Musa Ramadani

E nxora dorën nga xhepi: as gjysmë qindarke!

E vapa e mesditës si një barrë e pahetuar mbi kokë. Këmbët tani më nuk përfillnin as urdhrin e prerë… tutje!.. E zorrët fishkëllenin refrenin e lodhur të mesditës…

“Phu, si të dilja nga robia!” – tha dhe pështyu me gojën plot e ajo i ra në majë këpuce.

Nuk priti më, por u drejtua te krojet, që ndodheshin në qendër të qytetit. Pesë qepa rridhnin jo edhe njësoj, megjithatë, ai nuk bëri kurrfarë zgjedhje. Iu qas njërit dhe piu e piu derisa nuk e përmbushi atë strajcën e vet të truar dhe tha:

“Të paktën uji është falas këtu”.

E menjëherë pas kësaj zuri ta sodisë qytetin, në stil të një kalimtari që vazhdimisht nuk e qetëson kureshtja e ndezur. Sakaq, vrojtimi i tij mori kahe tjetër: zuri si me blic parakalimin e rreshtit të gjatë për dy të murgjve të rinj, të udhëhequr nga kryemurgu me mantel të stërgjatë dhe mjekër picigjate, që ia prekte kryqin në gjoks. Murgjit e rinj dukeshin të vrerët, e rrobat e tyre të zeza dhe kapelat e rrumbullakëta, po ashtu të zeza, u jepnin pamje të ngrysur e tmerruese që s’i linte indi­ferentë as qytetarët e rastit. Kryemurgu, të cilit tani mjekra nuk ia prekte kryqin, se ai i ishte lëshuar më poshtë, ecte i pari në krye të rreshtit, ndërsa murgjit nga Shtëpia e kotësive, që rreptësisht u përmbaheshin rregullave, venin pas tij me ngadalë si në funeralin e ndonjë njeriu të shenjtë. Apo të rendit të tyre. Dikur, kur para syve të të panjohurit, i cili vetëm preferonte ta quanin kësodore, preftoi edhe bishti i rreshtit të murgjve, u dëgjua zëri frikativ i kryemurgut:

– Ndalu…!

Pak më tutje, tek Udhëkryqi i zanave, sikundër e kishin pagëzuar atë paraardhësit e parë të këtij qyteti të lashtë sa Bibla, rrugën e preu një përcjellje e gjatë për në rrugën e fundit të kësaj bote gënjeshtare. I panjohuri venaroi vetëm arkivolin mbi kokat e njerëzve, prandaj i bëhej sikur arkivoli shkonte përpara vetë, e njerëzit e tjerë i venin mbrapa. Por jo. Në të vërtetë, katër vetë e bartnin në shpinë dy nga dy, e ngase me siguri arkivoli (gjykuar sipas madhësisë e gjatësisë) ishte i rëndë, xhemati ndërrohej shpejt njëri pas tjetrit. Përcjellja e gjatë kaptonte pothuaj turravrap, sa edhe hoxha picirruk që dukej sa shkopi i tij, nisi të murmurojë diçka për vete atje nga fundi ku ishte ngjitur edhe një tog fëmijësh. Përcjellja ishte nda­lur, ndaj arkivolin tani e mbanin tetë vetë, me gjasë, më të fuqishmit ndër të tjerët. Njerëzit përqafuan heshtjen, pos hoxhës së kapitur, i cili duke u mrrolur me ato vetulla të trasha si bishta postaqie, desh të flasë diçka për të gjithë, por sall u kollit keq e thellë, sa edhe shkopi i ra në tokë.

Edhe kryemurgu priste, vendnumëronte.

Dhe – e papritura.

Tani çdo gjë nis të veprojë në gjuhë dhe krye të vet. Gurët nën këmbë nisën të ngrehin krye, e njerëzit ngatërroheshin si në pengesa të paparamenduara të rastit, drunjtë përskaj rrugësh ecnin pa drejtim të caktuar si ushtarët në gjendje paniku. Ndërtesat shafiteshin në tokë lehtas dhe me ngadalë si në det me lamtumirën e fundit. Macet e bardha suleshin theqafas posi qen të tërbuar nga të katër anët e Udhëkryqit të zanave. E kur një stivë sorrash kaloi vetëtimthi përbri kokat e njerëzve që shkonin hutueshëm si robër të zënë në pritë, diku larg u dëgjua ushtima trishtuese e erës. Jehona e saj ishte e pakashagitur prej kurrënjë fuqie të natyrës dhe një fëmijë, me këmbën e majtë të gjymtë, me patericën e vet, tregoi diçka kah qielli… Një mysafir i paftuar, që të kujtonte nga larg kuçedrën e – madhe nga përrallat e gjyshërve tanë, vinte kalamendas dhe disi shalakatur duke ngrehur vallen hijerëndë deri në qytetin e braktisur. Kjo ndodhte në këtë qytet për të dytën herë. Turma qe gati ishte bërë një, ishte drejtuar gjithë në një anë dhe secili gjakonte të identifikojë i pari çudinë e pezulluar, që sa vinte afrohej edhe më kah qyteti. Atëbotë njëri tha:

mjegulla e bardhë, – dhe sakaq heshti,

retë, retë po na e sjellin shiun, – foli tjetri dhe shau keq,

era e qiellit, shpëtim nga vapa jonë, ia priti një i tretë dhe i hapi krahët duke falënderuar të madhin zot,

Tymi, që është bërë tebdil, o të mjerët, – gjëmoi njëri dhe ia dha të qarit…

Tymi, tha edhe i panjohuri, i cili e pagëzoi vetveten kësodore, që papritur tani ndodhej në radhët e para të turmës gjithnjë në shtim e sipër.

tymi, – klithën disa pranë arkivolit

tymi i zi, – shtuan në kor disa murgj për të parën herë.

tymi…

tymi i zi…

tymi, o zot…

tymi i bardhë…

tymi i kuq…

tymi i marrë…

tymi me flakë…

tymi me hi…

tymi…

… i zi

… tymi…

i bardhë…

tymi…

.. i kuq…

Ndiheshin zërat nga të gjitha anët: të përzier, të parëndomtë, të thekshëm, të çuditshëm, të përvajshëm, të trishtueshëm… Secili e shihte në mënyrën e vet çudinë që po i afrohej Udhëkryqit të zanave, secili edhe e shpjegonte dhe e interpretonte në mënyrën e vet. E disa, madje, as e dallonin as spikatnin mirëfilli, po vetëm thoshin diçka ndoshta sa për të thënë. Flitnin sa për të mos heshtur, çirreshin ndoshta për t’u ngushëlluar. E ç’është më kryesore, që të gjithë, pa marrë parasysh se çfarë thoshin dhe si e komentonin atë mysafir që po vinte i paftuar, që të gjithë u pajtuan në një:

“ai është tymi dhe jo tjetër”!

Dhe prapë – çdo gjë nis të veprojë në gju dhe në krye të vet. Gurët nën këmbë ngrehnin krye, e njerëzit nga­tërroheshin si në pengesa të paparamenduara rasti. Drunjtë përskaj rrugësh ecnin në drejtim të pacaktuar si ushtarët në gjendje paniku. Ndërtesat shafiteshin në tokë lehtas dhe me ngadalë si në det me lamtumirën e fundit. Macet e bardha prapë suleshin theqafas posi qen të tërbuar nga të katër anët e Udhëkryqit të zanave dhe…

… Dhe tymi…

.. Tymi që vinte shtegut më të sigurt të hapësirës…

Çdo gjë kishte rënë në fashë.

Frymëmarrjet e thella dhe gjëmimet e thyenin parimin e fashës.

Atëherë kryemurgu hapi librin e shenjtë dhe tha:

– Dëgjoni, bijtë e mi…

Mandej edhe hoxha duke mbaruar lutjen e vet tha:

– Bini shahadet, o burra të mirë…

Ndërkaq, jehoi kumbonarja e Kishës së madhe, jehoi aq fort, e madje duket se edhe gërthiti, duke mos u ndalur së rëni për një kohë të gjatë. E diku më larg, prej Minares së vjetër u dëgjua zëri kumbues i hoxhës, që mezi dëgjohej prej jehut të kumbo­nares së Kishës së madhe. Po, jehonte zëri i hoxhës, ushtonte kumbonarja e kishës, fort, fort e më fort, shumë fort, jashtë­zakonisht fuqishëm, sa krejt qyteti u shqetësua, në të katër anët merrte hov trazimi, thuajse bëhej dasma e gjithë qytetit pas një lufte të gjatë, të mundimshme e të bezdisshme, e njerëzit në Udhëkryqin e zanave pritnin si krushq për ta marrë nusen e cila do të vinte prej qiellit të lutjeve e thirrjeve tona të përditshme…

Tymi, më në fund, solemnisht po përbirohej haptas qytetit. Hoxha kushedi për të satën herë përsëriste ezanin e vet vetëm e vetëm ndoshta për të shkuar krahas ose për të mos ngelur mbrapa kumbonares që nuk e kishte ndër mend të ndalej kurr­sesi. Deri kur? Deri në zgjimin e çdo gjëje, të sendeve dhe të mbeturinave të panevojshme mbi sipërfaqen e tokës…

Edhe gjelat ia dhanë të vetës nëpër shtëpi. Edhe lopët nuk mbetën mbrapa tyre.

E gomarët vërtetuan se ndihma e tyre mund të pritet kurdo e kudo.

I panjohuri tha:

“s’kam dinar në xhep…”

Njëri ia përkujtoi:

“Dëgjoje kumbonaren…”

I panjohuri përsëriti:

“Nuk kam asnjë dinar, lëshomë…!

Tjetri e pyeti:

“Përse të duhen paratë tani?…”

I panjohuri tha:

“Sepse nuk kam fare…”

Një tjetër ia priti:

“Paratë sjellin kobin”.

I panjohuri qeshi:

“Kobin e sjell skamja”

Një i katërt tha:

“Ndihmojeni njeriun…”

Ata pyetën:

“Sa të nevojiten tani?”

I panjohuri tha:

“Pak, shumë, pak…

Ata shtuan:

“E çdo bëje me pak, shumë pak para!”

I panjohuri tha:

“Do ta fryja strajcën e truar…”

Ata me kureshtje:

“A sheh se asgjë nuk gjen në këtë kohë?”

I panjohuri tha:

“Atëherë do të ngopesha me tingëllimën e tyre…”

Dhe ata nxorën qeset për t’u liruar monedhash të metalta. Secili jepte sa i kushtonte zemra, po më vonë për këtë morën vesh edhe të tjerët. Filloi të shtohet turma duke u shtyrë se kush do të japë më tepër. Më në fund, para të panjohurit u shkaktua një tollovi e pakapërcyer dhe vetëm hidheshin monedhat në drej­tim të të panjohurit, e ai thoshte:

“Mjaft më, tepër më keni dhënë…”

Megjithëkëtë njerëzit nuk merrnin parasysh gjë. Ia mbushnin xhepat plot e përplot, pastaj kapelën, këpucët dhe duart. E kur e panë se nuk kishte më se t’i çojë, zunë t’ia hedhin në tokë, para këmbëve. Ia hidh­nin prej së larti, dhe Të panjohurin nuk e gazmonte asgjë tjetër pos tingëllima e monedhave të metalta, sidomos tani që kishin një tingëllimë të çuditshme e të parën­domtë, ndaj i panjohuri sall përsëriste:

“Ju faleminderit, mjaft më… mosni.. ju faleminderit…”

Dhe filloi të qajë. I zbrazi të gjithë xhepat. Edhe këpucët, edhe duart i liroi. Dhe mori ikën, dhe mori ikën, dhe mori ikën. E njerëzit filluan ta qëllonin me shuplaka e shqelma duke ia përcjellë njëri-tjetrit.

Pastaj u kthyen si grykës për t’i ndarë të hollat e veta…

Marrë nga numri 21 i revistës “Akademia”