Dr.Sc. Sylejman Berisha

 Në kapitullin e Strategjisë për Energji 2022-2031, kur analizohet situata për gazin natyror, nuk është përmend fare, që vendi ynë para lufte kishte në  funksion repartin e gazifikimit të thëngjillit në kuadër të Termocentralit në Obiliq, dhe si i tillë, ka prodhuar gaz qoftë për nevoja brenda reparteve të veta por edhe për nevoja të hargjuesve të madhej industrial në vend. Shpërndarja e gazit është bërë përmes rrjetit përçues së gazit që fillonte nga Obiliqi e deri në Shkup (duke furnizuar ngrohtoren e Prishtinës me gaz për ngrohje, fabrikën e gypave në Ferizaj, Gëlqeroren në Kaçanik, Çimentoren në Han të Elezit dhe Shkritoren e metaleve në Shkup. Pastaj, në anën tjetër, furnizonte fabrikën e Fe-Ni në Drenas dhe linja tjetër, nga Obiliqi furnizonte edhe repartet e Trepçës në Mitrovicë.

Gjatë vitit që po e lëmë pas, kanë ndodhur ndryshime të shpejta gjeopolitike e gjeostrategjike në rrafshin global si pasoj e luftës në Ukrainë. Ndryshimet po ndodhin edhe në sektorin e energjisë dhe rrugët e furnizimit me burime energjetike, sidomos me rrugët( interkonekcionet) të furnizimit me gaz( në formë të lëngët apo të gazët). Vendi ynë, në këto ndryshime të shpejta, duhet të këtë parasysh interesat e aleatëve tanë jetik dhe në anën tjetër tendencat e vazhduara të ndikimit rus në rajon dhe në vendin tonë.

Në një shkrim të mëhershëm mbi draftin e Strategjisë për energji për vitin 2022-2031 kam dhënë opinione mbi nevojën e rishqyrtimit të skenarëve të përzgjedhur në këtë strategji sa i përket varianteve të realizimit të vizionit të strategjisë; “Një sektor energjetik pa CO₂ deri në vitin 2050, i integruar në tregun Pan-Evropian, që garanton siguri të furnizimit me energji elektrike dhe përballueshmëri për qytetarët”. Kosova duhet të përzgjedh rrugët optimale të fazës së transicionit energjetik deri te realizimi i vizionit të përcaktuar në strategjinë e vitit 2022-2031.

Në përshkrimin e skenarëve të analizuar në këtë Strategji, thuhet që “nga pesë skenarët e vlerësuar në detaje, prej të cilëve dy të fokusuar në zhvillime të ndryshme me bazë linjiti, dy të fokusuar në zhvillimet e gazit natyror (infrastruktura e brendshme dhe bashkëpunimi i jashtëm) është zgjedhur një skenar i fokusuar në kapacitete më të larta të BRE-ve dhe kapacitete më të ulëta linjiti”.

Ky skenar tingëllon mirë (në letër) meqë janë vendosur caqet të larta; si rritja e shfrytëzimit të burimeve të energjisë së ripërtëritshme (erë, energji solare, energji termale, biomasë, ujë), renovime të ndërtesave për zvogëlim të energjisë për ngrohje, ngritjen e ngrohtoreve në disa qytete me baza të shfrytëzimit të gazit natyror, reduktimin enorm të përqendrimit të ndotësve mjedisor(Nox, SO₂, CO, CO₂, Pluhuri) të cilët në shumicë vijnë si rezultat i punës së termocentraleve dhe transportit rrugor,  si dhe parashihen renovimi i Termocentraleve A dhe B.

Vendi ynë, nuk do të arrij ti siguron kapacitetet energjetike për nevojat vendore të ndryshme vetëm nga BRE, sepse nuk posedojmë kapacitete të mjaftuara me burime të energjive të ripërtritshme, që do të siguronin kapacitete për nevoja të vendit e aq më pak në vitet në vijim duke patur parasysh rritjen e nevojave për energji.  Në draftin e strategjisë për energji 2023-2031, thuhet që “kapacitetet e ripërtëritshme në sektorin e energjisë elektrike të cilat aktualisht janë rreth 244 MW, në vitin 2024 do ti rrisim në 490 MW e në vitin 2031 do arrijmë në 1300 MW( Ky objektiv nuk do të realizohet).

Në kapitullin e Strategjisë për Energji 2022-2031, ku shqyrtohet gjendja me gaz natyror, thuhet; “Aktualisht Kosova nuk ka rrjet të transmisionit të gazit. Për ndërtimin e një interkoneksioni për t’u lidhur me sistemet e transmisionit të gazit, qoftë me Gazsjellësin Trans-Adriatik (TAP), ose me terminalet e gazit natyror të lëngshëm (LNG) në detin Egje apo Jon, d.m.th. përmes Maqedonisë së Veriut ose Shqipërisë, do të duheshin së paku 7-9 vjet. Ndërtimi eventual i një interkoneksioni do të mundësonte funksionimin e prodhimit të energjisë elektrike me bazë gazi dhe potencialisht shfrytëzimin e gazit natyror në industri. Opsionet për ndërtimin e një sistemi me bazë gazi natyror në Kosovë janë duke u analizuar në  Master Planin e Gazit dhe në studimin e fizibilitetit për tubacionin e interkoneksionit të gazit në mes të Maqedonisë së Veriut dhe Kosovës. Kosova ka edhe opsionin e shfrytëzimit të infrastrukturës së gazit që është planifikuar në Shqipëri (lidhja në TAP ose qasja në terminalin e LNG në Vlorë). Infrastruktura e gazit në këto vende dhe në Greqi ofron mundësi për (bashkë)investim në kapacitetet gjeneruese të energjisë elektrike”.

Në kapitullin e Strategjisë për Energji 2022-2031, kur analizohet situata për gazin natyror, nuk është përmend fare, që vendi ynë para lufte kishte në  funksion repartin e gazifikimit të thëngjillit në kuadër të Termocentralit në Obiliq, dhe si i tillë, ka prodhuar gaz qoftë për nevoja brenda reparteve të veta por edhe për nevoja të hargjuesve të madhej industrial në vend. Shpërndarja e gazit është bërë përmes rrjetit përcues së gazit që fillonte nga Obiliqi e deri në Shkup (duke furnizuar ngrohtoren e Prishtinës me gaz për ngrohje, fabrikën e gypave në Ferizaj, Gëlqeroren në Kaçanik, Cementaren në Han të Elezit dhe Shkritoren e metaleve në Shkup. Pastaj, në anën tjetër, furnizonte fabrikën e Fe-Ni në Drenas dhe linja tjetër, nga Obiliqi furnizonte edhe repartet e Trepçës në Mitrovicë.

Në hartën vijuese paraqitet harta e Kosovës dhe linja e gazpërҁuesit me ngjyrë të kaltër.

Traseja e shtrirjes së gazpërҁuesit nëpër Kosovë

Epërsia e riaktivizimit të repartit të gazifikimit është e shumanshme. Meqë, kemi lëndën e parë (thëngjillin) për përfitimin e gazit i cili nga aspekti i kostos duhet të jetë shumë më i lirë sesa çmimi i gazit që do na vie nga interkoneksionet nga jashtë. Gjatë procesit të gazifikimit lirohen edhe nënprodukte tjera anësore si; vaji i mesëm, katrani, fenoli, ujë amoniakor; benzinë e lehtë  e deri edhe te lirimi i hidrogjenit i cili në një të ardhme të afërt, do na shërbente si lëndë e parë djegëse për makina dhe destinime tjera. Reparti i Gazifikimit të lignitit në Obiliq, kishte kapacitete për prodhimin e gazit gjeneratorik 90.000 m³ /h gaz të papërpunuar (60.000 m³/h gaz të pastër nga 5 gjeneratorë të tipit Lurgy). Për këtë prodhimtari janë nevojitur 80 t/h lignit të terur; 9.900 m³ oksigjen me pastërti 96% dhe 65 t/h avull te tejnxehur teknologjik dhe rreth 28 MWh energji elektrike. Njësia e Ndarjes së ajrit ka prodhuar, përveç oksigjen për prodhimin e gazit gjeneratorik, edhe azot, i nevojshëm për sintezën e amoniakut, prej nga është prodhuar plehu artificial, përmes të cilit janë plotësuar nevojat vendore agrare me plehra artificiale.

Grupet punuese në draftin e strategjisë për energji, brenda kapitullit për gazin natyror, do duhej të përcaktonin me prioritet nevojën e studimit të fizibilitetit të trasesë së rrjetit ekzistues transportit të gazit Obiliq-Prishtinë-Han i Elezit-Shkup, Obiliq-Drenas dhe Obiliq-Mitrovicë për të analizuar gjendjen aktuale dhe eventualisht nevojat e riparimeve apo zëvendësimin e gypit ekzistues i cili normal është i dëmtuar. Por që përparësia e madhe është që lehtësisht mund të shfrytëzohet traseja ekzistuese. Pastaj gjithashtu të rekomandohet edhe një studim i fizibilitetit të hapësirave, paisjeve teknologjike të sektorit të gazifikimit në Obiliq, për të parë nevojën e ndërhyrjeve me pajisje teknike moderne dhe me infrastrukturë përcjellëse për rifillimin dhe vendosjen në punë të këtij sektori të gazifikimit i cili do të sillte të mira zingjirore përmes të cilit, do te mundësohej furnizimin me gaz i disa hargjuesve të madhej të lartpërmendur dhe do zbutej shumë nevoja për energji elektrike në vend.

Qytetarit tonë, do ti ofrojmë siguri e diverzitet në furnizim si dhe çmim të volitshëm të energjisë, vetëm nëse do të kyçemi dhe shfrytëzojmë maksimalisht lidhjet e rrjete ndërkombëtare të furnizimeve me gaz nga jashtë, por edhe me prodhimin të gazit tonë vendor nga aspekti i zhvillimit të qëndrueshëm si ng aspekti ekonomik social e mjedisor. Në anën tjetër, ti jepet prioritet shfrytëzimit sa më të lartë të burimeve të ripërtritshme të energjisë, shfrytëzimin e pajisjeve sa më eficente për ngrohje, izolimin e ndërtesave dhe shtëpive me materiale të mira izoluese, dhe gjithnjë bashkëpunimin maksimal me Shqipërinë në këmbim reciprok të nevojave sezonale për energji.

Prishtinë 19.12.2022