Alexander Durie

Në veprën e tij të rëndësishme, The Question of Palestine (Çështja e Palestinës, v. j.), Eduard Saidi shkruan se fjala “Palestinë” është “kthyer në simbol për luftën kundër padrejtësisë shoqërore… Nëse mendojmë për Palestinën si diçka që ka funksionin edhe të një vendi ku duhet të kthehemi dhe të një vendi krejtësisht të ri… atëherë do ta marrim vesh edhe më mirë kuptimin e fjalës”. Këto janë fjalë që lehtësisht mund të shkruhen sot, porse Saidi i kishte hedhur në letër pothuajse pesëdhjetë vjet më parë, në kohën kur palestinezët në medie perëndimore përshkruheshin si “terroristë”.

The Question of Palestine do të botohej më 1979, një vit pas kryeveprës së Saidit Orientalizmi dhe dy vjet para Covering Islam (Mbulimi i islamit, v.j.) – një trilogji që do të ndihmonte vënien e themeleve të teorisë post-koloniale dhe zhvillimin e një kornize për ta kritikuar llupën paragjykuese dhe shpesh raciste të Perën­dimit ndaj botës arabe dhe islame. The Questoin of Palestine ishte jashtëzakonisht e dobishme pasi do të bëhej libri i parë anglisht që do të rrëfente përvojën palestineze dhe do të dekonstruk­tonte sionizmin si projekt të kolonizimit.

Mbetet një lexim qenësor nga dijetari bindshëm më me ndikim amerikano-palestinez që ka jetuar ndonjëherë. Ta lexosh sot këtë libër ju ofron mundësinë të shihni refleksione se si gjithçka dhe asgjë nuk ka ndryshuar, se si vazhdojnë sulmet gjenocidale të Izraelit mbi Gazën, bombardimet izraelite mbi Libanin dhe aneksimi i Bregut Perëndimor. Andaj, kjo është kryearsyeja se pse ribotimi i këtij libri vjen në kohën e tashme. Në Mbretërinë e Bashkuar, botimi i Fitzcarraldo Editions është bërë më 21 nëntor, me një parathënie të re të kritikut letrar (dhe nipit të Saidit), Saree Makdisi, 21 vjeç, si dhe me një kapitull të shtuar, të titu­lluar The One-State Solution (Zgjidhja me një shtet), për të cilën Saidi kishte shkruar në New York Times më 1999. Për audiencat amerikane, trilogjia e Saidit do të shtypet në botime të reja prej Vintage Books dhe menjëherë do të dalë në shitje.

Eduard Saidi vdiq në moshën 67-vjeçare në shtatorin e 2003-s pas një beteje të gjatë me leukeminë. Ai la pas vetes dy fëmijë: profesorin e së drejtës, Wadie Said, dhe aktoren, shkrimtaren dhe aktivisten Najla Said. Të dy ishin fëmijë kur The Questoin of Palestine do të botohej por, së fundmi, kanë rrëfyer se si ishte të rriteshe në New York me profesorin palestinezo-amerikan të Universitetit Columbia, dhe se si libri i tij ia ka dalë të lexohet për më shumë se 45 vjet.

“Pas më shumë se një viti të asaj çfarë po ngjante në Gazë dhe tani në Liban, ma merr mendja se njerëzve do t’u duhet më shumë njohuri kritike dhe njohje më e thellë e asaj çfarë kish ngjarë më herët”, më ka thënë Najla. Ajo ka treguar se si perën­dimorët, të cilët porsa nisin të interesohen për Palestinën, priren të zgjedhin së pari vepra që botuesit rreken t’i promovojnë – libra të Ilan Pappes, ose Noam Chomskyt, ose The Hundred Years’ War on Palestine të Rashid Khalidit. Megjithëse krejt këto janë vepra të rëndësishme, ajo thotë se babai i saj ishte autori i parë që do të fliste zëshëm për krejt këtë histori në anglisht, dhe se lexuesit duhet ta lexojnë materialin burimor.

“Shumëçka është thënë sesa e vështirë është në Perëndim, ose veçanërisht në Amerikë, të jesh palestinez dhe të flasësh zëshëm. Dhe mendoj se është e rëndësishme të shohësh se njerëzit këtë e kanë bërë qe një kohë të gjatë”, ka thënë ajo. Njëherësh, vëllai i saj ka spikatur se sa shpesh historianët izraelitë dhe hebraikë u ngarkuan të shkruanin për Palestinën – “sepse historianët palestinezë afërmendsh se nuk merren seriozisht, apo jo? Duhet të jetë një historian izraelit ai që e tregon të vërtetën” – dhe se ky trend vetëm së fundmi ka nisur të ndryshojë.

The Question of Palestine do të shkruhej në kulmin e populla­ritetit të Yasser Arafatit në krye të Organizatës Çlirimtare Pale­stineze (PLO), që atëherë ishte në luftë kundër forcave izraelite në Bregun Perëndimor dhe në Liban gjatë luftës civile libaneze. Atëherë mediet perëndimore i shihnin palestinezët vetëm nëpër­mjet kësaj llupe – si luftëtarë të PLO-së, ose “terroristë”. Qëllimi i Saidit ishte të rrëfente historinë e tyre në këtë tokë, degdisjen e tyre pasuese dhe luftën e tyre për dinjitet, si dhe të drejtën e rikthimit pas Nakbas (Katastrofës), të cilën Saidi e kishte përje­tuar vetë si fëmijë.

“Nëse nuk ka asnjë vend të quajtur Palestinë, kjo nuk do të thotë se nuk ka palestinezë. Ka palestinezë, dhe kjo ese është një rrekje për t’ia shtruar lexuesit realitetin”, do të shkruante atëherë Saidi. I biri Wadie më ka thënë se “ky libër ka rol të madh në zhvillimin e rastit për çlirimin dhe pavarësinë palesti­neze, por në mënyrë reaktive ndaj realiteteve të kohës, që ishin larg më ngulmuese për përfaqësim të palestinezëve në botën perëndimore, dhe që ditëve të sotme, kjo punë as që vihet në diskutim”.

Libri do ta shihte dritën në Shtetet e Bashkuara gjatë admini­stratës së Jimmy Carterit, pak para kohës së marrëveshjeve të Kampit David ndërmjet Egjiptit dhe Izraelit. Wadie ka thënë se Carteri “dukej sheshazi se synonte njëfarë niveli të vetëqeve­risjes palestineze që do të mund të shpinte drejt një shteti, pavarësisht armiqësisë së hatashme ndaj kësaj qasjeje… Pastaj, Reagani i fiton zgjedhjet (më 1981), dhe më asnjëherë nuk ka qenë afër asaj pike kur vjen puna tek administrata amerikane për ta shqyrtuar diskutimin”. Pikëpamje të ngjashme janë ndarë edhe nga zëra të njohur palestinezë të ditëve sotme, fjala vjen Mustafa Barghoutti, se Jimmi Carteri bindshëm ishte i vetmi president amerikan që vijimësisht bëri fushatë për vetëvendo­sjen palestineze.

Teksa reflekton mbi The Question of Palestine sot, Najla Said më thotë se “nëse i shkoqisni ose i zëvendësoni emrat e akto­rëve (PLO-së dhe Arafatit), nuk ka ndryshuar pothuajse asgjë… hiq armët që tani janë larg më të tmerrshme”. Por duke nxjerrë mësimet e të atit, ngulmon se njerëzit duhet “të frymëzohen më shumë prej asaj çfarë po ndodh se prej asaj çfarë i brengos”, dhe që ta rrënjosin mirë në mendje sesa është rritur solidariteti për lëvizjen për Palestinën.

Nalja e kujton babanë si njeri “shumë të drejtë, empatik, të sjellshëm, human” dhe “shumë më i madh se jeta” e me një stil që i bënte njerëzit – more edhe ata që nuk pajtoheshin me të – të kishin qejf të rrinin me të. “Unë isha fëmija që më mësoi për Kristofor Kolombon 40 vjet para se kushdo të tjetër të pranonte Ditët e Popullit Indigjen”, ka thënë ajo për të atin, i cili ligjë­ronte letërsinë angleze dhe krahasimtare në Kolumbia.

Duke folur për Universitetin Kolumbia, Wadie Said ka thënë se “nëse babai im do të ishte andejpari, nuk do të merrte atë drejtim”, duke iu referuar përplasjes së dhunshme kundër stu­dentëve pro-Palestinë në fillim të vitit në universitet. “Ai ishte figura qenësore në Universitetin Kolumbia në gjysmën e dytë të shekullit njëzet. Ai ishte gjithashtu shumë i përshtatshëm për ruajtjen e marrëdhënieve me individë, të cilët në të vërtetë e drejtonin atë vend”. Por edhe ai, edhe Najla, thonë se “tani ka një administratë krejtësisht të ndryshme” aty dhe se pararen­dësja ishte larg më mbështetëse ndaj Saidit dhe politikave të tij.

Jacques Testard, themelues i Fitzcarraldo Editions, ka thënë se vendimi për ta ribotuar The Question of Palestine tani është marrë për shkak se sa “relevante dhe bashkëkohore vjen vepra edhe 45 vjet më vonë… për këdo që rreket të njohë sionizmin dhe ndikimin e tij mbi popullin palestinez”. Përfshirja e esesë së Saidit më 1999 The One-State Solution është, gjithashtu, e rëndë­sishme, teksa politikanët perëndimorë ende hahen për zgjidhjen me dy shtete. Saidi ishte prej zërave të parë që do t’u thoshte audiencave kryesore perëndimore se “paqja e përnjëmendtë mund të vijë vetëm me një shtet binacional izraelito-pales­tinez”. Në propozimin për zgjidhje me një shtet, që kontestohet edhe në ditët e sotme, Saidi i imagjinonte palestinezët dhe izra­elitët duke jetuar në të njëjtin shtet si qytetarë të barabartë me të drejta demokratike. “Kur t’u rrënjosim në mendje palestine­zëve dhe izraelitëve se nuk do të shkulen prej aty, atëherë ky përfundim i dinjitetshëm duhet të shoqërohet me ripajtim të sinqertë dhe bashkekzistencë paqësore”, shkruante ai.

Nëse Saidi do të ishte gjallë që ta shihte me sytë e tij dhunën e sotme, zor se do të mund të merrej me mend se do të kishte të njëjtën shpresë për jetësimin e “ripajtimit” të tij, por Wadie kujton se babai i tij “u mundua ta imagjinonte një të ardhme”. Edhe ai edhe Najla ndjekin rrugën e babait në shumë mënyra kur vjen puna për luftën për një Palestinë të lirë. Najla, e cila ende jeton në qytetin njujorkez, ka thënë se bartja e mbiemrit të tij është peshë e rëndë përgjegjësie, “por jo aso e keqe”.

“Kam qenë e zëshme për njëfarë kohe, por veçmas sivjet, dua të them se kishte rëndësi të madhe për njerëzit deri në atë shkallë saqë unë mund të mos e kem kuptuar. Jo për ta krahasuar babanë tim me Martin Luther Kingun e Ri, por disi ndihet ngjashëm, të jesh e bija e dikujt si puna e tij. Ka shumë rëndësi për njerëzit që të flisni haptas për gjërat… sidomos për amerikano-palesti­nezët”.

“Po e kujtoj gjithashtu çfarë më mësoi babai im, që do të thotë se ne jemi pjesë e një populli, i cili po mundohet ta bëjë jetën më të mirë për veten dhe për të tjerët, andaj nuk ka asnjë arsye për të hequr dorë prej kësaj… Kurdo që një palestinez mund ta takonte babanë tim, pavarësisht se sa i famshëm ose i zënë që ishte, ai gjithnjë do t’i përgjigjej, dhe kështu të njëjtën punë po mundohem ta bëj edhe unë”.

Marrë nga lithub.com.

Përktheu nga anglishtja, për revistën “Akademia”, Rexhep Maloku