Nga: Gjovalin Gjadri
Përktheu nga gjermanishtja: Petraq Kolevica (pjesë nga libri Letra gruas sime të vdekur)

20 korrik 1942

E dashur! Ka shumë kohë që nuk të kam shkruar sepse, përmes dhimbjes së madhe e përmes mendimeve të shqetësuara, s’mund të hidhja në letër asnjë fjalë. Të ta them drejt, jam i zemëruar me njerëzit që ndihmuan në vdekjen tënde.

Ti mund ta marrësh me mend, e dashur, se sa vuaj, kur mendoj, se ti mund të jetoje, nëse shumë gjëra do të kishin qenë ndryshe. Kjo letër do të merret me ditët e tua të fundme dhe unë nuk mund t’i shmangem pyetjes se deri ku janë fajtorë të afërmit e tu.

Gjithë kohën, që nga letra e fundit e deri te kjo që po të shkruaj tani, kam pritur të qetësohem dhe mos të të lëndoja me fjalët e mia, por e kam të vështirë ta shtrembëroj të vërtetën. Jam munduar t’i shtyp këto ndjenja të ashpra, por nuk di a ja kam arritur dhe nuk di nëse këtë letër do të mund ta shkruaj pa hidhërim, duke i falur plotësisht.

Faji për vdekjen tënde më është bërë një ide fikse, dhe më mbush me zemërim.

Për t’u çliruar prej saj dhe në një farë mënyre të jem aktiv, të kam rregulluar ndërkaq varrin tënd. Sepse, mbasi ti vdiqe në Merano, ne të sollëm në Tiranë dhe të varrosëm në varrezat e qytetit. Natyrisht, ti nuk je mirë atje, e dashur! Unë dua të të kem sa më pranë, prandaj ta kam rregulluar varrin në fshat, në livadhin tonë. Për vendin e varrit tënd, kam pyetur paraprakisht shumë të njohur e gjithashtu kam biseduar me të afërmit e tu dhe të gjithë më kanë thënë se varrin duhet të ta bëja sa më larg shtëpisë. Njëri madje mendonte se, po të ishte në dorën e tij, do t’i zhdukte gjithë varrezat dhe se nuk e duronte dot kujtimin e të vdekurve me anën e simboleve të dukshëm … sikur të vdekurit të mos kishin asgjë për të na thënë. Unë mund të vërej këtu, e dashur, se të vdekurit kanë një ndikim të madh mbi ne. Gjithë kultura rrjedh prej tyre. Toka është djepi i të vdekurve dhe miliarda yllësi, që mua në vitet e rinisë së hershme më shtangnin, kanë gjetur tani një kuptim real, kur mendoj se ato mund të hapeshin për miliarda të vdekur.

Të vdekurit jetojnë nëpërmjet pasardhësve të tyre dhe nëpërmjet veprave të tyre, ne s’mund t’i mendojmë të larguar, ne duhet t’i njohim punët e tyre dhe t’u ngrehim përmendore. Ne duhet t’i nderojmë, nëqoftëse s’duam të jemi mosmirënjohës.

Nuk ndoqa këshillat e asnjërit dhe ta bëra varrin fare pranë shtëpisë, disa hapa më larg, atje pranë shelgut, ku unë çdo mëngjes prehesha në shezlong. Vend më të mirë nuk mund të gjeja, dhe kjo është më e pakta që mund të bëja për ty, moj e dashura ime e mjerë!