Sabit Bajraktari

(Ragip Sylaj, “Letër engjëllit tim mbrojtës”, poezi, “Armagedoni”, Prishtinë, 2018)

“Lumenjtë nuk e pinë ujin e tyre; pemët nuk i hanë frutat e tyre; retë nuk e përpijnë shiun e tyre. Çdo gjë që është me vlerë të madhe, gjithmonë është për të mirën e të tjerëve.” (Urtësi Indiane). I tillë është edhe ky libër, për të mirën e lexuesve, për të mirën e kulturës librore, për të mirën e kujtesës njerëzore. Secili prej nesh e ka engjëllin e vet mbrojtës, në çaste vetmie e në çaste angështie, edhe atëherë kur jeta na buzëqesh, edhe atëherë kur ajo mbulohet nga mjegulla e angështisë, engjëjt janë rreth nesh… Autori nuk e precizon se kush, çka dhe cili është engjëlli i tij mbrojtës. Mund të jetë natyra, njeriu, hyji apo kozmosi, madje edhe vetë engjëjt që i njohim përmes shkrimeve të shenjta, përmes përrallave, legjendave…

Nga Ragip Sylaj i kemi të botuara gjithsej shtatëmbëdhjetë libra, gjashtëmbëdhjetë prej tyre i përgatiti dhe i priti të dalin në dritë, ndërsa libri i fundit “Letër engjëllit tim mbrojtës” u përgatit tërësisht nga vetë autori, por që dritën e tij nuk arriti ta shihte, meqë vetë ishte shndërruar në engjëll. Kurorëzimi dhe dalja në dritë e këtij libri u ndihmua nga dy djemtë e Ragip Sylajt, Korab Sylaj dhe Art Sylaj, si dhe nga i vëllai, Bujari.

Në këtë libër Ragip Sylaj e ka derdhur tërë fuqinë e tij të fjalës, fuqinë krijuese prej një shkrimtari të një kalibri jo të zakonshëm. Poezitë janë të jashtëzakonshme. Aty shkruhet për lindjen dhe vdekjen e njeriut. Shkruhet për tokën, qiellin, nëntokën, për ndjenjat spirituale, për të bukurën në artin e të jetuarit, për frikën, për fuqinë e njeriut, për të metat dhe mrekullitë e tij. Shkruan poezi dhe lutet, rrëfen dhe na jep këshilla… Lutet për njeriun, për paqen e tij, të cilën sikur s’arrin ta gjejë, edhe pse ajo përherë ishte dhe është aty, ani pse vetë njeriu paqen shpirtërore dhe atë të të jetuarit, në harmoni me natyrën dhe vetveten, po e ndërton një të ardhme të dyshimtë. Vetë autori në aktin e të krijuarit sikur rilind dhe rikthehet në jetë, atë të vërtetën, asaj së cilës i këndoi përherë. Teksa e lexojmë librin në tërësi, e vërejmë se sa me vlerë dhe sa e shenjtë është jeta dhe poezia. Sidomos në fund të librit, ku i gjejmë pesë letrat – prozat e shkurtra: Letër poezisë, Letër muzës, Letër vetmisë, Letër dashurisë dhe Letër jetës. Pa drojë mund të themi se janë perla të letrave shqipe, dhe maja e krijimeve të Ragip Sylajt. Këtu, te këto proza, e gjejmë përsosjen e artit, që ky autor i bën poezisë, muzës, vetmisë, dashurisë dhe jetës përmes prozës si formë shkrimi… e që në realitet të gjitha këto letra e tregojnë dhe e japin një matje për personalitetin dhe përsosmërinë e krijuesit, mbinjeriut, përsosmërinë e vetë autorit të këtyre shkrimeve. Të publikuara për herë parë në llogarinë personale në “Facebook”, më pastaj të publikuara në shumë portale elektronike… Po atë periudhë këto pesë proza u botuan në revistën kulturore “Akademia” (revistë për letërsi, kulturë, gjuhë, media, me kryeredaktor Berat Armagedoni, nr. 1, f. 231-235). Dhe pas ikjes së autorit ato u botuan në librin e fundit nga shtëpia botuese “Armagedoni”, të cilin autori e pati lënë dorëshkrim të përfunduar.

Te poezia hyrëse “Rrena më e bukur…” shohim se si kuptimësia dhe transmetimi i fjalëve rrëshqasin diku nga thellësia e shpirtit. Te kjo poezi e vërejmë se sa reale dhe sa e drejtpërdrejtë njëkohësisht meditative dhe brilante është poezia e Ragip Sylajt. Ai i lutet engjëllit të tij që ta gënjejë. Universalja dhe thellësia e mendimit poetik-filozofik, të lidhura me ngjyrat shpirtërore, e përshkojnë fund e krye këtë poezi në veçanti dhe tërë librin si tërësi. Autori, përmes poezisë “Rrena më e bukur…”, kërkon të gjejë qetësi artistike dhe, mbi të gjitha, qetësinë shpirtërore të njeriut, në përgjithësi, lumturinë e tij. Gjendja aktuale, e cila e rrethonte krijuesin, e shtyri deri atje sa t’i lutej në formë metaforike rrenës, që ta shpëtonte nga ai kaos jetësor, nga ajo situatë e krijuar pikërisht pak vjet pas luftës së Kosovës, ku edhe me gjithë atë errësirë që qe krijuar nga pushtuesi, arti dhe jeta kishin dinamikën e vet aktive, madje (kur flasim për artin e viteve të paraluftës) krijuesit ishin shumë shkallë më lart sesa janë sot, gjeneratat që kanë liri shprehjeje, liri veprimi e jete… Teksa i lexojmë vargjet:

“Më rrej se s’do të ketë më shitblerje të dashurisë

Se liria s’do të tutet prej nesh

E as ne prej saj

Se ëndrrat parajsore do t’i shohim zgjuar

Si shtëpinë e re

Me themele në ëndërr

Me kulm n’ardhmëri” (f. 16).

Përpara sysh na shfaqet një lutje e lindur pas një zhgënjimi të madh. Pas një humbjeje shpresash dhe besimi në ato elemente rrënjësore të njeriut, që shpresonte të jetonte dinjitetshëm me elementet e domosdoshme, siç janë: Liria, Dashuria, Ëndrrat, Shtëpia, Themelet dhe Kulmi, domosdoshmëri këto që ta krijojnë parajsën jetësore dhe të japin shpresën se më pastaj do të jetosh në parajsën e përtejme me besimin e plotë te Krijuesi i Providencës. Edhe pse shpresa e mban krijuesin ende në kufijtë e mrekullisë jetësore, ai e jep një pasqyrë të asaj që e sheh në jetë, të asaj që është realisht në rrethin ku jetonte dhe i vetmi mjet që i mbetet për ta mbytur atë situatë, jo të mirë, është poezia – lutja që i bën engjëllit të tij mbrojtës:

“Më rrej, Engjëlli im

Se mrekullie rrethuar jam

Veçse unë s’kam sy për ta parë” (f. 16).

Autori sikur preferon të jetë i gënjyer qëllimisht nga dikush që të ndihet i lirë, nga diçka hyjnore, mbase njerëzore. Që ta gënjejë edhe syrin dhe mendjen e tij, shpirtin i cili jetonte në botën e trazuar, në botën të cilën Ragip Sylaj e shihte ashtu siç duhej të ishte e jo ashtu siç ishte në të vërtetë, pothuajse e rrënuar dhe e përmbytur në verbërinë shpirtërore, në vetminë e vetëkrijuar, në varfërinë intelektuale, nga kaosi që varej për dritare dhe kërkonte të futej edhe brenda njeriut që ikte prej tij… Kjo është poezia prelud i librit “Letër engjëllit tim mbrojtës”

Struktura e librit është e përbërë nga katër cikle me poezi: Përshpirtje, që e ka vetëm një poezi, për të cilën sapo folëm, Engjëllit tim mbrojtës, Këngë të sizifta dhe Para se të bjerë muzgu i kujtesës; si dhe një cikël më vete me pesë prozat që është titulluar Libri i letrave.

Teksa e lexojmë poezinë e parë “Letër engjëllit tim mbrojtës”, që është e përbërë nga katër pjesë, e që autori e quan Poemë spirituale, patjetër se na kujtohet edhe poezia e gjatë “Këngët e ngashërimit” (f. 15-24), të cilën e gjejmë te libri me poezi “Eliksir” (2007). Këto dy krijime janë dy ndër perlat më të bukura, të cilat na ka sjellë Ragip Sylaj, dhe ndër poezitë më të bukura dhe më interesante që kemi pasur fatin t’i kemi në letrat shqipe në përgjithësi.

Te poezia e Sylajt qiellorja dhe tokësorja ngjizen mes vete dhe na japin një botë të re, që është më sublimja, bota e hyjnores. Ai me mjeshtërinë dhe mendjen e tij brilante përherë krijoi poezi të jashtëzakonshme, unike apo siç shkruante filozofi grek Plutarku: “Mendja nuk është një enë që duhet të mbushet, por një zjarr që duhet mbajtur gjallë.” Të tilla janë poezitë – krijimet që i gjejmë te libri “Letër engjëllit tim mbrojtës”, e tillë ishin edhe mendja dhe shpirti i tij. Poezia e gjatë “Letër engjëllit tim mbrojtës”, përveç së është interesante dhe e arrirë, si në aspektin krijues dhe edhe të të dhënit mesazhe, ku i këndohet dhembjes, vuajtjes, ku e lartëson shpresën dhe fuqinë; ku e shenjtëron besimin dhe përjetësinë, të bukurën dhe të mirën, ai edhe me gjithë atë mllef brenda vetes, brenda qenies sonë, e zbulon engjëllin mbrojtës… Këtë poezi, ose siç e specifikon vetë autori duke e quajtur Poemë spirituale, e ka filluar së shkruari në mars të vitit 2016 dhe e mbaron ose lindi si poezi e kompletuar më 3 nëntor 2016, që bëjnë rreth nëntë muaj, mu si cikli i zhvillimit të një krijese humane, që rritet ngadalë e me kujdes në barkun e një nëne. Këtu qëndron edhe suksesi i autorit, ai shkruan me kujdes dhe me durim, laboratori i tij krijues ka një formulë, të cilën vetëm ai e di dhe e përdor në mënyrën e tij. Sylaj pret që fjalët të piqen, lajtmotivi dhe motivi ta gjejnë rrugën e duhur, atë hyjnoren, pastaj të lindë poezia, tamam si një urti profetike, si një këshillë e cila do të bartet tek gjeneratat tjera dhe u takon të gjitha kohëve. Ose, siç shkruante Ragip Sylaj te libri me tregime “Obsesioni” (1992), “E mori poezinë në dorë si një shkrim të shenjtë dhe tek e lexonte, e intrigonte patjetër dilema se si do të fliste ajo me njeriun e sotëm e të nesërm, sepse në art edhe nesër është sot…” (f. 82).

Cikli tjetër Këngë të sizifta, fillon me poezinë Lutje I dhe mbaron me poezinë Lutje II. Thellësia e mendimit filozofik e përshkon fund e krye këtë cikël – libër. Çiltërsia dhe ndjenja e pastër poetike janë simbolika e këtyre poezive. Te poezia e parë e këtij cikli i gjejmë këto vargje:

“Më ruaj nga urrejtja dashuria ime

Më mbroj nga urrejtja e dashurisë Zoti im” (f. 39).

Këtu shohim një lojë fjalësh dhe lojën tjetër të mendimit filozofik, lojën e lutjes, teksa i këndon hyjnores. I lutet dashurisë që ta mbajë afër vetes që të mos bjerë në kurthet e urrejtjes, atij kurthi që e zhbën qenien njeri, duke e shndërruar në një krijesë të ngurtë, madje të egër dhe të frikshme. Ai lutet dhe beson së vërtet bukuria dhe dashuria, bashkë me rojtarët e shpirtit dhe të dashurisë – engjëjt, kanë për ta shpëtuar njeriun, më shumë nga vetvetja se nga ndonjë fuqi tjetër ekzistuese. Andaj, për Ragip Sylajn:

“Ekziston një botë

Si botë e Parajsës

Që hyhet nëpër portë të ëndrrës

Apo shkohet hipur n’shpinë t’Pegasit” (f. 52).

Te cikli i radhës që njëherësh është edhe i fundit si cikël me poezi, këtu poezitë e kanë një ton më të ftohtë se poezitë e mëparshme. Këtu të duket sikur autori poezinë po e shëtiste në një botë krejt më ndryshe se më parë. Edhe vetë titujt e poezive ta japin një pasqyrë të asaj që do ta gjejmë gjatë leximit, si poezitë: Kur ta kthen muza shpinën, Para se të bjerë muzgu i kujtesës, Letër zonjës Mërzi, Exodus, Letër Omer Kaleshit në Paris e ndonjë tjetër.

Te poezia Letër Omer Kaleshit në Paris shohim se sa thjesht dhe mjeshtërisht është përshkruar gjendja emocionale dhe ajo e lëvizjes së lirë nëpër botë, duke i krijuar këto vargje antologjike:

“Kur më ftove n’Francë

Vallë mendove

Që më lehtë vjen Parisi tek unë

Se unë që vij aty”

Izolimi gjeografik është i lidhur ngushtë me izolimin shpirtëror dhe fizik të krijuesit. Dhe, sërish më vjen në mendje ajo urtia që thotë: “Gjenialitet do të thotë të kesh aftësinë për të thënë një gjë mjaft të thellë në mënyrë të thjeshtë.” Kjo është mjeshtëria e krijimeve dhe e punës së këtij autori, i cili i bën nder letërsisë me artin e tij sublim. Ky është arti i cili i duhet çdo vendi, çdo kohe, çdo brezi dhe çdo gjuhe…