Rrëfime nga i mbijetuari i masakrës në burgun e Dubravës, Nait Hasani.

Sot, është dita e 11 qershorit 1999, kjo ditë na zbardhi në një burg, në Pozharevc të Serbisë.

Të lodhur e të dërmuar nga rruga e nga dajaku që na dhanë gardianët duke filluar nga autobusi në hyrje të burgut e deri te dhomat e burgut, sa ishte e gjatë, ishte dhe e frikshme dhe torturuese. Objekti ishte tre katesh, ndërsa dritaret ishim me rrjeta e hekura mbrojtës për të siguruar mos me kërcyer nga katet. Sapo u zbardh thuaja se nuk kishim fjetur fare nga dhembjet e torturave.

Gjaku më kishte kulluar në tesha dhe bërë qullë. Ishte tharë në tesha e bërë trupi varr dhe me shkaktonte dhimbje duke ma vrarë plaga, plagën ashtu të vrarë nga dajaku që na dhanë natën e mbrëmshme. Pasi u  z’gjumë me ujë i lamë sytë dhe qafën duke dashur të kthjellemi dhe të dimë se ku jemi. Ishte një dritare e madhe me hekura me mburojë mos me parë poshtë në shëtitore, por në një nivel të lartësisë shihje qiellin dhe kulme të shtëpive. Pamë kulme të ndërtesave, që dukej se ishin të burgut. Dhe filluam ta shihnim njeri tjetrin më mirë dhe të pyesnim se nga ishin, fjalën e kam për ata që i kisha në dhomë. Njërin e njihja por dy të tjerët jo. Pasi u njoftuam dhe duke pritë se çka do të ndodh me ne, u hap dera. Me rrapëllimën e saj dhe ushtimën e korridorit. Gardiani në derë u paraqitë me ashpërsi, duke na pyetur se sa veta jemi në dhomë.

Ne katër jemi, i thash gardianit. Hajde merreni mëngjesin, na tha. Ne e shikuam veten tonë, kishte kohë e ditë që nuk dinim cka është mëngjesi me ngrënë. Ne vetëm me një tas supë me ujë e kishim pasur në ditë si racion për një kohë të gjatë. Morëm mëngjesin, ashtu si ishim të uritur dhe zorrët na fishkëllonin, të cilat ishin zbrazur qe sa ditë e muaj. Morëm tasat me qaj, me një pjesë bukë dhe xhemë. I hëngrëm ngadalë duke dashur që ngrënia të zgjasë sa më shumë, po natyrshëm  shpejt u harxhua pjesa e bukës që e kishim. Përsëri ndjemë uri, por nuk guxonim të kërkonim më ushqim. Tash prisnim racionin tjetër atë të dajakut. Por nuk vonoj shumë dhe erdhën gardianët, hynë në dhomë dhe na dhanë të rrahura, duke na sjellë ka mundnin ata. Sa ushtonin britmat e rrahjes te ne e sa në dhomat tjera. Na mbyllën derën dhe ne u ulëm në dysheme dhe mbanim trupin me dorë ndërsa dhimbjet e trupit ishin të tmerrshme. Përsëri dhunë edhe mbi plagë tonat të cilat ende nuk ishin tharë.

Sikur u mësuam me dhunën dhe dhembjet. Ne ishim peng dhe me peng, pronari mund të bënte ç’të donte, ta rreftë, ta torturonte e të bënte ç’të donte me të. Kështu kisha lexuar në libra e shikuar filma. Ne në heshtje duronim dhimbjet dhe pritnim fatin tonë të përditshëm, çfarë do të na sjellë, të re. Vazhdoj dita kështu dhe me drekën e darkën me dajak e bukë. Të dyja vinin bashkë. Por pasi hanim bukë, dajakun e përballonim me lehtë, sepse krijonim fuqi me i përballuar.

Pas diku nja dhjetë ditësh u krijua një qetësi në burg, u krijua një sjellje krejt tjetër më e butë e gardianëve, u ndal dhuna. Filluan duke u hap dyert dhe rrinin me gjatë dyert hapur. Këto i shihnim nga vrimat e derës në korridore tek dyert tjera. Kishte njerëz civil më shumë. Kishte dhe femra. Filloj të vinte Kryqi i kuq, me na vizituar në burg.

Kjo për mua ishte ngjarje me rëndësi, sepse si pengje që ishim tashmë një Organizatë Ndërkombëtare si Kryqi i Kuq e dinte se ku jemi dhe që jemi gjallë. Pas pak u hap dera tek ne dhe në dhomë hyri një femër dhe një mashkull. Ata u përshëndeten me neve më një të folme në gjuhën shqipe: Mirëdita na thanë e ne u shtangëm në vend. Mendoja  që janë serb e të huaj e jo Shqiptar. Po kjo kishte një rëndësi të madhe për ne. Ajo me mirësjellje pas përshëndetjes na mori emrat, datëlindjet dhe vendlindjen e komunat nga ishim. Po ashtu në notesin e tyre i shënoj dhomat dhe numrin e tyre, dhe nga këta vizitorë mësuam se në cilën dhomë jemi.

Tha eighti four (84) ne anglisht. Na pyeten për gjendjen tonë, na pyetën a jemi të lënduar, a jemi të plagosur, a kemi tretman mjekësor. Pastaj se sa jemi të dënuar apo të pa dënuar. Morën shënime çka u nevojiten. Unë u tregova se sa jam i dënuar. U tregova se jam i dënuar 48 vjet burg, por bashkimi i të gjitha veprave i në një vepër, atëherë i bie që isha i dënuar 20 vjet burg. Më pyetën edhe për qëllimin e dënimit dhe u tregova se isha i dënuar politikisht. Kështu dhe të tjerët ua dhanë dëshmitë e tyre. Njëri ndër ne ishte i pa dënuar, tjetri ishte i dënuar e tjetri priste të dënohej me shumë vite. Ajo na tregoi se Kosova u çlirua, nga Kosova janë larguar policia e ushtria e Serbisë, Atje janë vendos KFOR-i. Pastaj i treguam për gjendjen se çka ka ndodhë në burg në Lipjan e Dubravë në pika të shkurtra. Pas kësaj vizite kur ato shkuan në dhoma të tjera e përfunduan vizitën në burg, kjo ditë kaloj pa dhunë. Na sjellën disa dyshekë që tani nuk fjetëm më në hekura.

Sikur u kthye siguria te ne, sepse tashmë dikush e dinte se jemi gjallë dhe jemi këtu në këtë burg. Të paktën ishim të regjistruar në Kryq të Kuq. Erdhi nata u shtrina në shtrat në katin e poshtëm, vendosa dorën mos ta lëndoj plagën. Dhe truri me iku në Kosovë. Duke menduar, për çfarë jo, mendoja. Të gjithë më dolën përpara një histori e tërë e popullit tonë të shtypur, të përvuajtur e nëpërkëmbur. Kjo për mua ishte një fitore e madhe shekullore. Një luftë njëqindvjeçare e gjithë brezave për çlirim nga Serbia. Sa njerëz ishin vrarë ndër vite për liri. Sa njeri ishte burgosur, sa njeri ishte torturuar, sa shqiptari ishte shpërngulur për Turqi e pastaj të regjistruar si turq, që tashmë nuk dinë as të flasin shqip, po shumë nga ta qajnë shqip kur dëgjojnë e takojnë ndonjë shqiptar. Eh, sa fshatra e qytete shqiptare ishin zbrazur nga rrethi i Toplicës e Nishit, të Leskovcit e të Novi Pazarit që kanë mbushur tokat e Anadollit. Sa janë asimiluar nën shtypjen e dhunën policore në Serbi, sa kanë ndërruar fenë për të mbijetuar e jetojnë si serb nëpër Serbi. Po kjo ishte një luftë e përbashkët e kishës dhe policisë e ushtrisë shtetërore të Serbisë për të eliminuar elementin Shqiptar nga Ballkan.

A di kush sa luftëra mizore ka nxitë e bërë Kisha Ortodokse Serbe mbi shqiptarët duke e bekuar ushtrinë e policinë në emër të luftës së shenjtë serbe, kinse po e çlirojnë Kosovën e tokën e shenjtë nga Arnautët. Sa vrasje mizore të grave e pleqve, fëmijëve në djep të therur e të vdekur së ngriri nga dimri e acari, të gjitha më dilnin si kronik para syve që kisha lexuar nga përshkrimi i udhëheqësit bolshevik Lav Trocki që shkruante si gazetar për gazetën Iskra të Moskës, por dhe rrëfimet në libra të oficereve e oficerit Serb Toma Fila e tjerë, që shkruanin në librat e tyre për shpërnguljen e shqiptarëve nga toka e shenjtë serbe. Të gjitha këto ishin një përshkrim që ishin të njëjta me librat e Sabit Ukës “Shpërngulja e Shqiptarëve nga Sangjaku i Nishit me shtatëqind 700 fshatra” dhe të Sadulla Brestovcit “Marrëdhëniet Shqiptaro – Serbo-Malazeze 1877- 1878“.

Fjalët se u çlirua Kosova, me dhanë frymë, më dhanë fuqi, e harrova plagën. I harrova dhimbtë e trupit. Dhe tashme vendi qe kisha luftuar unë e brezat për liri, ishte i lire, ky popull merrte frymë i lirë pa frikë.  Kështu, thuaja me zuri mëngjesi atë natë, duke menduar, duke ëndërruar. Dhe nga ëndërrat më zgjoi buria në orën gjashtë, që binte çdo mëngjes për tu zgjuar, sa kisha dashte akoma të zgjaste ëndërra nëpër Kosovën e lirë. U zgjova i lehtësur sikur kisha fjetur shumë, dhe asnjë dhimbtë nuk e ndjeja, sikur të gjitha mi shëroi fjala e saj Kosova u çlirua.

Sa i pastruam sytë u hap dera e gardiani thirri ‘erdhi mëngjesi’. Morëm mëngjesin, pastaj na pyeti kush ka nevojë për mjek. Thash unë, kam një plagë në shpinë. Na regjistroj dhomën dhe shkoj. Sapo filluam me ngrënë mëngjes, një zë nga  shetitorja më erdhi si buçimë, O Nait, si je? Çudi me erdhi si zëri i asaj nate që kur erdhëm me autobusë po i njëjti zë tha “bollni më o fashista”. U afrova afër dritares të dëgjoj pak më afër, por përsëri i njëjti zë “mos merzitni se Kosova është  çliruar”. Çka keni nevojë ndonjë gjë tregoni, vazhdoj i burgosuri që fliste.

Thash mirë jemi faleminderit ti si je dhe kush je? Jam Riza, Rizah Xhakli më tha. U gëzova shumë që ishte gjallë Riza, i thash nëse ke ndonjë libër me na dhënë me lexu. Ndërruam dhe disa llafe me të në distancë. Më pas disa të burgur tjerë me zë të lartë thanë që edhe Albin Kurti është këtu në pozharevac në pavijon tjetër. U gëzova që ishte gjallë edhe Albini sepse për të patëm dëgjuar që është arrestuar edhe ai.

Në mesditë u hap dera, gardiani tha kush është lajmeruar për te mjeku, thash unë jamë lajmëruar, gardiani më tha dil. Dola ne korridor, kishin dal dhe të tjerë të plagosur. Një nga një në rresht na nisën shkallëve poshtë. U bëmë mbi 20 vetë. U hap një derë tjëter dhe dolëm në një hapësirë të jashtme. Në rendë na quan në një ndërtesë aty kishte qenë ambulanta. Në pritje aty ishte një gardian tjetër. Ishte fytyrë e njohshme. Ishte gardiani që kishte qenë në burgun e Dubravës, ai ishte aty dhe na shikonte neve dhe përpihej.

Hyrëm te mjeku na shikoj me radhë, me shikoj plagën, nga çka e ke këtë plage. Thash nga granata. Tha nga  granatat e NATO-s a? e këqyra, ai mjeku vazhdoi, e sheh ata ju vrasin e plagosin e ne ju shërojmë, ne nuk jemi si ata, ‘Natovcat’. Me pastronte plagën e hiqte me brisk mishin e mykur e të kalbëzuar, pa pire. Ndjeja dhembje, por i duroja, sepse çlirimi i Kosovës me dha fuqi. Duroja  çdo dhimbje. Ai fliste dhe me pastronte plagën, e mua më dhembte plaga por pari tij nuk nxirrja asnjë zë. Posa e lagu me alkool që me djeg deri në palcë dhe këtë e durova. Me lidhi plagën dhe ma vendosi një shirit në dorë që mos ta lëvizi.

Dola unë ndërsa edhe të tjerët u kontrolluan. Na morri gardiani për të na dërguan në dhoma. Duke ecur rrugës të burgosurit shqiptar na njohën, thanë Naiti këtu qenka. Gardiani na dërgoj nëpër dhoma. Dikur pasdite u hap dera një gardian me libra në dorë. Libra në shqip. Ju ka dërguar Riza më tha. Tashme dhe libra kisha me lexu. Po, në kokë, tashme kishim merakun e familjeve, a kanë shpëtuar, a janë gjallë. Ne mendonim që nëse familjet tona kanë shpëtuar bile të dinë që edhe ne jemi gjallë dhe di kund nëpër burgjet e Serbisë. Kishim shpresa në Kryqin e Kuq se do t’i njoftonin për neve dhe fatin tonë.

Fillova të lexoj dhe në çdo rresht me dilnin para shokët, bashkëluftëtarët, më dilte Kosova anë e mbanë. E mbyllja librin dhe delja te dritarja të shihja dhe të mbushesha frymë. E dija ku jam në cilin qytet, ne ishim në burgun e Pozharevcit, në vendlindjen e kryetarit të Serbisë, Sllobodan Millosheviqit. Njeriut që bëri aq luftëra e përgjaku aq popuj, vrau me ushtrinë e tij qindra e mijëra njerëz të pa fajshëm në politiken e tij për të krijuar Serbinë e madhe, për të bërë një shtet të fuqishëm duke vrare popujt tjerë në Bosnje, Kroaci e Kosovë. Ishim në vendin, ku ky vend kishte lindur një gjakatar, një kasap të Ballkanit siç thoshin diplomat të huaj.

Gjithherë nata ishte e frikshme, ne një vend të tillë, por friken e mundte Liria çlirimi i Kosovës. Jeta jonë ishte në shërbim të lirisë në çdo kohë dhe si peng. Dhe kjo hakmarrja ndaj neve kur erdhëm në këtë burg ishte hakmarrje millosheviqjane, ndaj të burgosurve shqiptar. Sepse serbët bënë projekte për krijimin e Serbisë së madhe që me krijimin e autonomisë serbe me 1835. Me 1844 ministri i Punëve të Brendshme i atëhershëm Ilia Garashanini, për mbretin Serb Karaxhorxheviq, kishte bë projektin për zgjerim të Serbisë në tri drejtime ne veri drejt Vojvodinës, perëndim drejt Kroacisë e Bosnjës e Hercegovinës, Malit te Zi për të dal në det, dhe Shqipërisë që ishte në atë kohë nën pushtimin otoman. Këtë projekte e quajti “Naqertanija”, Program politik nacionalist i Serbisë”. Për këto dhe ishin bërë luftëra, e kasaphane e ndër to edhe kasaphana e fundit në Kosovë.

Pas dy javësh vjen gardiani te dera dhe thërret kush është Nait Hasani, unë jam thash, tha dil jashtë. Dola dhe eca përpara e ai prapa meje. Vazhduam në një drejtim ka një shtepi. Aty hymë brenda. E shoh një njeri me flokë të bardha. Si hyra brenda u ngrit në këmbë. Si je në shqip mu drejtuar, unë jam Hysni Bytyqi avokat në Beograd. Kisha dëgjuar për të që më herët, me letrat e tij kundërshtuese ndaj vendimeve për Kosovën drejtuar kryesisë së Jugosllavisë së atëhershme. U ulëm dhe filluam bisedën. Ai fliste unë dëgjoja. Kam qenë në Kosovë, tha. Familjen mire e ke, shëndosh janë të gjithë gjallë janë. Shokët janë mirë, kam takuar Rexhep Selimin, Thaçin e tjerë, janë mirë. Kosova është  mirë, e djegur.

KFOR-i aty qetësi është s’ka problem etj. Tha ju si jeni. Me kë je në dhomë, a kanë shpëtuar nga Dubrava e kush u vra etj etj. Familjet po kërkojnë me ditë. Thash të gjithë çka kemi qenë në Mitrovicë të Sremit kemi shpëtuar përveç Ukshinit, (Ukshin Hotit) që është liruar më herët dhe nuk dijmë asgjë për të. Kan shpetuar Hajredin Hyseni, Xhelali, Bajrushi, Asllani, Demiri, Ekremi, Aliu, Bislimi, Liburni, Agroni, Arifi për kend më pyetke i tregoja çka dija. A janë këtu në Pozharevc me veti, thash nuk di, ka shumë të burgosur dhe të plagosur dhe jam i plagosur në shpatull i thash. Unë jam në pavijonin e shtatë (7) jemi të izoluar nuk dimë gjë ku janë ata tjerët. Të kam pru do tesha e do keksi me një paketë dhe cigare të kam sjellë.

Pas një gjysmë ore ai doli jashtë, mua më kthyen në dhomë, gardiani me paketën në dorë, ku nga paketa i morën dy kutia duhan ata për veti.

Në dhomë hyra me paketë, u befasuan ata. Ata që e pinin duhanin sikur ju qelën sytë. E ndezën me shpejtësi nga një duhan dhe u ndjen të lehtësuar duke ju treguar për çka folëm me avokatin. Për gjendjen në Kosovë etj.

Të nesërmen pas mëngjesit na hapen dyert të gjitha dhomave me dal me shkuar me u pastruar. Ne s’kishim as peshqirë as ndërrim të rrobave. Po u nisem ashtu sipas urdhrit. Dolëm jashtë dhe na dërguan në një pishinë dhe të gjithë u deshëm dhe hymë me u la. Ujë kishte po ajo  ishte dhe për not. Po tashme aty përdorej për neve që të lahemi e të heqim morrat, dhe erën e keqe që na vinte. Ne kishim më shumë se dy muaj që nuk ishim larë, na kishin sjellë aty do sapunë dhe u lamë ashtu si mundëm. Më duket dhe uji u turbullua nga lloqi që lëshonte trupi ynë. Përsëri i veshëm teshat e njëjta dhe u kthyem në dhoma. Pastaj na sjellën zhiletë me u rrua se ishim bërë pa rruar dhe me mjekra. Me duket se me një kuti zhilet, pesë copa sa i ka kutia i gjithë kati jemi rruar. Disa të parët kanë mundur me u rrua. Por ne në mes e në fund jemi rrjep se jo me u rru fare, sepse ishin thyer tashmë ato dreq zhiletë.

Të nesërmen, po dëgjohej shumë zhurmë duke u çelur e mbyllur  dyert e dhomave. Hapet edhe dera e dhomës sonë. Një burrë civil i gjatë në derë. Tha jam drejtori i burgut të Mitrovicës, jam Jusufi (mbiemri nuk me kujtohet) në shqipe foli ai. Na pyeti kush jemi nga jemi dhe na mbylli derën. Kjo ishte për çudi por ne ishim në vendin e çudirave, ku mund të bëhej eksperiment, pra ishim pengje.

Fondi për të Drejtat Humanitare na ka sjellë nga një paketë në burg me tesha e ushqime dhe me gjëra higjienike. Sikur nisëm të kthehemi në normalitetin e burgut. Nuk kishim vizita nga familjet. As njoftime nga ta.

Kaluan thuaja katër muaj kështu në pritje.

Dhe një ditë pas mëngjesit. Hapet dera dhe na thërrasin me emra, mua  e shumë të tjerë, na porosisin të bëjmë teshat gati. Ato që kishim i bëmë gati dhe dolëm në korridor. Ishim diku  60 të burgosur të bërë gati. Nuk dinim ku po na qonin. Kalvari i vuajtjeve nuk do të pushoj akoma për ne. Ashtu me tesha në dorë vazhduam në korridor dhe hipëm në autobus përsëri. Na lidhën duart dhe ashtu kokë ulur u nis autobusi. Ne pasi ishim shumë dhe tashmë ishim pengje nuk kishte  frike askush, emrat tonë i dinin të gjithë ku jemi.

Pas disa orësh udhëtimi autobusi u ndal para derës së burgut të Mitrovicës së Sremit. Na kthyen përsëri në këtë burg. Këtu ishte drejtor Trifun Ivkoviq, që vetë ka marr pjesë në rrahjen tonë. Aty për aty në mendje më dolën skenat e torturës nga ai dhe mbikëqyrësit e tij. Më doli burgu me pamjen e frikshme. Me pamje të ferrit. Por e binda vetën se duhet te përballojmë edhe këtë ferr që veç sa kishte filluar vazhdimi i tij