Pier Paolo Pasolini interviston Ezra Pound-in

Përktheu: Fadil Bajraj

Pound: Për bukuri, atëherë jemi miq: pax tibi, pax mundi.

Pasolini: Dua ta vë në dukje edhe një çështje. Do të doja t’ju pyesja brutalisht se si ndiheni ndaj kulturës europiane, si dikush që i përket asaj që ju e quani “barbarë”? Kur erdhët në Gjibratar nga Amerika, a ndiheshi sikur njëri prej këtyre “barbarëve” që po arrinte në Europë?

Pound: Nuk kujtoj se si i ri të kem pasur ndonjë kompleks inferioriteti. Ardhja ime në Gjilbratar në vitin 1908 s’qe vizita ime e parë, por kthim. Pata qenë në Europë si djalosh dymbëdhjetë vjeçar, siç e kam shkruar në “Indiscretions” (Indiskrecionet), në pjesën autobiografike mbi vitet e mia të hershme.

Pasolini: E them këtë sepse, pas leximit të eseve tuaja – ese shumë të mira letrare – përkundër erudicionit të tyre të thellë dhe mendjemprehtësisë kritike të pafund që ato përmbajnë, ka diç barbare në lidhje me to.

Pound: Në të vërtetë proza ime u bë e vrazhdë gjatë një periudhe të caktuar. Ishte reaksion, mbase, ndaj përzierjeve me një përcjellje të respektueshme.

Do t’i lexoj edhe këto vargje: “Përposh reve të bardha, cielo di Pisa, / nga e gjithë kjo bukuri diç duhet të lindë.”

Pound: Këto janë vargje të mira.

Pasolini: Po, shumë të mira. Ndër ato më të mirat që i keni shkruar.

Pasolini: Jo, nuk i besoj kësaj. Mendoj se poezia e juaj i shëmbëllen jetës. Vetë thoni se poezia juaj është sikur të folurit ndërmjet njerëzve inteligjentë. Ajo ndjek një përkulje të rastësishme e joformale, me disa momente të madhërishme dhe të tjerat që janë të zbehta. Sipas mendimit tim, poezia juaj ndjek këtë hark, kështu që nuk është e vërtetë se vargjet tua më të mira nuk janë të sintetizuara…

Pound: Dikush përpiqet t’u jape atyre koherencë, e dikush nuk ia arrin qëllimit.

Pasolini: Le të thotë lexuesi se ia keni arritur qëllimit. A mendoni se kjo “rastësi” do të thotë se duhet lejuar bukurinë të pjellë më shumë bukuri, vetvetiu?

Pound: Ju po më bëni nder me besimin tuaj.

Pasolini: Kur shkruani a është situata juaj e ngjashme me atë të surealistëve? Dua të them, a e lejoni inspirimin, fjalën, gjuhën, të dalin pothuajse automatikisht, apo shkruani ngadalë, duke e matur fjalën në kohë?

Pound:  Këto i kam lënë anash.

 Pasolini: Të gjithë kritikët pajtohen se poezia e juaj është poezi tejet e gjerë. Duket sikur poemat e juaja mbulojnë sipërfaqen e një territori të pafund poetik. Dhe kjo është e vërtetë, një citat pas tjetrit.

Pound: Ato janë bërë rastësisht.

Pasolini: Çfarë është bërë rastësisht? Kritika apo citatet?

Pound: Janë bërë rastësisht, thonë, por nuk është e vërtetë. Në to ka muzikë, tema muzikore që përsëriten.

Pasolini: Ky mendim kritik më duket i drejtë. Poezia e juaj është tej mase e gjerë, por kjo është përshtypje e parë. Sa më shumë që e lexojmë, të gjitha elementet që e bëjnë aq të gjerë në njëfarë kuptimi bëhen më të vogla. Për shembull, për lexuesin si unë, që nuk është i familjarizuar me letërsinë dhe urtësinë kineze, të gjitha citatet kineze bëhen flatus vocis, të reduktuara në një element. E njëjta ngjanë edhe me citatet e poetëve provansalë, ose me poetët dolce stil nuovo italianë, e kështu me radhë, këta poashtu reduktohen në një element. Derisa në fillim poezia juaj duket se mbulon një territor të gjerë, gradualisht, megjithatë, ajo bëhet më e thellë. Në vend që t’ju imagjinoj se si zgjeroheni mbi një territor të gjerë linguistik, unë ju shoh në fund të një pusi të ngushtë në të cilin ju e keni reduktuar botën në disa elemente: një grup citatesh që janë përherë të njëjtë, Yeats, Eliot… Unë ju shoh në fund të këtij pusi të ngushtë nga i cili ju shikoni mbrapa dhe reflektoni mbi jetën tuaj.

Pound: Je duke u futur tepër thellë dhe është zor të përgjigjem nga sipërfaqja në të cilën gjendem tash.

Pasolini: “Në Pranverë dhe në Vjeshtë nuk ka luftëra të drejta”. Dhe pastaj: “Përse luftëra? The rreshteri, kontrabandues i rumit. Tepër shumë njerëz, dhe kur ata janë tepër, duhet t’i vrisni disa prej tyre.” Këto janë vargje pacifiste. A do të dëshironit të merrni pjesë në ndonjë nga këto demonstratat për paqe që po ndodhin në Amerikë apo në Itali?

Pound: Besoj në qëllime të mira, por jo në dobishmërinë e këtyre demonstrative. Unë po i shikoj nga një pikëshikim tjetër, siç pata shkruar në një Cantos të papërfunduar: “Nëse edhe miqtë e dikujt urrejnë njëri—tjetrin si mund të ketë paqe në botë?”

Pasolini: Çfarë domethënie kanë këto vargje që i citova: “Në Pranverë dhe Vjeshtë nuk ka luftëra të drejta.” Çfarë domethënie kanë Pranvera dhe Vjeshta?

Pound: Ato janë krahë, janë kujtime, histori e rrëfyer.

Pasolini: Pranvera dhe Vjeshta është titulli i një libri kinez? Në traditën kineze?

Pound: Po Pranvera dhe Vjeshta është libër që dikush ia kishte atribuar Konfuçiut, dhe i cili ishte i njohur për gjithçka përveç si luftënxitës.

Pasolini: Ju kurrë nuk keni qenë në Kinë?

Pound: Jo.

Pasolini: A ndjeni keqardhje, në jetën tuaj, se kurrë nuk e keni parë Kinën, e cila aq shumë ju ka inspiruar?

Pound: Po, gjithnjë kam shpresuar ta shoh Kinën. Tashmë është tepër vonë. Kush e di.

Pasolini: Konfuçiu është njëri ndër emrat që shpeshherë përsëritet në poezinë tuaj. Dua t’ua bëj këtë pyetje, që është problem për mua. Konfuçiu është në themel i vetmi filozof religjioz i madh, i cili vetë s’ka qenë religjioz. Filozofia e tij qe mbi të gjitha praktike, gati shekullare. Do të doja të di se si ka ardhur Konfuçiu në botën tuaj poetike, e cila, sado që aq shumë shekullare në kadencën e saj, është shumë religjioze në iracionalitetin, në pafundshmërinë e saj.

Pound: Mbase bëja përpjekje që universin e Konfuçiut ta kuptoj si një seri tensionesh.

Pasolini: Një nga elementet e panumërt që i përbëjnë Cantoset, por në realitet janë të reduktuar në një territor të vockël në fund të këtij pusi nga i cili ju e rivlerësoni jetën tuaj, një nga këto elemente është Italia. Çfarë ju tërhoqi më së shumti në fillim? Peizazhi apo njerëzit?

Pound: Peizazhi i moçëm është rrënuar nga ne me këto rrugë të sotme, ku dheu është ndërruar me asfalt.

Pasolini: Italia në atë kohë ende ishte paraindustriale, agrare, artizane. Sot është kombi i cili është në shkallë të madhe i industrializuar, kështu që kjo prodhon fenomene letrare analoge me ato që Amerika ose Anglia i prodhonin në ato kohëra. Sot Italia është njëri nga kombet e industrializuar, me culture të përparuar, dhe prandaj është duke krijuar një lloj të ri të letërsisë tipike për kombet e industrializuara borgjeze. Në Itali është present lloji i lëvizjes avangarde që shpeshherë e përdor emrin tuaj. A e pranoni atësinë për këto lëvizje?

Pound: Ti flet për komb të industrializuar, e pastaj për komb të përparuar në kulturë. Por këtë “pastaj” unë nuk e pranoj. Është vështirë për mua të përgjigjem në pyetjet tua, sepse jo vetëm në një Itali të industrializuar, siç e thoni edhe ju, ka pasur rritje të madhe të këtyre paraqitjeve neo-avangardiste, por kjo ka ndodhur kudo në botë, dhe për mua është e pamundur që të jem në rrjedha, gati desha të them, që të mbetem aktual.

Pasolini: A jeni të kënaqur që emri juaj përdoret nga krijuesit e këtyre shfaqjeve neo-avangarde italiane, apo jo?

  Pound: Nëse teoria jote e arratisjes së moçme në pusin e errët, e rivlerësimit mbi jetën e kaluar, është e saktë – unë nuk pajtohem mirëpo ti mund të kesh të drejtë – nuk do të mund të isha në pozitë të shoh qartë se çfarë ndodh përjashta, nën dritat e neonit të botës së re të neo-avangardistëve, të cilët shpresoj se do të kuptojnë dhe do t’i falin ata të cilët nuk mund t’i kuptojnë ata.

Pasolini: Cilët janë piktorët që ju kanë pëlqyer më së shumti?

Pound: Kujtoj ata të kvatroçentros.

Pasolini: E ndër bashkëkohësit tuaj? Ata që vepruan prej 1917-1930, kur ishit i ri?

Pound: Leger.

Pasolini: A ju pëlqenin piktorët vepra e të cilëve i shëmbëllente poezisë suaj, apo e piktorëve që i përkitnin një bote tjetër?

Pound: Njëherë kisha shkruar në ledhore të një letreje drejtuar piktorit Wyndham Lewis: “Nuk jam shumë i interesuar në pikturë.” Në të vërtetë, një kritik pat shkruar për mua: “Pound zgjedh muzikën dhe skuplturën për t’i krahasuar ato me poezinë dhe kurrë s’ka shfaqur ndonjë interes të veçantë për pikturën.”

Pasolini: Cantosi juaj i dytë Pizan fillon kësisoj: “Jashtë Flegetonit / jashtë Flegetonit, Gerharr / a po del ti prej Flegetonit? / Me Buxtehude dhe Klages në çanten tënde shkollore, me / Stadebuch e Saksit në valixhen tënde – jo prej një por prej shumë zogjve.” Këtu pushon poezia dhe vijon partitura muzikore.

Pound: Aty ishin pjesët e para të kësaj partiture, jo të tjerat. Kishte tepër.

Pasolini: Çfarë ishte ajo?

Pound: “Kënga e zogjve” ishte e Jannequinit, e shkruar për kor, Francesco da Milano e transkriptoi atë për lautë dhe Gherard e ritranskriptoi për violin.

Pasolini: Do t’i lexoj të dy versionet, për të cilat besoj se kanë të bëjnë me jetën tuaj. Ju i patët shkruar në Cantosin Pizan, në momentin që ishte shumë i dhimbshëm në jetën tuaj. “Dumas i ri qante sepse Dumas i ri ka lot.”

Pound: Jo me “Dumasin e ri” nuk pata menduar për veten time. Në të vërtetë në njërin nga Cantosët Pizanë pata shkruar: “Tard, tres tard je t’ai connue, la tristesse” (Vonë, tepër vonë të kam takuar, trishtim).

Pasolini:  “Sa më me zjarr që e do s’mund të ta grabisin, / Sa më me zjarr që e do është trashëgim yti i përnjëmendtë, / e kujt është bota, imja apo e tyre / apo e askujt? / Së pari qenë të dukshme, pastaj të prekshme / Eulisinët, sado që këto ndodhin në paradhomat e ferrit, / Sa më me zjarr që e do s’mund të ta grabisin / Shporre kotësinë, nuk e bëri njeriu trimërinë, as rregullin, e as hijeshinë, / Shporre kotësinë tënde, po them shporre,, mëso nga bota e gjelbër që mund të jetë vend yti / në shpikjen shkallëzore apo në artin e përnjëmendtë, / shporre kotësinë tënde, Pasquin hiqe qafe! / Përkrenarja e gjelbër ta ka tejkaluar salltanetin tënd. “Mbizotëroje veten, atëherë të tjerët do të durojnë.” Shporre kotësinë tënde, ngase je qen i rrahur në breshër, / e laraskë e fryer në diellin me hope, / gjysmë e zezë gjysmë e bardhë. / Dhe as që mund të dallosh krahun nga bishti / sa smirore janë urrejtjet tua / të ngjizura në rrenë, / shporre kotësinë tënde / i padurueshëm për të shkatërruar, koprrac në bamirësi. / Shporre kotësinë tënde, po të them hiqe qafe / Përveç të bërit nga të mosbërit / kjo nuk është kotësi. / Të kesh trokitur, me ndershmëri, në derë, që ndonjë Blunt të ta çelte / të kesh mbledhur nga ajri gojëdhëna të gjalla, / ose nga syri i bukur i moçëm flakën e papushtuar, kjo nuk është kotësi. / Këtu i tërë mëkati është në mobërje, i tëri në mosbesimin e druajtur.”