Jorge Luis Borges

Me rastin e 121-vjetorit të lindjes

LIBRI

(Ekstrakte nga një konferencë në Universitetin e Belgranos, më 26 maj 1979)

Gjithmonë Parajsën e kisha imagjinuar si një bibliotekë. Ka njerëz që e imagjinojnë si një kopsht, por ka të tjerë që mund ta mendojnë si një pallat…

Mezi arrita të deshifroja ç’ishte shkruar mbi kapakët dhe shpinat e librave…

Ashtu si rëra, edhe libri nuk ka as fillim as fund…

Nga të gjitha instrumentet e njeriut, padyshim, më i çuditshmi është libri. Instrumentet e tjerë janë zgjatime të trupit të tij. Mikroskopi dhe teleskopi janë zgjatime të vështrimit; telefoni, zgjatim i zërit; po ashtu kemi parmendën dhe shpatën, zgjatime të krahut. Por libri është tjetër gjë: libri është zgjatim i kujtesës dhe i imagjinatës së njeriut…

Te “Cezari dhe Kleopatra” e Bernard Shout, kur flitet për bibliotekën e Aleksandrisë, thuhet se aty është kujtesa e njerëzimit. Pra, ky është libri, por është edhe diçka tjetër: imagjinata. Sepse ç’është e kaluara jonë, veçse një seri ëndrrash? Ç’ndryshim mund të ketë midis të kujtuarit të ëndrrave dhe të kujtuarit të së kaluarës? Ky është funksioni që kryen libri…

Të lashtët nuk e ushtronin kultin tonë të librit-send; te libri shikonin një zëvendësues të fjalës gojore. Thënia e njohur, “Scripta maner verba volat” nuk do të thotë se fjala gojore është jetëshkurtër, por se fjala e shkruar, edhe pse diçka e vdekur, është e qëndrueshme. Nga ana tjetër, fjala gojore është diçka me krahë, e lehtë; fluturuese dhe e shenjtë, siç ka thënë Platoni. Të gjithë mësuesit e mëdhenj të njerëzimit kanë qenë mësues gojorë. Antikiteti klasik nuk kishte respektin tonë për librin, megjithëse e dimë që Aleksandri i Maqedonisë mbante nën jastëk dy armët më të dashura: “Iliadën” dhe shpatën. Atëherë, për Homerin kishte respekt të madh, por ai nuk konsiderohej shkrimtar i shenjtë, në kuptimin që ne i japim fjalën sot…

Në kohët antike ka diçka që është e vështirë për ta kuptuar, që nuk ngjan me kultin tonë për librin. Në libër është parë gjithmonë një zëvendësim i fjalës gojore, por më pas vjen nga Lindja një koncept i ri: ai se libri është i shenjtë. Për shembull, myslimanët mendojnë se Kurani është para reagimit, ndaj gjuhës arabe; është një nga atributet e Zotit dhe jo një vepër e Zotit; është si mëshira apo drejtësia e tij. Në Kuran flitet në një mënyrë tejet misterioze: për një kopje të Kuranit, nëna e librit, të shkruar në parajsë.

Bernard Shoun e pyetën nëse besonte se Biblën e kishte shkruar Fryma e Shenjtë. Dhe ai u përgjigj: “Çdo libër që ia vlen të lexohet është shkruar nga Fryma e Shenjtë”. Me fjalë të tjera, një libër duhet të tejkalojë qëllimin e autorit të tij. Synimi i autorit është një gjë e dobët njerëzore, e gabueshme, por në libër duhet të ketë më shumë…

“Këndo, muzë, zemërimin e Akilit”, thotë Homeri në fillim të Iliadës. Aty, muza i përgjigjet frymëzimit. Duhet të jetë e qartë se me fjalën Shpirt, kuptohet diçka më konkrete dhe më e fuqishme: Zoti, që përkrah letërsinë. Zoti që shkruan një libër…

Interesante është se vendet kanë zgjedhur individë që nuk ngjajnë shumë me ta. Për shembull, dikush mendon se Anglia duhet të kishte zgjedhur Dr. Xhonsonin si përfaqësuesin e saj; por jo, ka zgjedhur Shekspirin, dhe Shekspiri është më pak anglez se shkrimtarët anglezë.

Spanja mund të ishte përfaqësuar nga Lope de Vega, nga Kalderon (Calderón) apo nga Kevedo (Quevedo). Por jo, ajo përfaqësohet nga Migel Servantes (Miguel de Cervantes). Servantes është një bashkëkohor i Inkuizicionit, por është tolerant, është një njeri që nuk i ka as virtytet dhe as veset spanjolle.

Është sikur secili vend të mendojë se duhet të përfaqësohet nga dikush tjetër, që mund të jetë një lloj ilaçi, një lloj antidoti, një helm kundër helmit…

Unë do të thosha se letërsia është një formë gëzimi.

Nëse lexojmë diçka me vështirësi, autori ka dështuar. Një libër, ashtu si edhe lumturia, nuk duhet të ketë nevojë për sforcim…

I detyrohemi kaq shumë shkronjave. Unë e kam këtë kult të librit. Unë vazhdoj të luaj për të mos qenë i verbër, vazhdoj ta mbush shtëpinë tim me libra. Unë mendoj se libri është një nga mundësitë e lumturisë…

Të marrësh një libër dhe ta hapësh ke mundësinë e të bërit estetik. Çfarë janë fjalët që flenë në një libër? Ç’janë ato simbole të vdekura? Asgjë. Ç’është një libër në qoftë se nuk e hapim? Është thjesht një kub i përbërë nga fleta letre, i veshur me lëkurë; por nëse e lexojmë, ndodh diçka e çuditshme, besoj se na ndryshon çdo herë.

Sa herë që lexojmë një libër, libri ndryshon, kuptimi i fjalëve është tjetër. Gjithashtu, librat janë të ngarkuar me të kaluarën.

Nëse lexojmë një libër të vjetër, është sikur të lexojmë kohën që ka kaluar, qysh nga dita kur është shkruar…

Kjo është arsyeja pse biem në ujdi për të ruajtur kultin e librit. Libri mund të jetë plotë me gabime dhe ne mund të mos jemi dakord me pikëpamjet e autorit, megjithatë ai ende ruan diçka të shenjtë, hyjnore. Pra libri lexohet jo me frikë paragjykimi, por me dëshirën për të gjetur lumturi, për të gjetur mençuri.

Në shqip: Bajram Karabolli