Shkruan: Prof. Dr. Fejzulla BERISHA, profesor në universitetet publike

Në përvjetorin e 14-të të opinionit historik të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë (GJND) mbi shpalljen e pavarësisë së Kosovës më 17 shkurt 2008.

Më 22 korrik 2010, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND) dha një opinion këshillues historik, duke vlerësuar se shpallja e pavarësisë së Kosovës ishte në përputhje me të drejtën ndërkombëtare. Kjo ngjarje ka pasur një ndikim të gjerë në fushën e drejtësisë ndërkombëtare, politikën rajonale dhe statusin e Kosovës.

Konteksti Historik dhe Juridik

Pas shpërbërjes së Jugosllavisë në vitin 1990, Kosova, me shumicë shqiptare, kërkoi pavarësi nga Serbia, duke përfshirë një luftë të armatosur në vitet 1998-1999 dhe ndërhyrjen e NATO-s. Pas ndërhyrjes, Kosova u vendos nën administrimin e Kombeve të Bashkuara sipas Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, dhe jo si protektorat ndërkombëtar.

Për shkak të fitores ushtarake të NATO-s, në Kosovë u vendos një administratë që vepron në emër të OKB-së dhe mbështetet nga trupat e NATO-s (KFOR), UNMIK etj., duke shkëputur praktikisht dhe përfundimisht Kosovën nga juridiksioni i ish-Jugosllavisë (Jugosllavia Federale, Serbia dhe Mali i Zi). Ky administrim u zëvendësua nga aktet e nxjerra nga autoritetet përkatëse të Kosovës, të cilat aktualisht përbëjnë Republikën e Kosovës. Sovraniteti i pushtetit shtetëror të Republikës së Kosovës është shprehje juridike e monopolit të vullnetit politik të popullit të Kosovës. Me fjalë të tjera, sovraniteti i shtetit është i barabartë me liritë dhe të drejtat e njeriut. Sovraniteti i shtetit përfshin edhe aspekte të tjera, si: aspektin ekonomik (sovranitet shtetëror), aspektin politik (sovranitet i shtetit) dhe aspektin juridik të shtetit, ku ky i fundit paraqet formën konstituive sa i përket fushës legjislative etj.

Në vitin 2008, Kosova shpalli pavarësinë e saj dhe roli i GJND-së,

Në dhjetor të vitit 2008, Asambleja e Përgjithshme e OKB-së me inicimin e Serbisë, kërkoi opinionin e GJND-së mbi ligjshmërinë e shpalljes së pavarësisë së Kosovës. GJND konstatoi se shpallja ishte në përputhje me të drejtën ndërkombëtare.

Argumentet e GJND-së,

-GJND argumentoi se e drejta ndërkombëtare nuk e pengon shpalljen e pavarësisë së një territori dhe se Deklarata e Pavarësisë së Kosovës është në harmoni me të drejtën ndërkombëtare (Rezoluta 1244 e Këshillit të Sigurimit të OKB-së, 1999 dhe Korniza Kushtetuese e Kosovës).

-Opinioni i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë (GJND) mbi shpalljen e pavarësisë së Kosovës konfirmoi se kjo shpallje nuk shkelte të drejtën ndërkombëtare. Ky opinion ligjor mbështeti legjitimitetin e dokumenteve dhe institucioneve që ishin krijuar për të mbrojtur të drejtat e shqiptarëve të Kosovës, sidomos pas heqjes së dhunshme të autonomisë së vitit 1974 nga Serbia.

-Kushtetuta e vitit 1974 i dha Kosovës një nivel të lartë autonomie brenda Jugosllavisë, duke njohur të drejtat e popullit të saj. Pas heqjes së kësaj autonomie nga Serbia në vitin 1989, delegatet legjitim të Kuvendit  të Kosovës shpallën Deklaratën Kushtetuese të 2 korrikut 1990, për barabarësinë e saj në federatën përkatësisht konfederatën jugosllave, dhe më pas Kushtetutën e Kaçanikut po të atij viti, duke u bazuar në institucionet demokratike, shpallën pavarësinë e Kosovës nga Serbia.

-Këto akte dhe institucionet që dolën prej tyre ishin përpjekje për të ruajtur demokracinë dhe vetëvendosjen e popullit të Kosovës.

-GJND mbështeti idenë se këto veprime ishin në përputhje me të drejtën ndërkombëtare dhe aspiratat demokratike të popullit të Kosovës, duke i dhënë legjitimitet përpjekjeve të tyre për pavarësi.

-Opinioni i GJND-së është përdorur si bazë për njohjen e pavarësisë së Kosovës nga më shumë se 100 vende deri më sot, duke forcuar pozitën ndërkombëtare të Kosovës dhe duke kontribuar në një kornizë ligjore dhe politike të qëndrueshme.

Hapat kyç për avancimin e njohjeve ndërkombëtare,

– Përmirësimi i diplomacisë,

– Organizimi i fushatave informative ndërkombëtare,

– Pjesëmarrja aktive në organizatat ndërkombëtare,

– Bashkëpunimi me partnerët strategjikë – Dialogu me Serbinë,

– Rritja e aftësive shtetërore ,

– Lobimi në forumet ndërkombëtare, etj.

Implementimi i opinionit të GJND-së do të kontribuojë në këtë proces duke e sovranizuar konkretisht dhe duke integruar Kosovën drejt njohjes së plotë ndërkombëtare,

Sovraniteti i Kosovës,

-Sovraniteti i brendshëm, i referohet autoritetit të Kosovës për të qeverisur veten e saj pa ndërhyrje të jashtme. Ky sovranitet është forcuar nga njohja e GJND-së që shpallja e pavarësisë ishte e ligjshme, duke i dhënë legjitimitet institucioneve dhe strukturave shtetërore të Kosovës.

-Sovraniteti i jashtëm, lidhet me aftësinë e Kosovës për të hyrë në marrëdhënie ndërkombëtare dhe për të qenë e njohur si shtet i pavarur nga komuniteti ndërkombëtar. Megjithëse opinioni këshillues i GJND-së nuk detyron shtetet e tjera të njohin pavarësinë e Kosovës, ai ka shërbyer si bazë ligjore për shumë vende që ta njohin atë dhe për të mbështetur integrimin e saj në organizata ndërkombëtare.

Në përmbledhje, opinioni i GJND-së ka forcuar pozicionin e Kosovës si një shtet sovran në kuptimin e brendshëm dhe të jashtëm, edhe pse sfidat e njohjes ndërkombëtare vazhdojnë për disa vende që ende nuk e kanë njohur pavarësinë e saj.

*Sovranizimi i plotë i jashtëm i Republikës së Kosovës mund të konsiderohet i arritur kur ajo të pranohet në organizatat dhe mekanizmat kryesorë ndërkombëtarë si:

– Organizata e Kombeve të Bashkuara (OKB): Pranimi në OKB do të përfaqësonte një njohje ndërkombëtare të plotë dhe një afirmim të statusit të Kosovës si një shtet i pavarur dhe sovran,

-Organizata e Traktatit të Atlantikut Verior (NATO): Anëtarësimi në NATO do të sigurojë mbrojtje dhe siguri ushtarake, duke forcuar pozitën ndërkombëtare të Kosovës,

– Këshilli i Evropës: Pranimi në këtë organizatë do të nënkuptonte përmbushjen e standardeve të të drejtave të njeriut, demokracisë dhe shtetit ligjor,

-Bashkimi Evropian (BE): Anëtarësimi në BE do të ofronte përfitime ekonomike, politike dhe sociale, duke përfshirë integrimin e plotë në tregun e përbashkët evropian dhe strukturat e qeverisjes së BE-së.

Pranimi në këto organizata është një proces kompleks që kërkon përmbushjen e një sërë kritereve dhe standardeve ndërkombëtare.