Arif Molliqi

Për të shkruar monografi shkencore për jetën dhe veprën e një personaliteti, në këtë rast të heroit, duhet hulumtim dhe studim për një varg çështjesh që lidhen me subjektin e monografisë. Ky lloj hulumtimi duhet të shkruhet me terma shkencorë, fakte arkivore, dokumente etj. Por librit të akademik Frashër Demajt, “Sali Çekaj, veprimtaria politike dhe ushtarake”, i mungon shumëçka nga këto që ky libër të quhet studim (faqe 12), siç pretendon autori. Mirëpo pa marrë parasysh se si e quan autori, meqë heroin Sali Çekaj e kam njohur për se afërmi, e pashë të arsyeshme të prek disa gjëra që, për mendimin tim, janë shkruar me shumë pakujdesi në “studimin” e akademikut. Gjithçka ka në të, por hulumtim dhe studim në këtë libër nuk ka. Ka shkarje të mëdha në kohë dhe hapësirë që lidhen me pjesët që autori pretendon se ka bërë studim.

E para, akademik Frashër Demaj për monografinë “Sali Çekaj, veprimtaria politike dhe ushtarake”, i ka vënë në lajthitje (fjalë e rëndë të them i ka mashtruar) ShBK “Sali Çekaj” në Zvicër dhe Shoqatën “Sali Çekaj” në Gjermani, duke ua mohuar të drejtën që kishin për botimin e kësaj monografie. Për akademikun, si duket, ka mjaftuar kur thotë: “Në fund dua të falënderoj Shoqatën ‘Sali Çekaj’ në Zvicër dhe në Gjermani për ndihmën dhe përkrahjen e ofruar me rastin e përgatitjes së kësaj monografie…” Kaq. Ky “studim” atyre dy shoqatave iu ka kushtuar 12 238,00 € (dymbëdhjetë mijë e dyqind e tridhjetë e tetë euro). Askund brenda kapakëve të librit nuk shkruhet se librin e sponsorizoi Shoqata “Sali Çekaj”. Në libër shkruan se botues është Instituti i Historisë “Ali Hadri”, Prishtinë. Ky institut materialisht nuk ka ndihmuar me asnjë metelik. Nëse Frashër Demaj ka marrë nga Instituti i Historisë në Prishtinë ndonjë ndihmë materiale dhe anëtarët e shoqatës në Zvicër nuk e dinë, është mesele tjetër. Akademiku nuk përmend se nga ato dy shoqata mori 7 750,00 € për punën e vet shkencore, kurse shtypshkronja Dukagjini 4 488 € drejtpërdrejt nga shoqatat. Atëherë, çlidhje ka instituti?!

Autori ka marrë edhe një numër të madh kopjesh të librit të cilat vazhdon t’i shpërndajë (shes) nga 30 euro librin. Pikërisht për këto është dashur një përgjigje apo kundërpërgjigje më e mirë e autorit në pyetjen: përse, vallë, ka vepruar kështu?

E dyta, ky botim jo vetëm që ka për qëllim ta paraqesë biografinë e heroit Sali Çekaj,  apo të bëhet kronikë e mirëfilltë e veprimtarisë se tij politike dhe ushtarake, që nga lindja e tij e deri në ditët ku ra heroikisht në fushëbetejë në Koshare, duke kaluar nëpër kohë dhe rrethana të ndryshme shoqërore, politike dhe ushtarake.

Sado që në parathënien e librit akademik Frashër Demaj, “Sali Çekaj, veprimtaria politike dhe ushtarake”, thuhet: Trajtimi i figurave dhe personaliteteve të rëndësishme që lanë gjurmë në histori është një punë komplekse dhe shumëdimensionale që kërkon përkushtim të veçantë, sidomos në fazat e hulumtimit dhe të grumbullimit të materialit arkivor që duhet vjelë në arkivat shtetërore, komunale, publikë dhe privatë që përmbajnë fakte dhe informacione të ndryshme për temën e trajtimit”, në libër shumë pak, mos të themi aspak, gjejmë hulumtime dhe studime që autori e ka për qejf ta quajë studim. Gati 80 % e shkrimeve brenda librit s’janë dokumente arkivore, s’janë hulumtime as studime të mirëfillta, përveç deklarata dhe intervista të individëve, citime nga shkrime gazetareske dhe interneti, si dhe pjesë të marra nga libra të autorëve të tjerë, kuptohet me fusnota. Edhe intervistat edhe bisedat që i ka bërë, siç thotë ai, me familjarë, bashkëpunëtorë, bashkëkohanikë, veprimtarë, ushtarakë, politikanë, jo që nuk i ka verifikuar – studiuar, materializuar me dokumente konkrete të nxjerra nga ndonjë arkiv, por i ka dhënë ashtu siç janë thënë tash e njëzet e pesë vjet. Në mungesë të një hulumtimi të mirëfilltë, shpesh të dhënat për jetën dhe veprën e Sali Çekajt na dalin të shtrembëruara dhe me plot mangësi. Në anën tjetër, shumëçka të rëndësishme nga biografia e Salihut autori nuk e ka marrë mundin t’i hulumtojë vetë, që t’i prezantojë në origjinale për opinionin dhe lexuesin.

Prandaj, në këtë “studim”, siç thotë akademiku, nuk gjeta asgjë të re nga ato që i ka hulumtuar, por gjithçka të përsëritur, bile një përsëritje e deformuar, me plot gjera të pasakta.

E treta, në kapitullin e parë deri në të tretin autori në një mënyrë apo tjetër është marrë me biografinë e Salihut (shkollimi, punësimi, karriera deri tek arratisja e tij jashtë Kosovës). Kurse për historinë e fshatit Broliq, familjen Çekaj, ai merret jo më shumë sesa janë marrë disa historishkrues përpara tij apo nga tregimet e vëllait të Salihut, që dorën në zemër ai s’ka njohuri as studimore e as tradicionale për një libër të tillë. Akademiku u referohet arkivave e nga arkiva nuk përmend asgjë që lidhet me biografinë e heroit. Pra, fund e krye të librit na sjell më shumë rrëfime dhe kujtime të vëllezërve të tij, të cilët, duke u munduar ta ngrehin sa më lart vëllanë hero, rrëshqasin në gabime materiale dhe shpesh edhe në pasaktësi.

Edhe disa “shokë” dhe akraba të Salihut kur flasin për të më shumë merren me vetveten sesa me të vërteten.

Për heroin Sali Çekaj s’kanë nevojë të thuhet asgjë më shumë sesa e thonë vetë veprat dhe jeta e tij. As vëllezërit, as shokët, bashkëveprimtarët s’kanë nevojë të thonë atë që s’do ta pranonte vetë Salihu, duke u munduar t’i zbukurojë dhe zmadhojë gjërat.

E katërta, brenda librit që ka 445 faqe, ka aq shumë shkrime, fotografi, ngjarje kohore që nuk lidhen me jetën, veprimtarinë politike dhe ushtarake të Sali Çekajt, as me biografinë e tij. Nuk lidhen as me epokën e tij. Këto s’janë asgjë tjetër përveç diçka për ta shtuar volumin e librit, për t’u dukur libri sa më voluminoz, sa më “serioz”, se e paska shkruar një akademik dhe botuar një Institut i Historisë.

E pesta, autori i librit gjatë studimit ka bërë gabime që një akademik s’duhej t’i bënte. Në kreun e dytë, 2.1., ai nuk ka bërë dallimin mes kuptimit “punësim” dhe “emërim”. Salihu nuk punësohet gjyqtar në Gjykatën Komunale në Deçan, por emërohet-zgjidhet nga Kuvendi.

Si të shpjegohet që autori faktin e largimit të Salihut nga kryetari i Komitetit Komunal të LK të Deçanit nuk e prezanton fare, ose e thotë krejt ndryshe. Salihu u largua nga kryetari i Komitetit Komunal të LK të Deçanit, sepse në mbledhjen e dy komiteteve, atij Krahinor dhe atij Republikan nga Beogradi, mbajtur në Deçan, në Pushimoren e Fëmijëve, pasi ishte kërkuar që diskutimet të bëheshin vetëm serbisht, Salihu kishte kundërshtuar me arsyetim se gjuha shqipe është e garantuar me Kushtetutë. Pas një debati të ashpër, mbledhja ndërpritet dhe të nesërmen vjen urdhri nga Beogradi që Salihu të largohet nga kryetari i Komitetit Komunal të LK të Deçanit. Gjegjësisht, Salihut i sugjerojnë të japë dorëheqje, kinse për të e mos larguar nga puna e mëparshme si gjyqtar, por pas largimit nga komiteti ai kthehet si bashkëpunëtor profesional i gjykatës. Kjo është e vërteta që autori ka mundur shumë lehtë ta argumentonte.

Frashër Demaj, pasi përmend arkivat, këtë ka mundur ta gjejë në arkivat e Kosovës. Por edhe në arkivin e Gjykatës Komunale në Deçan dhe atë të Pejës, sepse pas mbylljes së Gjykatës Komunale të Deçanit me vendim të Kuvendit të Serbisë, e gjithë dokumentacioni është bartur në Pejë. Për emërimin e Salihut si gjyqtar, si kryetar i gjykatës, si kryetar i komitetit dhe procedurën e shkarkimit, Frashër Demaj nuk e ka marrë mundin të na prezantojë asnjë dokument arkivor, asnjë fakt që tregon datën, muajin, vitin dhe mënyrën se si ndodhi. Në kreun e dytë 2.2. “Suprimimi i autonomisë së Kosovës dhe përjashtimi i Salihut nga puna” , nga faqja 45 e gjerë te kreu i tretë, faqe 71, nuk gjejmë asnjë fjali se pse dhe si u përjashtua Salihu nga puna. Brenda këtyre faqeve autori më shumë ka bërë lojë fjalësh sesa ka dhënë ndonjë hulumtim historiko-shkencor me dokumente arkivore, pse u përjashtua Salihu nga puna?

Edhe kur shkruan në lidhje me largimin e Salihut nga Kosova, pasi paska qëndruar rreth 20-30 ditë në ilegalitet, sado që disa herë Salihu e ka pohuar me gojë të vet se ishin vetëm 13 ditë por, mbase, autori këtë fakt e mbështetet në deklaratën e vëllait të tij, këtu po e marrim si të saktë.

Këto shkarje të akademik Frashër Demajt në librin “Sali Çekaj, veprimtaria politike dhe ushtarake”, i nxora vetëm nga kapitulli i parë e deri në kreun e tretë, faqe 23-70. Nuk i analizova edhe tetë krerët e tjerë, edhe pse i lexova me vëmendje, por duke e përdorur analogjinë dhe krahasimin, kam frikë se fund e krye libri ka gabime të tilla.