Shkruan: Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

Historia e shqiptarëve është një rrugëtim që përfshin periudha të vështira dhe dramatike, ku lufta dhe diplomacia janë përdorur si mjete për të arritur objektivat kombëtarë. Nga Dardania dhe Iliria deri te lufta e UÇK-së, shqiptarët janë përballur me shumë sfida, herë duke luftuar dhe herë duke përdorur diplomacinë për të ruajtur identitetin dhe pavarësinë e tyre. Kjo analizë shqyrton tre periudha kyçe të historisë shqiptare:

1. Dardania dhe Iliria – Lufta për mbijetesë dhe identitet.

2. Ismail Qemali dhe Gandizmi – Diplomacia dhe përpjekjet paqësore për pavarësi.

3. UÇK dhe lufta për liri – Lufta e armatosur si mjet i fundit për çlirimin e Kosovës.

Në këtë kontekst, do të shikojmë se si këto periudha janë shoqëruar me strategji të ndryshme, nga lufta e drejtpërdrejtë, tek diplomacia, dhe në fund, te lufta e armatosur për liri.

1. Dardania dhe Iliria: Lufta për Mbijetesë dhe Identitet

1.1. Dardania dhe Lufta ndaj Pushtimeve të Romës dhe Greqisë

Në periudhën para erës sonë, Dardania dhe Iliria ishin dy territore të banuara nga shqiptarët që shpesh përballeshin me pushtime të fuqishme, sidomos nga Perandoria Romake. Luftërat ilire dhe dardane janë të njohura për përdorimin e strategjive të luftës guerile dhe rezistencën e qëndrueshme ndaj pushtuesve.

Rasti i mbretit Genti dhe luftërat kundër Romës:

Mbreti Genti i Ilirisë (168 p.e.s.) udhëhoqi një luftë të ashpër kundër Perandorisë Romake. Pas disa betejave të fituara, romakët e mundën, por përpjekjet e tij treguan një qasje të fortë të mbijetesës dhe përdorimin e fuqisë të mbështetur në njohjen e terrenit.

Po ashtu, dardanët kishin një formë të organizimit shoqëror dhe luftarak që mundësonte mbrojtjen e territoreve të tyre. Pavarësisht se u pushtuan nga romakët, ata arritën të ruajnë një autonomi të pjesshme për një periudhë të gjatë, deri në shekullin I p.e.s.

Në këtë periudhë, lufta e drejtpërdrejtë ishte e vetmja mundësi për mbrojtjen e identitetit dhe tokave, pasi diplomatike ishte e pamundur të përdorej për të kundërshtuar fuqitë romake dhe greke. Rasti i Ilirisë dhe Dardanisë është një shembull i qartë se kur një komb është i rrezikuar ekzistencialisht, lufta është mjeti kryesor i mbijetesës.

2. Ismail Qemali, Gandizmi dhe Pavarësia e Shqipërisë (1912)

Në vitin 1912, Ismail Qemali shpalli Pavarësinë e Shqipërisë në Vlorë. Qemali përdori diplomacinë dhe mençurinë politike për të arritur objektivin e tij, duke kërkuar mbështetje ndërkombëtare për të shpëtuar Shqipërinë nga rrënimi. Në këtë periudhë, Qemali përdori një qasje paqësore dhe pragmatiste, që mund të krahasohet pjesërisht me filozofinë e Mahatma Gandit.

2.1. Diplomacia e Ismail Qemalit dhe Lufta e Armatosur

Luftërat e 1911 dhe marrëveshja me fuqitë evropiane: Ismail Qemali e kuptoi se Shqipëria nuk mund të shpallte pavarësinë nëse nuk kishte mbështetje të fuqishme ndërkombëtare. Ai përdori diplomacinë për të siguruar mbështetje nga fuqitë evropiane (sidomos nga Italia dhe Austro-Hungaria), duke kërkuar që këto shtete të ishin të pranishme kur Shqipëria shpalli pavarësinë.

Marrëveshja e fshehtë me Italinë: Pas shpalljes së pavarësisë, Shqipëria përballej me kërcënime të brendshme dhe të jashtme, dhe Qemali shfrytëzoi diplomacinë për të ruajtur autonominë e vendit, por duke bërë kompromise të caktuara për të shmangur një përplasje të drejtpërdrejtë.

Përpjekjet e Qemalit për të shpallur pavarësinë u përforcuan nga lufta e armatosur e udhëhequr nga liderët shqiptarë që luftuan kundër forcave osmane dhe ballkanike. Kjo periudhë tregon se diplomacia mund të jetë e suksesshme, por pa një strategji të mbështetur nga populli dhe lufta, shumë përpjekje mund të dështojnë.

3. UÇK dhe Lufta për Liri në Kosovë (1990-1999)

Kosova, gjatë periudhës së vitit 1990, kaloi një fazë të re të përpjekjeve për liri dhe pavarësi, ku diplomacia dhe lufta e armatosur ishin të ndërthurura. Pas rënies së Jugosllavisë dhe shtypjes sistematike nga Serbia, shqiptarët e Kosovës filluan të përdorin metodat e rezistencës paqësore dhe të dhunshme, duke u shndërruar në një forcë të madhe lufte me UÇK-në.

3.1. Lëvizja Paqësore e Ibrahim Rugovës

Në vitet 1990, Ibrahim Rugova e udhëhoqi një qeveri të mërguar dhe një lëvizje paqësore për pavarësinë e Kosovës. Përpjekjet e tij diplomatike ishin të fokusuar në krijimin e një shteti të pavarur përmes dialogut dhe lobimit ndërkombëtar, pa përdorur dhunën. Megjithatë, përpjekjet e tij të diplomacisë paqësore dështuan për shkak të represioneve serbe dhe pasivitetit ndërkombëtar që nuk ndihmoi për t’i dhënë fund politikave të dhunshme të Serbisë.

Rasti i masakrës së Raçakut (1999):

Pushtimi dhe masakrat serbe ishin një nga faktorët që i detyruan shqiptarët e Kosovës të kalonin në luftë të armatosur. Masakra e Raçakut në vitin 1999, ku forcat serbe vranë 45 civilë shqiptarë, ishte një moment i kthesës për ndërhyrjen e NATO-s dhe fillimin e luftës së UÇK-së për çlirimin e Kosovës.

Kjo ngjarje ndihmoi që të arrihej një mbështetje ndërkombëtare për ndërhyrjen humanitare nga NATO, një shembull se kur diplomacia dështon dhe kur dhuna shtyp njerëzit, ndërhyrja ndërkombëtare bëhet e pashmangshme.

3.2. Lufta e UÇK-së dhe fitimi i lirisë

UÇK-ja, si forcë e organizuar, përdori luftën e armatosur për të përballuar regjimin serb dhe për të garantuar lirinë e Kosovës. Pas ndërhyrjes së NATO-s, Kosova arriti çlirimin dhe u bë pjesë e programit të mbikëqyrjes ndërkombëtare. Lufta e UÇK-së ishte një shembull i përdorimit të forcës si mjet për të arritur pavarësinë dhe mbështetje nga aleatët ndërkombëtarë që dëshironin të çlirojnë rajonin nga regjimi i Millosheviçit.

Historikisht, shqiptarët kanë përdorur një strategji të përbashkët të luftës dhe diplomacisë për të mbrojtur territorin dhe për të siguruar pavarësinë dhe të drejtat e tyre. Nga luftërat ilire dhe dardane, te diplomacia e Ismail Qemalit dhe lufta e UÇK-së, është e qartë se çdo periudhë ka kërkuar një balancim të mençur midis forcës dhe diplomacisë, duke përdorur çdo mundësi që ka qenë e disponueshme për të arritur objektivat kombëtarë. Në këtë kontekst, lufta dhe diplomacia janë të lidhura ngushtësisht dhe shpesh shërbejnë si mjete komplementare për të përballuar sfidat e mëdha historike dhe për të garantuar një të ardhme të sigurt dhe të pavarur për shqiptarët.