Nga John Githongo

Në Kenia, presidenti Uhuru Kenyatta siguroi përfundimisht një mandat të dytë më 28 nëntor pas dy zgjedhjeve me të meta, shpërthimeve të dhunës dhe një sërë betejash gjyqësore.
Në skajet e kontinentit në Liberi, ish-ylli i futbollit George Weah fitoi zgjedhjet presidenciale pasi një betejë e ngjashme gjyqësore kishte vonuar transferimin e parë paqësor demokratik të vendit që nga viti 1944. Dhe në Zimbabve, presidenti Robert Mugabe u rrëzua përfundimisht vitin e kaluar pas 37 vjetësh pushtet, por që do të zëvendësohet nga Emmerson Mnangagwa, një ish-ministër i pamëshirshëm i sigurisë kombëtare përgjegjës për disa nga aksionet më të përgjakshme të regjimit.

Kanë qenë disa muaj marramendës, por kanë dalë dy tendenca të rëndësishme, por kontradiktore. E para është thellimi i një recesioni demokratik, i bërë i dukshëm nga sulmet e kohëve të fundit të kufijve të mandateve presidenciale në vende të tilla si Ruanda dhe Uganda. Ky proces është nxitur nga zhvillimi i elitave të formave të reja dhe delikate të manipulimit politik dhe zgjedhor, duke përfshirë përdorimin e ligjeve kundër terrorizmit, ndihmën financiare nga vendet perëndimore dhe luftën gjeopolitike në lidhje me burimet me Kinën, për të penguar opozitën politike dhe për të forcuar fuqinë e elitave qeverisëse.

Tendenca e dytë është elasticiteti i vazhdueshëm i optimizmit politik midis votuesve afrikanë, sidomos të rinjve, të cilët mbështesin në masë dërrmuese demokracinë. Të rinjtë përbëjnë shumicën e demonstruesve që luftuan me policinë në muajt e fundit nga Togo dhe Republika Demokratike e Kongos në Kenia dhe Zambia. Optimizmi i tyre është nxitur pjesërisht nga rritja e një media agresive e pavarur, nga pjekja e institucioneve të tilla si gjyqësori dhe nga shpërthimi i organizatave joqeveritare që luftojnë për t’i mbajtur qeveritë të përgjegjshme pavarësisht kushteve gjithnjë e më kufizuese.

Në të vërtetë, një luftë masive midis gjeneratave është duke u zhvilluar midis elitave të rrënjosura dhe popullatave rinore të paduruara anembanë kontinentit. Në disa vende, institucionet që dikur ishin fortësisht nën nënshtrimin e elitave, tregojnë shenja të pavarësisë nga mediat (duke përfshirë mediat sociale) deri te kisha dhe gjyqësori. Asnjëherë në historinë e pavarur të Afrikës nuk ka një aleancë të tillë të gjerë për demokraci kundër elitave me lidhje të thella financiare dhe të sigurisë me vendet e fuqishme në botë.
Pyetja tani është nëse ky konsolidim demokratik i bazës, i ilustruar nga protesta masive anti-Mugabe dhe ushtritë e avokatëve dhe aktivistë të të drejtave të njeriut që luftojnë për transparencën në Kenia, mund të kontrollojnë ose të fillojnë të përmbysin vërshimin e autoritarizmit që po lëshohet nga elitat nga lart.

Në planin afatgjatë, ndryshimet demografike bëjnë që ndryshimet demokratike të duken të pashmangshme. Popullsia e Afrikës është vendi më i ri, me rritje më të shpejtë dhe, në shumë vende, urbanizimi është më i shpejti në planet. Individët që e shtyjnë këtë frymë të të rinjve po globalizohen gjithnjë e më shumë në aspiratat e tyre, më të përgatitur teknologjikisht se brezat e mëparshëm dhe shumë më të padurueshëm me udhëheqësit autoritarë që prindërit e tyre kohë më parë mësuan të toleronin.

Por ndryshimi nuk do të ndodhë brenda natës. Tranzicionet politike në Afrikë kanë qenë gjithmonë çështje të tensionuara. Ishte shumë më keq në tre dekadat e para pasi shumica e vendeve Afrikane Sub-Sahariane fituan pavarësinë në vitet 1960, kur luftërat civile u përhapën në pjesën më të madhe të kontinentit dhe grushtet e shtetit ishin shumë të zakonshme.

Që atëherë, humbja e një zgjedhjeje apo dorëzimi i pushtetit për shkak të kushteve kushtetuese apo kufijve të moshës është bërë më pak çështje risie, edhe nëse miliarderi sudanez i telekomunikacioneve Mo Ibrahim ka gjetur disa kandidatë që meritonin çmimin e tij prej 5 milion dollarë për krerët e zgjedhur në mënyrë demokratike që heqin dorë në kohë dhe me një tranzicion relativisht të pastër. (Meqë Çmimi vjetor Ibrahim për Arritje në Lidershipin Afrikan u krijua në vitin 2006, ai është dhënë vetëm pesë herë.)

Në vitet 1990, pasi rënia e Murit të Berlinit solli ripërtëritjen e politikës shumëpartiake në të gjithë kontinentin, 48 kushtetuta të reja u shpallën në Afrikë. Tridhjetë e tre prej tyre përfshinin kufij afatgjatë për krerët e shteteve – shumica prej tyre dy mandate pesëvjeçare. Por deri në vitin 2015, një ndryshim dramatik ishte duke u zhvilluar. Në të paktën 24 nga 33 vendet me kufizime afatgjate, u bënë përpjekje për largimin e tyre, gjysma e tyre ishin të suksesshme, siç ishte rasti në Ugandë, Ruandë dhe Burundi. Diku tjetër, udhëheqësit autoritarë u mbajtën në pushtet me mjete të tjera, duke vonuar zgjedhjet për një kohë të pacaktuar, siç bëri Presidenti Jozef Kabila në Kongo, ose duke i manipuluar ata me mjeshtëri të mjaftueshme për të kaluar apelin e vëzhguesve ndërkombëtarë, siç bëri Kenyatta në Kenia.

Duke ndihmuar dhe mbështetur këtë tendenca ndaj autoritarizmit vendet perëndimore ishin të shqetësuara për përhapjen e ekstremizmit islamik në Afrikë. Shtetet e Bashkuara në veçanti kanë dhënë ndihmë ushtarake dhe kundër-terroriste në qeveritë afrikane me pak respekt për kredencialet e tyre demokratike, për sa kohë që ata ishin të gatshme të luftonin kundër xhihadistëve.

Në shumë raste, këto qeveri u bënë më represive, duke përdorur legjislacionin anti-terrorizëm dhe instrumente të tjera ligjore dhe ekstralegale për të nënshtruar opozitën dhe heshtnin zëra të ndryshëm ndërsa ndihma e ShBA-ve për sigurinë vazhdonte të rrjedh. Nigeri përjetoi një erozion të të drejtave politike midis 2015 dhe 2017, sipas Freedom House, ndërsa qeveria e saj thelloi bashkëpunimin ushtarak me Shtetet e Bashkuara. Aleatët e tjerë të rëndësishëm të ShBA-ve, të tillë si Etiopia, Uganda, Kameruni dhe Çadi, kanë përjetuar një rrëshqitje demokratike ose kanë qenë autoritare që në fillim.

Historia e Kenisë është veçanërisht zhgënjyese. Ajo ka qenë një nga partnerët më të rëndësishëm të Amerikës kundër terrorizmit në rajonin e Bririn e Afrikës dhe gjithashtu kishte dallimin e dyshimtë të drejtimit të kontinentit në vrasjet jashtëgjyqësore nga policia në vitin 2016, sipas Amnesty International. Abuzimet nga forcat e sigurisë dëmtuan gjithashtu fushatën zgjedhore më të fundit, me më shumë se 60 kenianë të vrarë nga policia midis zgjedhjeve të 8 gushtit 2017 dhe rikandidimit të urdhëruar nga gjykata në tetor. Asnjë nga këto vrasje nuk është hetuar me sukses, dhe Kenyatta më vonë vlerësoi policinë për veprimet e tyre gjatë periudhës së zgjedhjeve.

Ka pasur gjithashtu sulme ndaj organizatave që promovojnë të drejtat e njeriut dhe qeverisjen e mirë, shumë prej të cilave kërkuan lehtësim nga gjykatat, të cilat u sulmuan nga Kenyatta. Shtatorin e kaluar, shefi i Drejtësisë David Maraga u detyrua të bëjë një deklaratë të rrallë duke u lutur për sigurinë e gjyqtarëve të tij pasi presidenti kërcënoi të “merrej me” gjyqësorin dhe në prag të zgjedhjeve përsëritëse truproja e zëvendës drejtorit të drejtësisë u qëllua në mes të ditës në një përpjekje të dukshme vrasjeje. Fitorja e mëvonshme e Kenyatta erdhi në mes të një bojkoti të opozitës dhe pjesëmarrjes prej 39 përqindësh, më i ulëti në dekada.

Për herë të parë në 50 vjet, keniatët bojkotuan festimet e Ditës së Pavarësisë në vend më 12 dhjetor, duke e detyruar presidentin t’i drejtohet një stadiumi thuajse bosh. Ndërsa udhëheqësit kanë zmbrapsur përfitimet demokratike, qëndrimet e afrikanëve të zakonshëm drejt demokracisë dhe lirive shoqëruese të saj mbeten të fuqishme.
Sipas një sondazhi të Afrobarometer të vitit 2016, 67 për qind e afrikanëve preferojnë demokracinë në forma të tjera të qeverisjes. Ndërkohë, media e pavarur vazhdon të lulëzojë në të gjithë kontinentin; ndërsa në vitet 1980 ka pasur vetëm një numër të vogël të vendeve me një shtyp të lirë, mediat në Botsvana, Gana, Afrika e Jugut, Cape Verde, Komoret, Burkina Faso, Niger, Lesoto, Kenia, Bregu i Fildishtë dhe një numër vendesh të tjera bëhet një pjesë thelbësore e infrastrukturës demokratike. Organizatat që nuk ekzistonin dy dekada më parë kanë ardhur për të luajtur një rol të ngjashëm në sigurimin e përgjegjësisë politike.

Edhe pse zgjedhjet e fundit të Kenias ishin me të meta, qeveria nuk guxonte të kufizonte internetin ose të mbyllte mediat sociale, siç regjime autoritare si Etiopia dhe Uganda kanë bërë vitet e fundit. Kjo për shkak se klasa e oligarkëve të Kenias ndryshe nga shumë vende të tjera në rajon – përfshin biznesmenë, jo ushtarë. Interneti dhe teknologjia financiare janë thelbësore për ekonominë e gjallë dhe gjithnjë e më të globalizuar të vendit.

Në të gjithë kontinentin, trendi popullor është në drejtim të më shumë demokracisë, jo më pak. Udhëheqësit autoritarë janë ende të kapur fort në pushtet dhe në afat të shkurtër mund të kenë sukses në ndalimin ose përmbysjen e hapave demokratikë. Por brezi më i ri, më i paduruar tani që ka ardhur në moshë më të rritur, ka në fokus të tij elitat e korruptuar dhe autoritare. Në Zimbabve, dorëheqja e Mugabe është thjesht fillimi i kapitullit të ardhshëm në udhëtimin demokratik të vendit, një që do të mbajë të rinjtë pro-demokratikë përball rojës të vjetër të korruptuar.

Demokracia është e çrregullt dhe faza e ardhshme e kësaj gare midis gjeneratave do të jetë e çrregullt. Por të rinjtë e Afrikës janë duke ripërcaktuar rregullat e angazhimit politik dhe do të përcaktojnë të ardhmen e kontinentit.
(Foreign Policy/ Lexo.al)