Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

Republika e Kosovës është rezultat i një rrugëtimi historik të gjatë, të shënuar nga rezistenca kombëtare, shtypja e dhunshme nga regjimi serb, lufta për liri dhe një proces i gjatë politik e diplomatik që çoi në shpalljen e pavarësisë më 17 shkurt 2008. Ky proces ka kaluar në disa faza kyçe, të cilat përfshijnë përpjekjet për autonomi, represionin serb, luftën e armatosur, ndërhyrjen ndërkombëtare dhe periudhën e administratës së Kombeve të Bashkuara (UNMIK). Në këtë analizë të zgjeruar, do të ilustrojmë me raste konkrete se si këto ngjarje dhe veprime çuan në lindjen dhe konstituimin e Republikës së Kosovës.

1. Periudha e Autonomisë dhe Ndërhyrja e Serbisë (1945-1989)

1.1. Roli i Kosovës në Jugosllavinë Socialiste (1945-1974)

Pas Luftës së Dytë Botërore, Kosova u bë pjesë e Republikës Federative Socialiste të Jugosllavisë (RFSJ) si një krahinë autonome e Serbisë. Kushtetuta e vitit 1974 i dha Kosovës një shkallë të gjerë autonomie, duke e barazuar praktikisht me republikat e tjera të federatës. Kosova kishte Kuvendin, Qeverinë, Gjykatat dhe përfaqësim në institucionet federale.

Kushtetuta e vitit 1974

Kjo kushtetutë ishte një hap i rëndësishëm drejt njohjes së subjektivitetit politik të Kosovës. Përmes saj, Kosova kishte të drejtën të vendoste mbi çështjet e saj të brendshme dhe të kishte përfaqësim të veçantë në Federatë.

Universiteti i Prishtinës (1970) u hap si një simbol i zhvillimit akademik dhe autonomisë kulturore të Kosovës.

1.2. Revokimi i Autonomisë nga Serbia (1989) dhe Protestat

Në vitin 1989, Slobodan Millosheviq, presidenti i Serbisë, revokoi autonominë e Kosovës përmes ndryshimeve kushtetuese, duke e kthyer atë në një provincë të drejtpërdrejtë nën administrimin serb.

Greva e Minatorëve të Trepçës (1989)

Në shkurt të vitit 1989, mijëra minatorë të kombësisë shqiptare të kompleksit Trepça hynë në grevë urie si protestë kundër revokimit të autonomisë.
Greva u shtyp me dhunë nga autoritetet serbe, duke shënuar fillimin e një periudhe të errët për shqiptarët e Kosovës.

2. Rezistenca paqësore dhe Lufta për Pavarësi (1989-1999)

2.1. Lëvizja për Pavarësi dhe Shteti Paralel (1991-1997)

Pas suprimimit të autonomisë, shqiptarët krijuan një sistem paralel shtetëror, të udhëhequr nga Ibrahim Rugova dhe Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK). Në vitin 1991, Kosova shpalli pavarësinë përmes një referendumi të organizuar në mënyrë legale për poullatën shqiptare,.

Referendumi për Pavarësi (1991)

Në shtator 1991, shqiptarët organizuan një referendum ku mbi 90% e votuesve mbështetën pavarësinë e Kosovës.
Ky referendum u injorua nga Serbia dhe nuk u njoh ndërkombëtarisht.

2.2. Lindja e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (1997-1999) dhe Lufta

Pas viteve të represionit, lindi Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK) si një forcë e armatosur për rezistencë ndaj Serbisë. Lufta shpërtheu me intensitet të plotë në vitin 1998 dhe kulmoi me ndërhyrjen e NATO-s në 1999.

Masakra e Prekazit (mars 1998)

Forcat serbe sulmuan familjen Jashari në Prekaz, duke vrarë Adem Jasharin dhe 58 anëtarë të familjes së tij.
Kjo masakër mobilizoi shqiptarët dhe e bëri UÇK-në forcë kryesore për çlirimin e Kosovës.

Ndërhyrja e NATO-s (mars-qershor 1999)

NATO bombardoi Serbinë për 78 ditë për të ndalur spastrimet etnike kundër shqiptarëve të Kosovës.

Pas ndërhyrjes, forcat serbe u tërhoqën dhe Kosova u vendos nën administrimin e Kombeve të Bashkuara (UNMIK).

3. Periudha e Administratës Ndërkombëtare dhe Lindja e Shtetit (1999-2008)

3.1. Rezoluta 1244 e OKB-së (1999) dhe Administrimi i UNMIK-ut

Në qershor 1999, Kosova kaloi nën administrimin e OKB-së sipas Rezolutës 1244. UNMIK mori përgjegjësitë qeverisëse ndërsa Kosova u përgatit për statusin e saj përfundimtar.

Zgjedhjet e para demokratike (2001)

Në vitin 2001, u mbajtën zgjedhjet e para parlamentare të organizuara nga UNMIK-u, duke hapur rrugën për ndërtimin e institucioneve të Kosovës.

3.2. Procesi i Pavarësisë dhe Bisedimet me Serbinë (2005-2008)

Në vitin 2005, Martti Ahtisaari u caktua si i dërguar special për të udhëhequr negociatat për statusin e Kosovës.

Plani i Ahtisaarit (2007)

Ky plan rekomandonte pavarësi të mbikëqyrur për Kosovën dhe u pranua nga udhëheqësit shqiptarë, por u refuzua nga Serbia.

4. Shpallja dhe Konstituimi i Republikës së Kosovës (2008)

4.1. Deklarata e Pavarësisë (17 shkurt 2008)

Më 17 shkurt 2008, Kuvendi i Kosovës shpalli pavarësinë bazuar në rekomandimet e Ahtisaarit.

Opinioni Këshillues i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë (2010)

GJND konfirmoi se shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk shkelte të drejtën ndërkombëtare, duke forcuar legjitimitetin ndërkombëtar të shtetit të ri.

4.2. Konsolidimi i Shtetit dhe Integrimi Ndërkombëtar

Që nga shpallja e pavarësisë, Kosova ka bërë përpjekje për njohje ndërkombëtare dhe integrim në organizata globale.

Pranimi në FIFA dhe UEFA (2016)

Kosova u pranua në FIFA dhe UEFA, duke fituar të drejtën të përfaqësohej në garat ndërkombëtare.

Lindja dhe konstituimi i Republikës së Kosovës është një histori e gjatë e përpjekjeve, sakrificave dhe diplomacisë aktive. Përmes rasteve konkrete, shohim se ky proces ka qenë një kombinim i rezistencës së brendshme dhe mbështetjes ndërkombëtare. Kosova vazhdon të përballet me sfida, por rruga e saj drejt njohjes së plotë ndërkombëtare është në proces të ingranimit në strukturat dhe organizmat më të fuqishme ndërkombëtare.