Shkruan: Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

Në prag të 34-vjetorit të miratimit të Kushtetutës së Kaçanikut më 7 shtator 1990 nga Kuvendi legjitim i Kosovës, deri te njohja ndërkombëtare e Republikës së Kosovës.

Miratimi i Kushtetutës së Kaçanikut më 7 shtator 1990 përfaqëson një moment kyç në historinë e Kosovës dhe të shqiptarëve të Kosovës në përpjekjet e tyre për vetëvendosje dhe pavarësi nga Serbia dhe Jugosllavia. Kjo kushtetutë ishte një akt i fuqishëm për sovranitet dhe vetëvendosje të Kosovës, duke e shpallur atë si një njësi të pavarur dhe të barabartë brenda Federatës Jugosllave. Ja disa pika kryesore të rolit dhe rëndësisë së miratimit të kësaj kushtetute:

Deklarimi i barabarësisë:
Kushtetuta e Kaçanikut shpalli Kosovën si njësi të barabartë në kuadër të Federatës Jugosllave, duke kërkuar mëvetësi dhe vetëqeverisje për shqiptarët e Kosovës.

Kushtetuta u miratua në një kohë kur regjimi serb po përshkallëzonte represionin ndaj shqiptarëve të Kosovës, duke shfuqizuar mëvetësinë e Kosovës, pasi që delegatet e Kuvendit të Kosovës kishin miratuar deklaratën kushtetuese të Kosovës për barabarësinë e saj në federatën përkatësisht konfederatën e mundshme të Jugosllavisë, dhe duke përdorur mjete të dhunshme për të shtypur aspiratat e tyre për liri dhe barazi.

Mobilizimi Politik dhe Social:
Miratimi i kushtetutës shërbeu si një akt mobilizues për popullin e Kosovës, duke e bashkuar atë në kërkesat për pavarësi dhe duke forcuar lëvizjen e tyre politike dhe sociale kundër pushtetit serb.

Roli Ndërkombëtar: Edhe pse Kushtetuta e Kaçanikut nuk u njoh ndërkombëtarisht në atë kohë, ajo i dha çështjes së Kosovës një platformë të rëndësishme për ta prezantuar veten si një njësi politike me të drejta dhe pretendime legjitime për pavarësi dhe vetëqeverisje.

Pasojat e Miratimit: Përgjigja e autoriteteve serbe ndaj miratimit të kushtetutës ishte e ashpër, duke përfshirë shtypje të mëtejshme dhe arrestime masive. Megjithatë, akti i miratimit të kushtetutës i dha një shtytje të re lëvizjes për pavarësi, që më vonë do të kulmonte me luftën e Kosovës dhe shpalljen e pavarësisë në vitin 2008.
Miratimi i Kushtetutës së Kaçanikut ishte një moment historik që simbolizonte dhe përforconte përpjekjet e shqiptarëve të Kosovës për liri, barazi dhe pavarësi nga sundimi serb, duke luajtur një rol të rëndësishëm në rrugën e gjatë drejt pavarësisë së Kosovës.

Heqja e Autonomisë së Kosovës:
Para Kushtetutës së Kaçanikut, Kosova gëzonte një nivel të konsiderueshëm autonomie brenda Jugosllavisë, të garantuar nga Kushtetuta e vitit 1974. Kjo autonomi i jepte Kosovës statusin e një krahine autonome me të drejta të gjera legjislative, ekzekutive (administrative), gjyqësore, etj. Në vitin 1989, regjimi serb, nën udhëheqjen e Slobodan Milosheviqit, shfuqizoi autonominë e Kosovës. Kjo veprimtari u pasua nga masa të ashpra represive kundër shqiptarëve të Kosovës, përfshirë përjashtime masive nga puna, me mbi 250.000 punëtorë, duke i larguar nga mekanizmat publik shtetëror, institucionet publike dhe ndërmarrjet publike etj, arrestime dhe ndalime të tjera arbitrare.

Lëvizja për Pavarësi:
Heqja e autonomisë dhe represioni i regjimit serb mobilizuan shqiptarët e Kosovës për të kërkuar të drejtat e tyre. Demonstratat masive dhe protestat paqësore u organizuan në qytete të ndryshme, duke kërkuar kthimin e mëvetësisë dhe respektimin e të drejtave të tyre. Në këtë kontekst, Kuvendi i Kosovës mori vendimin për të hartuar dhe miratuar një kushtetutë të re që do të riafirmonte statusin e Kosovës si njësi e pavarur dhe sovrane brenda federatës jugosllave.

Kontributi i akademik Gazmend Zajmit, prof. dr. Ismet Salihut etj, në draftimin e Kushtetutës së Kaçanikut.

Këto dy personalitete ishin një nga figurat kyçe në hartimin e Kushtetutës së Kaçanikut të vitit 1990. Ata, së bashku me një grup të përbërë nga juristë dhe intelektualë të tjerë shqiptarë, luajtën një rol të rëndësishëm në këtë proces historik. Kontributi i profesorëve në fjalë dhe bashkëpunëtorëve të tyre në hartimin e kësaj kushtetute është vlerësuar shumë për ndikimin e tyre në formësimin e të ardhmes politike dhe juridike të Kosovës. Ata siguruan që dokumenti të përmbante parimet e demokracisë, të drejtave të njeriut dhe vetëvendosjes, të cilat ishin themelore për aspiratat e popullit të Kosovës për liri dhe pavarësi.

Përmbajtja e Kushtetutës së Kaçanikut:
Parimet Demokratike: Kushtetuta e Kaçanikut theksoi rëndësinë e parimeve demokratike, të drejtave të njeriut dhe lirive themelore. Ajo synonte të krijonte një bazë për një shoqëri demokratike ku të gjithë qytetarët, pavarësisht nga etnia, feja apo përkatësia tjetër, do të gëzonin të drejta të barabarta.

Struktura e Qeverisjes:
Kushtetuta parashikonte një strukturë qeverisjeje që përfshinte një parlament, një president dhe një qeveri të zgjedhur në mënyrë demokratike. Kjo strukturë kishte për qëllim të sigurojë ndarjen e pushteteve dhe një sistem kontrolli dhe balancimi që do të parandalonte abuzimin me pushtetin.

Gjuha dhe Arsimi:
Një tjetër aspekt i rëndësishëm i kushtetutës ishte mbrojtja e gjuhës shqipe dhe e sistemit arsimor shqiptar. Kjo përfshinte të drejtën e përdorimit të gjuhës shqipe në institucionet publike dhe arsimin në gjuhën amtare.

Reagimet Ndërkombëtare:
Mospërfillja nga Komuniteti Ndërkombëtar: Në atë kohë, komuniteti ndërkombëtar nuk e njohu Kushtetutën e Kaçanikut, duke qenë se Jugosllavia ishte ende e njohur si një shtet sovran. Megjithatë, kjo kushtetutë tërhoqi vëmendjen ndërkombëtare ndaj situatës së vështirë të shqiptarëve të Kosovës dhe abuzimeve të të drejtave të njeriut që ata po përjetonin.

Ndikimi në Politikën Ndërkombëtare:
Kushtetuta e Kaçanikut dhe ngjarjet që pasuan ndikuan në politikën ndërkombëtare ndaj Jugosllavisë. Raportimet për represionin serb dhe përpjekjet e shqiptarëve të Kosovës për pavarësi ndihmuan në rritjen e ndërgjegjësimit ndërkombëtar dhe në presionin ndaj regjimit të Milosheviçit.

Pasojat dhe Rruga drejt Pavarësisë:
Represioni dhe Dhuna: Pas miratimit të Kushtetutës së Kaçanikut, autoritetet serbe shtuan represionin ndaj shqiptarëve të Kosovës. Dhuna, arrestimet arbitrare dhe torturat u bënë edhe më të shpeshta. Shumë nga ata që morën pjesë në miratimin e kushtetutës u arrestuan dhe u dënuan me burgime të gjata.

Nëse analizojmë mënyrën kundërkushtetuese me të cilën Serbia hegjemoniste i hoqi Kosovës autonominë politiko-territoriale gjatë periudhës 1989-1999, vërejmë se Serbia, përmes Kuvendit të saj, miratoi jo më pak se 50 ligje diskriminuese kundër shqiptarëve të Kosovës dhe mbi 500 akte të tjera të veçanta në dëm të popullsisë shqiptare.

Kundërpërgjigja e Bashkësisë Ndërkombëtare ndaj regjimit të Serbisë hegjemoniste:
Gjatë periudhës së okupimit të Kosovës nga regjimi i Slobodan Milosheviçit,(1990-1999),ndonëse Kosova nuk u njoh zyrtarisht nga bashkësia ndërkombëtare, institucionet ndërkombëtare morën një sërë veprimesh për të dënuar dhe adresuar situatën. Në Parlamentin Evropian u miratuan afro 50 rezoluta, dokumente dhe konstatime të ngjashme që dënonin veprimet, dhunën dhe represaljet e pushtetit serb ndaj shqiptarëve të pambrojtur në Kosovë. Po ashtu, Kombet e Bashkuara miratuan katër rezoluta që kontestonin veprimet e Milosheviçit dhe kërkonin ndalimin e represioneve dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut në rajon. Këto rezoluta dhe dokumente ndihmuan në ngritjen e vetëdijes ndërkombëtare për krizën në Kosovë dhe çuan në ndërhyrje të mëtejshme nga bashkësia ndërkombëtare.

Përkeqësimi i situatës çoi në shpërthimin e luftës së armatosur midis Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK) dhe forcave serbe. Kjo luftë përfundoi me ndërhyrjen e NATO-s në vitin 1999, (ndërhyje humanitare ndërkombëtare), me çka u jetësua kreu i VII i Kartës së OKB-së, që çoi në tërheqjen e forcave serbe dhe vendosjen e Kosovës nën administrimin e Kombeve të Bashkuara.

Për të avancuar procesin e integrimit të Republikës së Kosovës në OKB, NATO, Këshillin e Evropës, BE dhe organizata të tjera ndërkombëtare, është e nevojshme që pushteti aktual të angazhohet në mënyrë aktive dhe të përdorë ekspertizën e Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, juristëve të shquar dhe institucioneve të tjera relevante. Qeveria duhet të bashkërendojë përpjekjet e bashkëpunimit me aleatët e natyrshëm të Republikës së Kosovës, si SHBA, etj – dhe të punojë me këta ekspertë dhe profesionistë të cilësuar për të siguruar që Republika e Kosovës të integrohet sa më shpejt në mekanizmat e bashkësisë ndërkombëtare. Ky bashkëpunim është thelbësor për të garantuar një përfaqësim të suksesshëm dhe për të arritur objektivat e Kosovës në arenën ndërkombëtare.