Përktheu dhe përgatiti: Agron Shala

Pasi e lexon veprën 1984 (Nineteen Eighty-Four), Oldus Haksli (Aldous Huxley) – autori i fantashkencës së famshme distopike Brave New World (1932), që në shqip është përkthyer si Më e mira e botëve – ia dërgon një letër Xhorxh Oruellit (George Orwell) të cilin e kishte student në Kolegjin Iton. Haksli e çmon veprën e Oruellit, pajtohet me vlerësimet pozitive të kritikëve, por shton se më i saktë është parashikimi i tij për skëterrën e së ardhmes.

Nëse Oruelli kishte të drejtë dikur, mund të thuhet se Haksli ka më shumë të drejtë për të realitetin e sotëm. Sepse, përderisa në diktaturën komuniste përmes survejimit, gënjeshtrave e izolimit populli mashtrohej për realitetin brenda dhe jashtë sistemit – me atë që njihet si botë oruelliane – në demokraci kjo bëhet ndryshe: përmes mediave sociale dhe “bombardimit” me lajme – apo botës haksliane. Oruelli paralajmëronte se njerëzit do të kaplohen nga shtypja e jashtme, Haksli parashikonte se njerëzit do ta shtypin veten duke adhuruar teknologjitë që zhbëjnë kapacitetet e të menduarit; Oruelli kishte frikë nga ata që do të ndalonin librat, por Haksli kishte frikë se nuk do të ketë nevojë që të ndalohen ato – pasi askush nuk do të dojë t’i lexojë; Oruelli kishte frikë se e vërteta do të fshihej, Haksli kishte frikë se ajo do të hidhej në detin e parëndësisë …

Letrën e shkruar më 21 tetor 1949, mund ta lexoni të plotë më poshtë:

***

I dashur z. Oruell [George Orwell],

Qe gjest shumë i mirë nga ana jote, që botuesve u the të ma dërgonin një kopje të librit tënd. Mbërriti kur isha në mes të një pune që kërkonte shumë lexime dhe shumë konsultime të referencave; dhe, meqenëse shikimi im i dobët e bën të domosdoshëm pakësimin e leximit, për një kohë të gjatë më duhej të prisja – para se të mund t’ia filloja me 1984-shin.

Duke u pajtuar me gjithçka që kritikët kanë shkruar për të, nuk kam nevojë të ta them – edhe një herë – se sa i mirë dhe se sa i thellë është libri. Në vend të kësaj, a mund të flas për një gjë që libri trajton – revolucionin përfundimtar?[1] Lëvizjet e para të filozofisë së revolucionit përfundimtar – të revolucionit që shtrihet përtej politikës dhe ekonomisë dhe që synon përmbysjen e plotë të psikologjisë dhe të fiziologjisë së individit – gjenden te Markez de Sadi [Marquis de Sade] që veten e konsideronte si pasues, në çdo detaj, të Robespierit [Maximilien Robespierre] dhe të Babefit [François-Noël Babeuf].[2] Filozofia e pakicës sunduese, në 1984, është sadizmi që bartet deri në përfundimin e vet logjik që kapërcen dhe mohon seksin. Duket e dyshimtë nëse, në realitetin aktual, pafundësisht mund të vazhdojë politika e përplasjes së çizmeve në fytyrë.[3] Besimi im është se oligarkia sunduese do të gjejë mënyra më pak të mundimshme dhe më pak të dështuara për të qeverisur dhe për ta kënaqur epshin e vet për pushtet, dhe këto mënyra do të ngjajnë me gjërat që përshkrova te Më e mira e botëve. Tash së voni pata rastin të analizoja historinë e magnetizmit kafshëror dhe të hipnotizmit dhe së tepërmi jam befasuar nga mënyra me të cilën bota, për njëqind e pesëdhjetë vjet, ka refuzuar të njoh seriozisht zbulimet e Mesmerit [Franz Mesmer], Brejdit [James Braid], Ezdejlit [James Esdaile] dhe të tjerëve.[4]

Pjesërisht për shkak të mbisundimit të materializmit dhe pjesërisht për shkak të mbisundimit të parimeve të sjelljes, filozofët dhe njerëzit e shkencës së shekullit të nëntëmbëdhjetë nuk ishin të gatshëm që për njeriun praktik – si politikanët, ushtarët dhe policët – t’i hetojnë faktet e çuditshme të psikologjisë së njerëzve, për t’i aplikuar pastaj ato në fushën e qeverisjes. Falë injorancës së qëllimshme të baballarëve tanë, mbërritja e revolucionit përfundimtar u shty për pesë ose gjashtë breza. Një rastësi tjetër fatlume ishte paaftësia e Frojdit [Sigmund Freud] për të hipnotizuar me sukses dhe pastaj përçmimi i tij ndaj hipnozës.[5] Për të paktën dyzet vjet kjo e vonoi zbatimin e përgjithshëm të hipnozës në psikiatri. Por, psikanaliza tash po kombinohet me hipnozën; dhe, hipnoza është bërë më e lehtë dhe zgjat deri në kohë të pacaktuar nëpërmjet përdorimit të barbiturateve të cilat edhe te subjektet më të pabindura shkaktojnë gjendje hipnotike dhe sugjestive.