e masave shtrënguese të sigurimeve shoqërore bëri që deri në 2 milion njerëz të dilnin në rrugë, duke paralizuar Francën në grevat më të këqija që nga maji i vitit 1968. Mandati i tij u vu në pikpyetje me vendimin e tij katastrofik për të thirrur zgjedhjet parlamentare në 1997 në një përpjekje për të rritur mbështetjen e tij. Socialistët fituan, duke e detyruar Chirac që të pranonte ndarjen e pakëndshme të pushtetit.

Në vitin 2002, ai u rizgjodh president me 82% të votave pasi Jean-Marie Le Pen e Frontit Nacional tronditi kombin duke u futur në balotazhin e fundit. Chirac fitoi sepse shumë nga elektorati i majtë votuan për të në mënyrë që të ndalonin lideren e ekstremit të djathtë. Ai më vonë tha se krijimi i një qeverie të përzier të unitetit kombëtar me ministra nga të gjitha anët politike nuk ishte një nga keqardhjet e tij më të mëdha. Përkundrazi, ai arriti të impononte politikën e tij të qendrës së djathtë. Në 2002 ai ra dakord për politikat e pagesave të përbashkëta bujqësore me Gjermaninë, duke siguruar edhe një herë popullaritetin e tij.

Në shtëpi, ai u kritikua më shumë për dështimin për të administruar ndryshimin në Francë, shmangien e reformave dhe lejimin e rritjes së pabarazive, të simbolizuara nga trazirat urbane të vitit 2005 mbi pasuritë e patundshme në të gjithë Francën. Në të njëjtin vit ai thirri një referendum për miratimin e kushtetutës së BE-së, por më pas nuk arriti ta shiste idenë tek elektorati, i cili votoi “Jo”. Ishte një goditje shkatërruese. Vlerësimet e popullaritetit në fund të mandatit të tij ishin më të ultat krahasuar me çdo president që nga lufta.

Ndër historitë e suksesit në detyrë ishte lufta për të përmirësuar sigurinë në rrugë, e cila u llogarit se kishte shpëtuar 8,500 jetë njerëzish në katër vjet. Ai hoqi shërbimin e detyrueshëm ushtarak dhe uli mandatin presidencial nga shtatë në pesë vjet.

Ai ishte një burim i përjetshëm i batutave ngacmuese dhe thumbimeve, më e famshmja ndoshta është ajo në lidhje me Margaret Thatcher: “Çfarë do më shumë ajo çanta, topet e mia në një pjatë?”

Ai dikur tha për Britaninë: “Nuk mund t’u besosh njerëzve që gatuajnë aq keq”. Por ai gjithashtu bëri komente për të cilat do të pendohej. “Afrika nuk është e gatshme për demokraci,” i tha ai një grupi udhëheqësish afrikanë në fillim të viteve 1990. Kur si kryebashkiak i Parisit në 1991, ai mbajti një fjalim të diskutueshëm për emigracionin dhe foli për francezët që shqetësoheshin nga “zhurmat dhe aromat“, duke shkaktuar zemërim.

Ashtu si François Mitterrand para tij, Chirac dëshironte të linte pas një projekt të madh kulturor dhe krijoi muzeun e Parisit “Quai Branly”, një monument buzë lumit për veten e tij si “mbrojtësi i madh” i kulturave afrikane, aziatike, amerikane dhe të tjera kultura indigjene.

Gjatë gjithë presidencës së tij, ai u mërzit nga skandalet e shumta që lidheshin me kohën kur ishte kryebashkiak. Ai pretendoi imunitetin si president, por kur u largua nga detyra u bë me shpejtësi ish-presidenti i parë i dënuar për një krim. Në moshën 79 vjeçare iu dha një dënim me dy vjet burg, pasi u shpall fajtor për përvetësim të fondeve publike si kryebashkiak i Parisit, që të financonte në mënyrë të paligjshme partinë e djathtë që drejtonte.

Avokati i tij, Georges Kiejman, tha në atë kohë: “Ajo që shpresoj është se ky aktvendim nuk do të ndryshojë në asnjë mënyrë dashurinë e thellë e të ligjshme që francezët kanë për Jacques Chirac”.

Ishte një shenjë e jetës dhe fatit të jashtëzakonshëm të Chirac që në fakt kjo nuk ndodhi.

The Guardian/ Përshtati Mapo.al